2-3(50-51)2015
30
KİMYA DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİ VƏ KEÇİRİLMƏSİNDƏ MÜASİR
YANAŞMALAR
A.Z.Məmmədova, A.M.Həsənova, G.Ə.Əhmədzadə, R.X.Məmmədova
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
Təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi ilə bağlı aparılan islahatların uğurla
davam etdiyi hazırkı dövrdə, təlimin təşkilinin əsas formalarından olan dərs, onun
quruluşu və müasir tələblər səviyyəsində təşkili barədə pedaqoji mətbuatda geniş
müzakirələr aparılır, görkəmli təhsil mütəxəssisləri öz fikirlərini bildirir, rəy və
təkliflərini verirlər [1-3]. Müasir dərsin, necə olması barədə səsləndirilən
çoxşaxəli suallara verilən cavablardan aşağıdakı ümumi nəticələrə gəlmək olar.
Dərsin müasirliyi dövrün müasirliyindən asılıdır.
Müasir dərs idrak fəallığı şəraitində şagird şəxsiyyəti ön plana çəkilməklə,
onların fərdi xüsusiyyətləri, maraq və meylləri, eləcə də cəmiyyətin tələbi nəzərə
alınmaqla təşkil olunmalıdır. Dərsdə şagirdlərin müstəqil biliklər qazanmalarına
şərait yaradılmalı, müəllim özünün bələdçilik funksiyasını düzgün yerinə
yetirməlidir. Dərsə bir texnoloji proses kimi də yanaşılır.
Həmişə olduğu kimi bu gün də dərs təlimin əsas təşkilat forması hesab
edilir. Müəllim və şagirdlərin təlim fəaliyyəti sinif-dərs sistemində özünü göstərir.
Müasir dərsə verilən tələblərə uyğun olaraq öyrədənlə öyrənən arasında,
şagirdlərin öz aralarında və məktəblə valideynlər arasında münasibətlər yeniləşir,
müəllim və şagirdin funksiyası dəyişir. Müəllim bələdçi, istiqamətverici, şagird
tədqiqatçı, “kəşf edən” olur. Lakin bu halda da, dərsin səmərəli nəticə verməsi
müəllimin səriştəliliyindən asılıdır və əsas iki amil mühüm rol oynayır:
-
dərsin məqsədinin dəqiq müəyyənləşdirilməsi;
-
məqsədə nail olmaq üçün təlim üsullarının, vasitələrinin düzgün
seçilməsi və onlardan peşəkarlıqla istifadə edilməsi.
Dərsin əsasını təşkil edən təhsilverici, tərbiyəedici və inkişafetdirici
funksiyaları müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
-
təhsilverici funksiya – tədris materialının məzmunu və həcminin
mənimsənilməsinin təmin edilməsi, alınmış biliklərin yaradıcı tətbiqi üçün şəraitin
yaradılması və s.;
-
inkişafetdirici funksiya – şagirdin intellektual qabiliyyətlərinin, fərdi
keyfiyyətlərini, tədqiqat, praktiki təlim fəallığını planlaşdırmaq vərdişlərini və s.
aşkara çıxarmaq üçün bütün psixi funksiyalar kompleksinin inkişafına yönəlmiş
tədris materialı və metodlarından istifadə edilməsi;
Kimya məktəbdə
31
-
tərbiyəedici funksiya – ümumbəşəri və vətəndaş dəyərlərinin
formalaşmasdırılması (sosial kamillik), şagirdin mənəvi keyfiyyətlərinin, yüksək
davranış mədəniyyətinin tərbiyə olunması (mənəvi kamillik), təlim prosesinə
uyğun psixoloji mühit, bilikləri əldə etmək həvəsinin, özünə hörmətin (şəxsi-
emosional kamillik) formalaşdırılması, elmi dünyagörşü və estetik təfəkkürün
inkişaf etdirilməsi.
Dərsin tipləri müxtəlif əlamətlərə görə müəyyən edilir. Təlimin nəzəriyyə
və praktikasında dərslərin tiplərə bölünməsinin əsasının aşağıdakı əlamətlərin
təşkil etdiyi göstərilir. Bu əlamətləri kimya dərslərinin tipləri üçün də məqbul
hesab etmək olar.
