Kollektivdə heç bir əhəmiyyəti olmayan bu insan sadəcə və sadəcə fərddir

Kollektivdə heç bir əhəmiyyəti olmayan bu insan sadəcə və sadəcə fərddir.

L.F. Selin “Kilsə”

Qunduza həsr edilir [i]

Bu dəftərlər Antuan Rokantenin kağızları arasından tapılıb. Biz onları heç bir dəyişiklik etmədən çap edirik.

İlk səhifədə tarix yoxdur, amma təxmin edirik ki, qeydlər gündəlik yazılmamışdan bir neçə həftə əvvəl edilib. Bu isə təxminən 1932-ci ilin yanvar ayının ilk günlərinə gedib çıxır.

Həmin dövrdə Mərkəzi Avropanı, Şimali Afrikanı və Uzaq Şərqi gəzmiş Antuan Rokanten üç il idi ki, Markiz de Rolbona həsr edilmiş tarixi araşdırmalarını bitirmək üçün Buvildə dayanmışdı.

Tarixsiz səhifələr
Məncə ən yaxşısı qeydləri hər gün etməkdir. Gündəlik tutmaq lazımdır ki, məğzinə varasan. Heç bir xırdalığı, kiçik faktları hətta onlar qeyri mümkün görünsələr belə itirməmək lazımdır, ən başlıcası onları sistemləşdirmək lazımdır. Bu stolu, küçəni, tənbəki kisəmi necə görürəmsə elə yazmalıyam, çünki məhz BU dəyişilib. Bu dəyişikliyin ölçüsünü və xarakterini dəqiq müəyyən etmək lazımdır.

Məsələn elə bu karton qabı götürək, mən onun içində mürəkkəb qabarcıqlarını saxlayıram. Gərək çalışıb onu əvvəl və sonra necə gördüyümü müəyyən edəm. Bax bu fonda görünən düzbucaqlı parallelepiped… Boş şeydir, bu barədə danışmağa dəyməz. Məhz elə bundan qaçmaq lazımdır- ən kiçik qəribəliyin belə olmadığı nəyisə qəribə təsvir etməkdən.

Mənə elə gəlir gündəlik məhz elə buna görə də təhlükəlidir: həmişə ayıq olursan, hər şeyi şişirdirsən, dayanmadan qaydanı pozursan. Digər tərəfdən məndə hər dəqiqə məsələn elə bu karton qaba və ya digər əşyaya qarşı yenə də dünənki hisslər oyana bilər.

Gərək həmişə buna hazır olum, yoxsa o yenə də barmaqlarım arasından sürüşəcək. Heç nə lazım deyil, sadəcə diqqətlə və ehtiyatla baş verən hər şeyi qeyd etmək lazımdır.

Əlbəttə ki, mən artıq srağagün və ya şənbə günü baş verən nəyisə dəqiq təsvir edə bilmərəm, o vaxtdan çox keçib. Ancaq onu deyə bilərəm ki, nə bu nə başqa vaxt sadəcə “hadisə” adlandırdıqları heç nə baş verməyib.

Şənbə günü uşaqlar dənizə daş atırdılar – “kökə bişirdilər”, – mən də onlar kimi dənizə daş atmaq istədim. Sonra dayandım, daşı atdım və getdim. Yəqin ki, qəribə görünürmüşəm, uşaqlar arxamca guldülər.

Xarici görüntü belədir. Mənim özümdə baş verənlərdən isə heç bir dəqiq iz yoxdur. Mən nəsə elə bir şey gördüm ki, iyrəndim, amma indi bilmirəm daşa baxırdım yoxsa dənizə. Daş hamar idi, bir tərəfi quru, digər tərəfi yaş və çirkli. Mən onun kənarından barmaqlarımın ucu ilə tutmuşdum ki, əlim çirklənməsin.

Srağagün daha çətin keçdi. Ona bir sıra təsadüflər və mənim üçün izaholunmaz anlaşılmazlıqlar da əlavə olundu. Amma onların təsviri ilə əylənmək fikrim yoxdur. Hər halda aydındır: mən qorxu və ya bu ruhda nəsə hiss edirdim. Əgər başa düşsəm ki, nədən qorxmuşdum bu da irəliyə bir addım ola bilər.

