Kodlash va dekodlash nazariyasining asosiy tushunchalari

Mavzu: Kodlash va dekodlash nazariyasining asosiy tushunchalari.

Reja:

• 
  Asosiy tushunchalar;
  
• 
  Axborotni raqamli ifodalash va kodlash;
  
• 
  Axborotni ikkilik sanoq sistemasida kodlash;
  
• 
  Axborotni miqdori va uzatish tezligi.
  

Har bir fan o’z axboroti, o’zaro bog’lanmagan ma’lumotlari majmuyiga ega bo’lib, ularni qayta ishlashni o’z usullari va qoidalari mavjud. Mazkur usul va qoidalar shu fanning maqsad va vazifalaridan kelib chiqadi, hamda axborot va ma’lumotlar shu o’rganuvchi asosiy abyektga bog’liq bo’ladi. Masalan, biologiyada o’rganiladigan obyekt-tabiiy trik sistemalar(odamlar, hayvonlar, o’simliklar va ...) bo’lib, biologiya fanida qo’llaniladiganaxborotlar ana shu obyektlar yordamida, ularning bevosita ishtirokida to’planadi, qayta ishlanadi, saqlanadi va uzatiladi.

Informatika fani uchun o’rganiladigan obyekt bo’lib, axborot hisoblanadi. Shuning uchun ham bu fanda axborotlarni yig’ish, hosil qilish, saqlash, qayta ishlash va uzayishda hisoblash texnikasi qay tarzda qollanilishi asosiy masala hisoblanadi.

Informatikada axborotlar ikki tuga – anolog va raqamli (diskret) axborotlarga bo’lib o’rganiladi.

Analog axborotlar uzluksiz mavjud bo’lib, uni istalgan vaqtda qabul qilish mumkin, boshqacha aytganda, analog axborotlar atrof muhitga(shu jumladan insonga ham) uzluksiz ta’sir etuvchi uzluksiz signallardir.

Tabiatda bu signallarning ikkita, aynan bir xil kombinatsiyasi uchramaydi. Biz ikkita aynan bir xil tovush, xatto bir daraxtda ikkita aynan bir xil yaproq uchratmaymiz. Ammo buning teskarisi, ya’ni bir xil shakilga ega bo’lib, turli mazmun kasb etadigan holat ham mavjud. Masalan bitta nota qog’ozda bitta yagona belgi bilan ifodalansada, u turli musiqa asboslarida (g’ichchak yoki nayda va boshqa ...) ijro etilganda, uning farqini darhos sezamiz.

Ta’kidlash lozimki, analog axborotni qayta ishlash uchun ularning biror davrdagi holatini ajratib olamiz va tahli qilishimiz lozim. Buning uchun esa bu axborotni boshqacha shakilga o’tkazishimiz lozim. Bunda turli belgilardan foydalanamiz. Har xil ranglarni tuli raqamlar bilan, tovushlarni esa notalar bilan belgilab, analog axborotni analoag axborotga aylantirishimiz mumkin.

Inson tamonidan yaratilgan qurilmalar ichida analog axborot bilan ishlaydiganlari ham, raqamli axborot bilan ishlaydiganlari ham mavjud. Analog qurilmalarga telivizor, telefon, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuterlarni misol qilishimiz mumkin. Hozir raqamli televizorlar va raqamli telefonlar hayotimizdan chuqur o’rin olmoqda.

Biz axborotlarni turli-tuman signallar holatida qabul qilamiz. Signallarning turli tumanligi axborotlarni qayata ishlash jarayonini murakkablashtiradi. Shuning uchun ham axborotlarni to’plash, saqlash va qayta ishlashni osonlashtirish maqsadida ular bir xil shakilga keltiriladi, ya’ni qayta ishlash uchun qulay bo’lgan belgilar bilan almashtiriladi. Bu jarayon axborotlarni qayta ishlash deyiladi.

Hayotda axborotlarni kodlashni turli hil yo’llari mavjud. Ularga quyida siz bilan tanishadigan, Morze va harflarni raqamlash usullarini kiritish mumkin.