Tədris prosesinin əsas mərhələləri. Buna uyğun olaraq dərslər giriş
dərsinə, şagirdlərin maddələrlə ilk tanışlıq dərsinə, anlayışların yaradılması
dərsinə, məşqedici dərsə və s. təsnif edilə bilər. Belə təsnifatın tərəfdarları
kimyaçı medodistlərdən S.V.İvanov, İ.N.Borisov, Ə.Ö.Əbdürrəhimov olmuşdur
[4].
Dərslərin keçirilməsinin əsas üsulları. Buraya müxtəlif məşğələ
növlərinə uyğun olaraq aşağıdakı qrup dərsləri aid edirlər:
-
tədris materialının müəllim tərəfindən şərhi (mühazirə, müsahibə,
hekayə);
-
şagirdlərin müstəqil işləri (laboratoriya işləri, praktik məşğələlər,
eksperimental məsələlərin həlli, paylama materialları üzərində iş, dərslik üzəridə
iş, elmi-kütləvi ədəbiyyat və soraq kitabları üzərində iş, cədvəl və digər əyani
vəsait üzərində iş);
-
seminar məşğələsi (mühazirə vasitəsi ilə əldə edilmiş biliklər
təkmilləşdirilir;
-
ekskursiya dərsi və sairə.
Təhsilin məqsəd və ya əsas didaktik vəzifəsi. Metodistlər kimya
dərslərinin təhsilin məqsədi və ya vəzifəsinə görə tiplərə bölünməsini daha
məqsədəuyğun hesab edirlər və müxtəlif təsnifat təklif edilir.
Metodiki ədəbiyyatlarda verilən təsnifatlara əsasən müasir təhsil üçün
kimyadan dərs tiplərini aşağıdakı kimi verməyi məqsədəuyğun hesab etmək olar.
1.
Yeni bilik və bacarıqların mənimsənilməsi (yeni bilik verən dərs)
dərsləri;
2.
Bilik, bacarıq və
vərdişlərin təkmilləşdirilməsi (biliklərin
möhkəmləndirilməsi) dərsləri;
3.
Bilik və bacarıqların ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi dərsləri;
4.
Bilik və bacarıqların səviyyəsinin yoxlanılması və qiymətləndirilməsi
dərsləri;
5.
Kombinə edilmiş (qarışıq) dərslər.
2-3(50-51)2015
32
Birinci dərs tipində əsas məqsəd şagirdlərin yeni tədris materialını əvvəlki
dərslərdən əldə etdikləri biliklər əsasında, müəllimin bələdçiliyi ilə, müvafiq iş
formalarından istifadə edilməklə müstəqil olaraq öyrənmələridir.
İkinci dərs tipində qazanılmış biliklərin tətbiqi və möhkəmləndirilməsi,
bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılması aparılır və bu işlər çalışma, məsələ və
misal həlli, laboratoriya və praktik işlərin icrası ilə həyata keçirilir.
Üçüncü dərs tipində əldə edilmiş bilik və bacarıqlar təkrar olunur,
sistemləşdirilir, ümumiləşdirilir və yekun nəticə çıxarılır. Belə dərslər adətən
tədris vahidinin sonunda ümumiləşdirici dərs kimi aparılır.
Dördüncü dərs tipi müəyyən müddət ərzində öyrənilmiş tədris
materiallarının mənimsənilmə
səviyyəsini müəyyənləşdirmək və
qiymətləndirmək, şagirdlərin biliklərində olan çatışmazlıqları düzəltmək məqsədi
ilə aparılır.
Metodistlər kimyanın tədrisində ən çox kombinə edilmiş dərs tipinin tətbiq
olunduğunu göstərirlər. Bir neçə didaktik vəzifəni yerinə yetirən dərslərə kombinə
edilmiş dərslər deyilir. Belə dərslərdə məlum materialların təkrar olunması,
dərinləşdirilməsi, yeni materialın izah olunması, möhkəmləndirilməsi, bacarıq və
vərdişlərin formalaşdırılması, biliklərin yoxlanılması və s. kimi məsələlərin həll
edilməsinə imkan yaranır. Bu tip dərslərin yeni tədris vahidinin öyrənilməsinə
başlanıldıqda həyata keçirilməsi məsləhət bilinir.
Metodiki ədəbiyyatda həmçinin müəllim və şagidlərin fəaliyyətinin
xarakterindən asılı olaraq dərslərin növlərə bölünməsi də verilir və qeyd edilir ki,
hər bir dərs tipinə uyğun dərs növləri (fəaliyyət növləri) vardır.