Aydındır ki, dəli olmağım ağlıma da gəlmir, əksinə mən dəqiq anlayıram ki, tam şüurlu vəziyyətdəyəm: dəyişikliklər ətraf dünyaya xasdır. Amma buna əmin olmaq istərdim.
11-in yarısı.

Bəlkə də bu dəliliyin yüngül tutması idi. Ondan iz də qalmayıb. Bu gün ötən həftənin qəribə hissləri mənə sadəcə gülməli gəlir, onları başa düşəcək vəziyyətdə deyiləm. Bu gün axşam mən ətraf mühitə əla uyğunlaşıram,. hansısa ədəbli burjuy kimi. Bu da mənim otel nömrəm, pəncərələri şimal-qərbə baxır. Aşağıda – Müharibə əlilləri küçəsi və yeni vağzalın tikinti ərazisi. Pəncərədən Viktor Nuar bulvarında yerləşən “Dəmiryolçuların sığınacağı” kafesinin qırmızı və ağ reklam işıqlarını görürəm. Paris qatarı indicə gəldi. Vağzalın köhnə binasından sərnişinlər çıxıb, dağılışırlar. Mən addım və səslər eşidirəm. Çoxları sonuncu tramvayı gözləyir. Yəqin ki onlar pəncərəmin altındakı qaz fənərinin yanında məyus toplu halında dayanıblar. Onlar bir neçə dəqiqə də gözləməli olacaqlar- tramvay 11-ə 15 dəqiqə qalmışdan tez gəlməyəcək. Kaş heç olmasa bu gecə kommivoyajörlar (xarici ölkələrdə: ticarət agenti) gəlməsələr: o qədər yatmaq istəyirəm ki, çoxdandır yatmıram. Sadəcə bir sakit gecə, bir-yeganə sakit gecə və hər şey qaydasında olacaq.

11:45

artıq qorxmalı heç nə yoxdur- kommivoyajörlar çoxdan gələrdilər. Heç olmasa cənab Ruana gələrdi. O hər həftə gəlir, ona ikinci mərtəbbədə iki nömrəli otağı saxlayırlar- bide (fr.bidet- xarici cinsi orqanları və anusu yumaq üçün fontanlı balaca vanna) olanı. O hələ də gələ bilər, tez-tez yatmazdan əvvəl “Dəmiryolçuların sığınacağı”-nda bir stəkan boşaldır. Qısacası, o səs küylülərdən deyil. Balaca, təmizkar, boyalı saqqallı və parikli. Bu da o.

Onun pillələri qalxmasına qulaq asanda sanki ürəyimi nəsə sancdı- onun addımları necə də sakitləşdirir: hər şeyin qoyulmuş qaydalarla baş verdiyi dünyada nədən qorxasan? Məncə mən sağaldım. Bu da tramvay, yeddilik. Marşurut: sallaqxana- böyük gəmi dokları. O öz mövcudluğunu uca dəmir cingiltisi ilə xəbər verirÇemodan və yatmış uşaqlarla basabas doldurulmuş şəkildə o doklar tərəfə, zavodlar tərəfə, şəhərin şərq hissəsindəki qaranlıq tərəfə gedir.

Bu sonuncudan əvvəlki tramvaydı, sonuncu bir saat sonra keçəcək.

İndi uzanıram. Mən sağaldım, balaca qız kimi hər gün gözəl yeni dəftərə öz hisslərimi yazası deyiləm.

Gündəliyi ancaq bir halda tutmaq olar… əgər.. [ii]

Gündəlik
Bazar ertəsi, 29 yanvar, 1932-ci il

Mənə nə isə olub, şübhə yoxdur. Bu xəstəlik kimi üzə çıxır, mübahisəsiz, aydın nəsə üzə çıxan kimi yox. O mənim içimə gizlicə girib, damla-damla: mən nəsə özümü pis hiss edirdim, narahat hiss edirdim vəssalam. O mənim içimdə yerləşəndən sonra sakitləşdi, rahatlaşdı və mən özümü əmin edə bildim ki, məndə heç nə yoxdur, aldadıcı narahatlıqdır. Amma indi daha parlaq rənglə çiçəkləyib.