Dərs tiplərinə uyğun olan növlər aşağıdakı kimi verilir:
1.
Yeni materialın öyrənilməsi dərsləri: dərs-mühazirə, dərs-söhbət,
problemli dərketmə dərsi, tədqiqat xarakterli müstəqil işlər (nəzəri və ya praktik
işər) aparılan dərs.
2.
Bilik, bacarıq və vərdişlərin təkmilləşdirilməsi dərsləri: reproduktiv
xarakterli müstəqil işlər (şifahi sorğu və yazılı çalışmalar), laboratoriya işlərindən
ibarət dərs, praktik işlərin yerinə yetirilməsi dərsi, ekskursiya dərsi, seminar dərsi.
3.
Bilik və bacarıqlaın ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi dərsləri:
ümumiləşdirici xarakterli təkrar məsələ və çalışmaların həlli, cədvəl, sxem və
ayrı-ayrı faktların ümumi sisteminin yaradılması.
4.
Bilik və bacarıqların səviyyəsinin yoxlanılması və düzəldilməsi
dərsləri: zaçot qəbulu dərsi, testləşdirmə dərsi, adi yoxlama yazı işləri.
5.
Kombinə edilmiş dərslər. Belə dərslərə yuxarıdakı dörd dərs tipi üçün
göstərilən bütün dərs növlərindən məqsədəuyğun olaraq istifadə etmək olar. Bu
deyilənlər mütləq hesab olunmur, müəllimin səriştəsindən asılı olaraq
dəyişikliklər edilə bilər.
Görkəmli mütəxəssis psixoloq Zülfiyyə Veysova fəal dərs üçün iki
Kimya məktəbdə
33
sütunu əsas hesab edir [5].
1.
Ümumiləşdirmə – dərsin “məzmun-məna” sütünunu əks etdirir (bu
dərs nədən ötrü keçilir; hansı yeni biliyi şagird kəşf etməlidir).
2.
Motivasiya və problemin qoyulması – dərsin “dinamik” sütunudur (nə
üçün bu kəşfetmə prosesi yaranır).
Müəllifin fikrincə bu iki stunun vasitəsilə dərs ayrı-ayrı tərkib hissələrinə
parçalanmır və onun həm məna baxımından, həm də psixoloji dərketmə prosesləri
baxımından vəhdəti təmin olunur.
Fəal dərs həmçinin idrak proseslərinin iki əsas istiqamətinə uyğun olaraq
iki növdə təqdim olunur: induktiv və deduktiv. Dərsin bu növlərinin seçilməsi
onun məqsədindən asılıdır. Beləki, İnduktiv tədqiqat daha çox yeni mövzunun
keçirilməsi zamanı istifadə olunur, deduktiv tədqiqat isə daha çox mövzunun
möhkəmləndirilməsi və dərinləşdirilməsi məqsədilə istifadə olunur [5].
Kimyaçı alim Akif Əliyev “dərsin quruluşu” əvəzinə “dərsin strukturu”
terminin işlədilməsini və kimya dərsləri üçün aşağıdakı üç ümumi didaktik
strukturu münasib hesab edir [2]:
1.
Şagirdlərin əvvəlki (dərs mövzusu ilə əlaqəli) bilikləri və fəaliyyət
üsullarının aktuallaşdırılması (buraya təkcə əvvəlki biliklərin sorğusu deyil, həm
də bu biliklərin yeni şəraitdə tətbiqi bacarığının yoxlanılması daxildir);
2.
Yeni anlayış və fəaliyyət üsullarının formalaşdırılması (yeni dərs
materialının öyrənilməsi bu mərhələyə daxildir).
3.
Yeni biliklərin tətbiqi üzrə çalışmalar, yeni bacarıq və vərdişlərin
formalaşdırılması.
Hazırda təhsildə ən çox üstünlük verilən fəal/interaktiv təlimlə aparılan
dərslər üçün yeddi mərhələ nəzərdə tutulur [6].
İstər ənənəvi, istərsə də müasir təlimlə müəllim dərsə hazırlaşarkən mütləq
onun planını tərtib etməlidir.
Metodiki ədəbiyyatlarda kimya dərslərinə verilən müasir tələbəri
ümumiləşdirərək, bəzi əlavələr etməklə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar.
1.
Digər fənlərdə olduğu kimi müasir kimya dərslərində də həyata
keçirilən təlim-tərbiyə prosesləri, dövrün, zamanın tələblərinə cavab verməli,
Dövlətimizin mənafeyinə xidmət etməli, gənclərdə vətəninə, xalqına məhəbbət
hissi aşılanmalıdır.
2.
Öyrənilən tədris materialının məzmunu yüksək elmi səviyyədə olmaqla,
kimya elminin inkişafını əks etdirməlidir.
3.
Müasir kimya dərsi kurikulum əsasında, onun məzmun xətləri və
standartlarına uyğun təşkil olunmalıdır. Dərs zamanı elə təlim mühiti
yaradılmalıdır ki, müəllimin bələdçilik, şagirdin isə tədqiqatçılıq funksiyası təmin
olunsun.
2-3(50-51)2015
34
4.
Kimya dərslərinin yüksək elmi səviyyədə olması üçün, müəllimin
özünün hazırlıqlı, mövzuya aid materialları dərindən bilməsi, şagirdlər üçün yeni,
lakin onların başa düşə biləcəyi elmi, texniki yeniliklər barədə məlumatlı olması
vacibdir. Dərsdə müəllim elmi səhvə yol verməməli, eləcə də şagirdin istər
danışıq, istərsə də eksperimental xarakterli işlərdə yol verdiyi qüsurları üzə
çıxarmalı, onlara düzəliş verməlidir.
5.
Hazırkı dövrdə fəal dərsə daha çox üstünlük verildiyi üçün məllimin
onun mərhələlərinə ciddi riayət etməsi, mövzuya uyğun metod, texnika və iş
formaları seçməsi, əlverişli, işgüzar, şagirdlərin əməkdaşlığını təmin edən, onlarda
maraq, həvəs oyadan təlim mühitinin yaratması vacib şərtlərdəndir.
6.
Kimya dərslərinin yüksək səviyyədə təşkil edilməsi və onun səmərəli
nəticə verməsi üçün vacib olan amillərdən biri də, təlimin müasir texniki
vasitələri, reaktiv və avadanlıqlarla təchiz olunmuş laboratoriyaların olmasıdır.
Müəllimin rəhbərliyi altında şagirdlərin müstəqil olaraq sadə, lakin dərs
mövzusunun mahiyyət və məzmununu əks etdirən təcrübələri aparmaları, onlarda
tədqiqatçılıq qabiliyyətlərinin inkişaf etməsinə, müəyyən həyati bacarıq və
vərdişlərə yiyələnmələrinə imkan yaradar.
7.
Müasir kimya dərsinin bütün tiplərində onun öyrədici (təhsilverici)
vəzifəsi ilə yanaşı tərbiyəedici və inkişafetdirici funksiyaları də yerinə
yetirilməlidir.
8.
Dərsdə hər üç funksiyanın yerinə yetirilməsi, onun kurikulumda verilən
alt standartlara uyğun müəyyənləşdirilən məqsədlərinin həyata keçirilməsində öz
əksini tapmalıdır.
9.
Müəllim dərsin tipinə uyğun olaraq elə təlim metodları, texnikaları və iş
formaları seçməlidir ki, onlar həm dərsin məqsədlərinin həyata keçirilməsinə və
təlimin məzmununa müvafiq olsun, həm də şagirdlərin idrak fəallığını,
təfəkkürünü, hafizəsini inkişaf etdirsin. Onu da qeyd edək ki, dərsin
məqsədlərinin qoyulmasında Blumun taksonomiyalarının bilmə, anlama, tətbiq,
analiz, sintez, qiymətləndirmə (dəyərləndirmə) səviyyələri üzrə asandan çətinə
doğru ardıcıllığı nəzərə alınmalıdır.
10.
Kimya dərslərində şagirdlərin idrak fəallıqlarının, onların məntiqi,
tənqidi və yaradıcı təfəkkürlərinin inkişaf etdirilməsində, müstəqil işlərdən, o
cümlədən, məntiqi, eksperimental, elmi-tədqiqat, istehsalat-texniki xarakterli
məsələlərdən istifadə edilməsi səmərəli nəticə verər.
11.
Müasir kimya dərslərində şagirdlərdə internet və informasiya
mənbələrindən istifadə bacarıqları formalaşdırmaq üçün, onlara keçdikləri
müvafiq dərs mövzularına uyğun təqdimatlar hazırlamaq tapşırığı vermək
məqsədəuyğun olardı.
12.