Düşünmürəm ki, tarixçilik sənəti psixoloji analizə əsaslanır. Bizim sahəmizdə sadəcə bölünməz hisslərlə işləyirik, onları məsələn Şöhrətpərəstlik və ya Mənfəət adlandırırıq. Bununla yanaşı, əgər özüm haqqında bir az bilsəydim, bu adlardan məhz indi istifadə etməli idim.

Məsələn, əlimdə nəsə yeni şey peyda olur- deyək ki, əlimə trubka və ya çəngəl götürürəm. Bəlkə də, kim bilir, çəngəlin özü də indi əlimdə başqa cür dayanır. Məsələn, bu yaxınlarda otağıma girməyə hazırlaşırdım və birdən donub qaldım- əlimdə soyuq bir şey hiss etdim, o mənim diqqətimi sanki qeyri adiliyi ilə çəkdi. Əlimi aralayıb baxdım- mən sadəcə əlimdə qapının dəstəyini tutmuşdm. Və ya səhər kitabxanada mənimlə salamlaşmaq üçün oxucu[iii] yaxınlaşdı, mən onu həmin dəqiqə tanımadım. Qarşımda yad üz vardı, və hətta sözün əsl mənasında üz deyildi. Sonra onun əlinin cizgiləri mənim ovcumda ağ soxulcan kimi göründü. O dəqiqə barmaqlarımı çəkdim və onun əli bədəninin yanında tənbəlcəsinə sallandı.

Eyni şey küçədə də olur- orada çoxlu fasiləsiz, şübhəli səslər var.

Yəqin ki sonuncu həftə dəyişiklik baş verib. Amma nədə? Bu heç nə ilə konkret bağlantısı olmayan mücərrəd dəyişiklikdir. Bəlkə mən dəyişilmişəm? Əgər mən dəyişilməmişəmsə, onda ola bilər bu otaq, bu şəhər, təbiət dəyişilib; seçmək lazımdır.

Məncə mən dəyişilmişəm, – bu ən sadə qərardır. Və ən xoşagəlməz. Yenə də etiraf etməliyəm ki, belə qəfil dəyişikliklər mənə xasdır. Məsələ ondadır ki, mən çox nadir hallarda düşünürəm və məndə fikir vermədiyim çoxlu xırda dəyişikliklər toplanır, sonra bir gözəl gündə əsl inqilab baş verir. Məhz buna görə insanlara elə gəlir ki, mən qaydasız və ziddiyyətli yaşayıram. Məsələn, mən Fransadan gedəndə çoxları mənim hərəkətimi dəlilik hesab etdilər. Eyni müvəffəqiyyətlə onlar mənim 6 illik avaraçılıqdan sonra qəfil Fransaya dönüşümü dəlilik kimi qiymətləndirə bilərdilər. Mən indiki kimi özümü keçən il Petrin işi ilə bağlı istefaya çıxmış fransız məmuru Mersyenin kabinetində görürəm. Onda Mersye hansısa arxeoloji planlarla bağlı Benqaliyaya hazırlaşırdı. Mən həmişə Benqaliyada olmaq istəmişəm və o məni onunla getmək üçün dilə tutmağa başladı. Hansı məqsədlə, mən indi də bunu başa düşmürəm. Bəlkə də o Portala inanmırdı və ümid edirdi mən onlara nəzarət edəcəm. Mənim imtina üçün heç bir səbəbim yox idi. Hətta mən onda Portal barədə bu balaca bicliyi başa düşsə idim də təklifi böyük məmnuniyyətlə qəbul etmək üçün daha çox səbəbim olardı. Məni dəqiq iflic vurmuşdu, bir kəlmə də deyə bilmədim. Telefon aparatının yanında, yaşıl xalçanın üzərindəki balaca kxmer statuetkasını gözlərimlə yeyirdim. Mənə elə gəlirdi ki, mən başdan ayağa ya limfa ya da isti süd ilə islanmışam. Mersye acığını maskaladığı mələk hövsələsi ilə məni yola gətirməyə çalışırdı:

- Siz ki başa düşürsünüz, mənə hər şeyi rəsmi qeydiyyatdan keçirmək lazımdır. Mən əminəm ki, əvvəl – axır “hə” deyəcəksiniz, ən yaxşısı bu dəqiqə razılaşın.