Müasir kimya dərslərində fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya
yaradılmasına diqqət yetirilməli, müvafiq mövzuların tədrisi həyatla, istehsalatla,
Kimya məktəbdə
35
ölkəmizdə gedən quruculuq işləri praktikası ilə əlaqələndirilməlidir. Şagirdlər
sınaq şüşələrində, sadə qurğularda aparılan təcrübələrlə kifayətlənməməli, eləcə
də internet materiallarının görüntüləri vasitəsilə, imkan daxilində istehsalat
şəraitində kimyəvi proseslərin gedişini, qanunauyğunluqlarını öyrənməli, kimyəvi
maddələrin xalq təsərrüfatında, məişətdə və kənd təssərrüfatında tətbiqini
bilməlidirlər. Dərslərdə belə məsələlərə diqqət yetirilməsi şagirdlərin kimya
elminə marağını artırar, müvafiq sənaye sahələrində işləməyə həvəs yaradar.
Kimya dərslərində əmək tərbiyəsi və peşə yönümü üzrə işlərin aparılması ilə
müasir dövrdə məktəblərin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri olan
şagirdləri əməyə hazırlamaq vəzifəsi yerinə yetirilmiş olur.
13.
Kimya dərslərində qarşıya qoyulan mühüm tələblərdən biri də
şagirdlərin ekoloji biliklərinin inkişaf etdirilməsi, kimyəvi maddələrin olduğu
sənaye və məişət tullantılarının ətraf mühitə, canlı aləmə ziyan vurmaması üçün
hansı tədbirlərin görülməsi barədə onların maarifləndirilməsidir.
Müasir kimya dərslərində şagirdlərin əldə etdikləri bilik, bacarıq və
vərdişlərin inkişafına daima nəzarət etmək, çatışmazlıqları, nöqsanların vaxtında
aşkar etmək və onları aradan qaldırmaq üçün müvafiq qabaqlayıcı tədbirlərin
görülməsi də vacib olan tələblərdəndir.
Bunun üçün sistemli şəkildə yoxlamaların aparılması, nəticələrin təhlil
olunması, şagirdlərin özlərinə və valideynlərinə çatdırılması kimi görülən işlər
müsbət nəticə verər.
Yuxarıda sadalananlara bir daha aydınlıq gətirmək məqsədilə kimyadan bir
dərsin planı və gedişini verməyi məqsədəuyğun hesab edirik.
Mövzu: Oksigenin kimyəvi xassələri. (Mövzu VII sinifdə tədris olunur) [7].
Alt standart: 2.1.1., 2.2.1., 3.1.1.
Məqsəd:
Şagird:
1.
Kimyəvi hadisə, kimyəvi reaksiya və kimyəvi xassə barədə əvvəlki
dərslərdən malik olduğu bilikləri aktuallaşdırır.
2.
Oksigenin bəzi qeyri-metal və metallarla qarşılıqlı təsirinə aid kimyəvi
təcrübələri müşahidə edir, reaksiyaların getməsi qnunauyğunluğunu izah edir.
3.
Oksigenin kimyəvi xassələrinə aid aparılan reaksiyaların tənliklərini
tərtib edir, “oksid”, “birləşmə”, “oksidləşmə” və “yanma” anlayışları barədə ilkin
məlumatlar əldə edir və onlara tərif verir.
Dərsin tipi: Yeni bilik və bacarıqların mənimsənilməsi dərsi (yeni bilik
verən dərs).
Dərsin növü: İnduktiv tədqiqat.
Təlim forması. Kollektivlə (bütün siniflə) iş.
2-3(50-51)2015
36
Təlim üsulu: problemli şərh, müsahibə, müzakirə
İnteqrasiya: Biologiya fənni ilə.
Resurslar: sınaq şüşələri, qazaparan boru, spirt lampası, şüşə bankalar,
şüşə kasa, metal qaşıqlar, kibrit, kömür, kükürd parşaları, qırmızı fosfor, mis,
polad məftil, maqnezium lenti.
Dərsin gedişi
I mərhələ. Motivasiya, problemin qoyuluşu.
Şagirdlərə aşağıdakı suallarla müraciət edilir.
1.
Maddələr üçün hansı xassələr ayırd edilir?
2.
Maddənin kimyəvi xassəsi dedikdə nə nəzərdə tutulur?
3.
Siz keçən dərslərinizdə oksigenin hansı xassələri ilə tanış oldunuz?
Şagirdlərin cavablarına əsasən mövzunun oksigenin kimyəvi xassələrinə
aid olduğu açıqlanır və tədqiqat sualı müəyyənləşdirilir.
Tədqiqat sualı: Oksigenin kimyəvi xassələrini müəyyən etmək üçün onun
hansı maddələrlə qarşılıqlı təsirinə aid təcrübələr aparmaq məqsədəuyğundur?
II mərhələ. Tədqiqatın aparılması
Şagirdlər oksigenin təyininə aid keçən dərsdə aparılan təcrübədən onun
yanmaya kömək etdiyini bildikləri, eləcə də əvvəlki dərslərdə oksigenin bəzi bəsit
və mürəkkəb mddələrlə qarşılıqlı təsirinə aid reaksiya tənliklərini gördükləri, hətta
bəzi təcrübələr barədə müəyyən məlumatlara malik olduqları üçün öz təkliflərini
verə bilərlər.
Sonra oksigenin alınması üçün qurğu yığılır, alınan oksigen bir neçə şüşə
bankaya toplanılır və içərilərinə metal qaşıqda yandırılmış kömür, kükürd, qırmızı
fosfor, maqnezium lenti, polad və mis məftilləri daxil edilir. Şagirdlər təcrübələrin
gedişində maddələrin havadakı oksigendə zəif, təmiz oksigendə isə parlaq alovla
yandıqlarını, kimyəvi reaksiyaların bir sıra əlamətlərini müşahidə edirlər.
Onlar bir daha oksigenin yanmaya kömək etməsinə əmin olurlar və
götürülən bəsit maddələrin ona birləşdiklərini təxmin edirlər. Şagirdlərə aparılan
reaksiyaların tənliklərini yazmaq və onları əmsallaşdırmaq təklif olunur.
III mərhələ. İnformasiya mübadiləsi. Şagirdlərə müraciət olunur ki,
aparılan təcrübələrin müşahidəsinə və lövhədə yazılan reaksiya tənliklərinə əsasən
onlarda hansı əlamətlərin baş verdiyini və kimyəvi reaksiyanın hansı tipinə aid
olduğu barədə öz fərziyyələrinizi irəli sürün. Oksigenin hansı bəsit maddələrlə
reaksiyaya girməməsi barədə fikirlərinizi bildirin.
IV mərhələ. İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili. Şagirdlərin
fərziyyələri dinlənilir. Onlar aparılan təcrübələrdə istiliyin ayrıldığını, işığın
göründüyünü, yazılan reaksiya tənliklərində bəsit maddələrdən bir mürəkkəb
maddənin əmələ gəldiyini və onun tərkibində həmişə biri oksigen olduğunu
müşahidə etdikləri üçün birləşmə reaksiyaları, yanma, oksidləşmə anlayışları,
Kimya məktəbdə
37
kimyəvi reaksiyaların əlamətlərindən istiliyin ayrılması, qazın əmələ gəlməsi,
rəngin dəyişməsi iyin çıxması barədə düzgün ifadələr söyləyə bilərlər. Onlar
həmçinin təsirsiz qazların xassələri, qiymətli metalların havada korlanmadıqları
barədə müəyyən məlumatlara malik olduqları üçün onların oksigenlə reaksiyaya
girmədikləri barədə də mülahizə yürüdə bilərlər.
V mərhələ. Nəticə və ümumiləşdirmə. Şagirdlərin cavabları və
müəllimin əlavələri ilə oksigenin kimyəvi xassələri haqqında aşağıdakı nəticələrə
gəlinir.
1.
Kimyəvi xassə dedikdə maddənin digər bəsit və mürəkkəb maddələrlə
qarşılıqlı təsiri nəzərdə tutulur.
2.
Oksigen bir bəsit maddə kimi digər bir çox bəsit (qeyri-metal və metal)
və mürəkkəb maddələrlə reaksiyaya daxil olur və bu zaman birləşmə reaksiyası
baş verir.
3.
Reaksiya zamanı bəsit maddə götürülərsə bir mürəkkəb, iki elementdən
ibarət mürəkkəb maddə götürülərsə iki mürəkkəb maddə alınar ki, bunlara da
oksiddlər deyilir.
4.
Aparılan reaksiyalarda həmişə oksigen özünə digər atomu
birləşdirdiyinə görə bu reaksiyalara oksidləşmə reaksiyaları da deyilir.