Onun narıncı çalarlı qara, möhkəm ətirlənmiş saqqalı vardı. Başının hər hərəkətində məni ətir dalğası vururdu. Və mən birdən altı illik yuxudan ayıldım.

Statuetka mənə iyrənc və axmaq göründü, dəhşətli sıxıntı hiss etdim. Heç cür başa düşə bilmirdim ki, məni İndoneziyaya nə aparır. Burada nə edirəm? Niyə bu insanlarla danışıram? Niyə bu axmaq kostyumu geyinmişəm? Mənim ehtirasım öldü. O məni bir çox ildir dayanmadan doldurub, aldadırdı – indi mən boşam. Amma bu hələ ən pisi deyil: mənim qarşımda bir qədər ehtiyatsız açılmış, hansısa geniş və tutqun fikir var idi. Onun nədən ibarət olduğunu demək çətindir, amma mən ona baxa bilmirdim: o mənim üçün o qədər mənfur idi ki. Və bütün bunlar mənə Mersyenin saqqalından gələn ətirlə birgə görünürdü.

Mən Mersyeyə qarşı acıqla silkələndim və quru cavab verdim:

- Çox sağ ol, amma mən artıq çoxdan gəzirəm, Fransaya qayıtmaq vaxtıdır.

Və iki gün sonra Marselə gedən paraxoda mindim. Əgər səhv etmirəmsə, əgər bütün yığılmış simptomlar həyatımda yeni çevriliş edirsə, açıq deyəcəm- mən qorxuram. Və ancaq ona görə yox ki, mənim həyatım belə də çox varlıdır, qiymətlidir, təminatlıdır. Mən doğulmağa hazır olandan, məni idarə edəndən və harasa çəkəndən qorxuram. Doğrudanmı mən başladığım hər şeyi, araşdırmanı, kitabı atıb yenidən getməli olacam? Sonra bir neçə ay, bir neçə il keçəndən sonra yenidən yorğun, yeni dağıntılar arasında ayılmalı olacam? Hələ ki gec olmamış özümü qaydaya salmalıyam.
________________________________________

[i] Qunduz Simona de Bovuarın dostcasına ləqəbidir.

[ii] Gündəlikdəki bu hissə yarımçıq qalıb. (müəllifin qeydi)

[iii] Ojye P… gündəlikdə onun adı tez-tez çəkilir. O dəftərxana işçisi olub. Rokanten onunla 1930-cu ildə buvil kitabxanasında tanış olub( nəşriyyatın qeydi).

Cümə günü.
Saat üçdür. Saat üç – bu etməyə hazırlaşdığın hər şey üçün ya çox tezdir ya da çox gecdir. Günün qəribə vaxtıdır. Bu gün sadəcə dözülməzdir.

Soyuq günəş pəncərə şüşələrindəki tozu ağardıb. Səma solğun və ağımtıldır. Səhər çaylar donub.

Mən kalorifelin yanında oturub ərinə-ərinə yeməyi qarışdırıram. Əvvəldən bilirəm ki bu gün itib. Daha nə edə bilərəm ki, özü də artıq hava qaralır. Hər şeyin səbəbkarı günəşdir: o tikintinin üzərində dayanan çirkli, ağ dumanı qızartdı, qızılı, solğun rəngdə mənim otağıma girir, dörd tutqun, aldadıcı şuaları ilə stolumun üstünə uzanır.
Qəlyamın üzərində qızılı rəng yaxılıb, əvvəl əsrarəngiz bayramsayağılğı ilə diqqət cəlb edir, amma qəlyana diqqətlə baxanda rəng axır və ağac parçasından başqa heç nə qalmır, daha onda parıltılı ləkə yoxdur. Bu hər şeydə belədir, hər şeydə, hətta mənim əllərimdə də. Belə günəş olanda ən yaxşısı yatmaqdır. Amma bu gecə ölü kimi yatmışam, bir qram da yuxu yoxdur.