5.
Oksidləşmə reaksiyaları istiliyin ayrılması və işığın görünməsi ilə
müşayiət olunduqda, onlar yanma reaksiyaları adlanır.
6.
Tərkibi yalnız karbon və hidrogendən ibarət mürəkkıb maddə yandıqda
onların sayından asılı olmayaraq həmişə karbon qazı (CO
2
) və su (H
2
O) əmələ
gəlir.
7.
Oksigen qeyri-metallardan flüor, xlor, brom, yod və təsirsiz qazlarla,
metallardan isə gümüş, qızıl və platinlə birbaşa qarşılıqlı təsirdə olmur. Onlara
uyğun oksidlər dolayı yolla alınır. Lakin təsrsiz qazlardan helium, neon və arqon
ümumiyyətlə oksid əmələ gətirmir.
VI mərhələ. Yaradıcı tətbiqetmə. Bu mərhələni oksigenin aparılan
təcrübələrdən əlavə digər bəsit və mürəkkəb maddələrlə qarşılıqlı təsiri
reaksiyalarının tənliklərini tərtib edin və sizə məlum olan kimyəvi hadisələrin
hansının oksidləşmə, hansının yanma olmasına aid nümunələr yazın kimi ev
tapşırığı verməklə yerinə yetirmək olar.
VII mərhələ. Qiymətləndirmə və refleksiya. Təlim forması kollektivlə iş
olduğu üçün qiymətləndirməni hər bir şagirdin verdiyi cavabların sayına, onları
necə ifadə etmələrinə, dolğunluğuna,
əhatəliliyinə görə aparmaq
məqsədəuyğundur. Refleksiyanı tədqiqat sualının cavabını əhatə edən məsələləri
şagirdlərə bir daha xatırlatmaqla aparmaq olar.
2-3(50-51)2015
38
İstifadə edilmiş ədəbiyyat:
1.
Mehrabov A. Müasir dərs:onun
təşkilinə və gedişinə qoyulan tələblər.
“Kurikulum” jurnalı, 2013, № 4, səh.
5-10.
2.
Müasir dərs: O, necə olmalıdır.
“Kurikulum” jurnalı, 2013, № 4, səh.
55-62.
3.
Заграничная Н.А., Иванова Р.Г.
Современные подходы к обучению
химии. Химия в щколе, №2, стр.
10-15, 2010.
4.
Əliyev R.Y., Əzizov Ə.T. Kimyanın
tədrisi metodikası, II hissə, Bakı,
2006, 293s.
5.
Veysova Z. Dərs və onun quruluşu
haqqında.”Kurikulum” jurnalı, 2013,
№2, səh. 105-108.
6.
Veysova Z. Fəal/interaktiv təlim.
Bakı, 2007, 150 səh.
7.
M.Abbasov, V.Abbasov və b.
Kimya. Ümumtəhsil məktəblərinin
7-ci sinfi üşün dərslik. Bakı,
“Aspoliqraf”, 2014, 96 s.
Kimya məktəbdə
39
А.З. Мамедова, А.М. Гасанова, Г.А. Ахмедзада, Р.Х. Мамедова
Современные подходы по проведению и организации уроков по химии
АННОТАЦИЯ
В статье представляется отношение к мнениям представителей
педагогической мысли о современном уроке, в том числе уроках химии, их
разновидности, структуре, типов и обобщаются требования к современному уроку
по химии.
A.Z. Mammadova, A.M. Hasanova, G.A. Ahmadzadeh, R.X. Mammadova
Modern approaches for conducting and organizing lessons in chemistry
ANNOTATION
The article represents the ratio of the opinions of representatives of educational
thought of the modern classroom, including chemistry lessons, their variety, structure,
types and summarizes the requirements for a modern lesson in chemistry.
Açar sözlər: müasir dərs, təhsilverici, inkişafetdirici, tərbiyəedici funksiyalar,
motivasiya, induktiv, deduktiv, oksigen, kimyəvi xassə, oksid,
oksidləşmə, yanma.
Ключевые слова: современный урок, обучающие, развивающие, воспитывающие
функции, мотивация, индуктивный, дедуктивный, кислород,
химическое свойство, оксид, окисление, горение.
Keywords: modern lesson, training, developing, raising function, motivation, inductive,
deductive, oxygen, chemical properties, oxide oxidation combustion.
Dostları ilə paylaş: |