Dünənki səma o qədər xoşuma gəlmişdi ki- gülməli və təsirli üz kimi sıxılaraq pəncərəmə yapışmış, yağışdan qaralmışdı. Amma indiki günəş elə özümüz qədər gülməli deyil. Sevdiyim hər şeyə- tikintinin narıncı dəmirinə, hasarın çürümüş taxtalarına, yuxusuz gecədən sonra qəfil qəbul edilmiş qərar, qaralamasız, bir nəfəslə yazılmış səhifələr kimi xəsis, aydın işıq düşür.

Viktor Nuar bulvarındakı dörd kafe bir-birinin yanında işıqlanır, gecələr onlar ancaq kafe deyillər, akvarium, gəmi, ulduzlardılar ya da böyük ağ göz yuvalarıdırlar- ikimənalı gözəlliklərini itiriblər.
Özünü tənqid üçün əla gündür: günəşin canlı hər şeyə sanki mərhəmətsiz məhkəməyə məruz qoyaraq atdığı soyuq şüalar gözlərimdən içimə dolur: mənim daxilim onu dəyərdən salan işıqla işıqlanır. Bilirəm, mənə on beş dəqiqə lazımdır ki, özümə qarşı iyrəncliyin ən yüksək həddinə çatım. Cəfəngiyyat! Bu mənə lazım deyil. Rolbonun Sankt- Peterburqda olması barədə bir az əvvəl yazdıqlarımı da oxumayacam. Əlimi sallayıb otururam ya da nəsə yazıram, əsnəyirəm və axşamın düşməsini gözləyirəm. Hava qaralanda ətrafdakı bütün əşyalar kimi bu donuqluqdan çıxacam.

Rolbon I Pavlın ölümündə rol oynayıb ya yox? Bu gün üçün bu sual əhəmiyyətlidir: inadım tutub, bunu araşdırıb, dəqiqləşdirməsəm ardını yaza bilməyəcəm.

Çerkova inansaq markiza qraf Paleni pulla almışdı. Sui qəsdçilərin əksəriyyəti çarı taxtdan salmaq və həbsə atmaq istəyirdilər ( deyəsək Aleksandr həqiqətən bu qərarın tərəfkeşi idi). Amma Palen çalışırdı ki, Pavlla birdəfəlik qurtarsın. Markiz Rolbona tapşırılmışdı ki, sui-qəsdçilərlə ayrı-ayrılıqda danışıb onları qətlə yönləndirsin.
“O onların hər biri ilə görüşürdü və qəribə ifadə ilə onların hər birinin oynayacağı səhnəni təsvir edirdi. Beləcə o suiqəsdçilərdə qətlə həvəs oyatdı və ya gücləndirdi”.

Amma mən Çerkova inanmıram. O aydın müşahidəçi deyil, yarımağıl falabaxan-sadist idi, həmişə hər şeyi şeytanpərəstliklə bağlayır. Mən markiz de Rolbon qətiyyən bu dramatik rolda təsvir edə bilmirəm. O özü qətl səhnəsini təsvir edirdi? Qətiyyən!Markiz soyuq adam idi, ona oynamaq xas deyildi, o təsvir etmiri təzyiq edirdi və təsirin bu rəngsiz, ifadəsiz forması ancaq onun xasiyyətində olan mühakimə qabiliyyətli intriqantlarda və siyasətçilərdə rəğbət oyada bilərdi.

Madam de Şarer yazırdı:” Ademar de Rolbon danışarkən təsvir etmirdi, jestlərdən istifadə etmirdi və intonasiyasını dəyişmirdi. O gözləri yarıqapalı elə danışırdı ki, bağlı kirpikləri arasından boz gözlərini güclə görmək olardı. Bir neçə il əvvəl nəhayət özümə etiraf etdim ki, o məni dözülməz dərəcədə darıxdırır. Onun danışdıqları abbat Mablinin yazdıqlarını xatırladır”.

Və bu insan mimikaları ilə qadir idi ki… Yaxşı, belə vəziyyətdə o necə qadınları cəlb edə bilirmiş? Üstəlik də Seqyur reallığa uyğun görünən çox əyləncəli hadisəni danışır:

“ 1787-ci ildə Mulenin yaxınlığındakı karvansarada Didronun yaxını, filosofların əsərləri ilə tərbiyə almış yaşlı adam ölür. Ətrafdakı dindarlar çox hirslənmişdilər, yaşlı adam dini ayinin yerinə yetirilməsini istəmirdi- o panteist idi. Bu vaxt yaxınlıqdan keçən, nə allaha nə də şeytana inanmayan markiz de Rolbon mulen kuresi (Fransada, Belçikada və bir sıra başqa ölkələrdə: katolik keşişi) ilə mərcə girir ki, ikicə saatda xəstəni xristian kilsəsinə qaytaracaq. Mərci qəbul etmiş kure uduzur, markiz gecə saat üçdə xəstənin yanına girir, səhər saat beşdə xəstə keşişə son etiraflarını edir və saat yeddidə ölür. “ Yəni siz mübahisədə o qədər güclüsünüz? Kure soruşur- siz bizim hamımızı çox təəccübləndirdiniz!”Markiz cavab verir- “Mən ümumiyyətlə mübahisə etmədim, mən sadəcə onu cəhənnəmlə qorxutdum”.
Bax belə, görəsən o doğurdan sui qəsddə fəal iştirakçı olub? Həmin axşam saat səkkizdə markizin dostlarından olan leytenant onu evinin qapısına qədər gətirir. Əgər Rolbon yenidən çıxmışdısa o Sankt-Peterburqun küçələrindən necə keçə bilmişdi ki həbs edilməmişdi? Yarımağıl Pavel əmr etmişdi ki, axşam saat doqquzdan sonra mamaça və həkimlərdən başqa yolda görürən hər kəs həbs edilsin. Yəni Rolbonun guya saraya getmək üçün mamaça cildinə girdiyi mənasız əfsanəyə inanaq? Belə baxanda Rolbon buna qadir idi. Belə ya da elə, sübut edilib ki, qətl gecəsi o evdə olmayıb. Hər şeydən bəlli olur ki, Aleksandr həqiqətən Rolbondan şübhələnirmiş, çünki tac qoyma mərasimindən sonra o hansısa mənasız tapşırıqla markizi Uşaq Şərqə göndərməyə tələsir.
Markiz de Rolbon məni hədsiz bezdirib. Qalxıram. Zəif işıqda hərəkət edirəm və onun əllərimdə, köynəyimin qollarında necə dəyişdiyini görürəm- onun necə iyrənc göründüyünü ifadə edə bilmirəm. Əsnəyirəm. Stolüstü işığı yandırıram- bəlkə onun işığı gün işığını boğdu. Yox, lampa sadəcə öz altlığı ətrafında zəif işıq saçır. Lampanı söndürüb, yenidən ayağa qalxıram. Divarda bəyaz deşik görünür- güzgü. Bu tələdir. Bilirəm ki, bu tələyə düşəcəm. Elə də oldu. Güzgüdə nəsə boz rəngli bir şey peyda oldu. Yaxınlaşıram, baxıram və artıq çəkilə bilmirəm. Bu əks mənim üzümdür. Belə zibil günlərdə mən tez-tez ona baxıram. Bu üzdə heç nə başa düşmürəm. Digər insanların üzlərində məna var. Mənimkində yoxdur. Mən hətta bilmirəm ki, o yaraşıqlıdır yoxsa eybəcər. Deyəsən eybəcərdir, çünki mənə belə deyiblər. Amma bu məni narahat etmir. Məğzinə varsaq üzə belə xüsusiyyətlərin verilməsi məni həmişə hirsləndirir, torpağın bir hissəsini və ya qayanın bir parçasını eybəcər və ya gözəl adlandırmaqla bunun heç bir fərqi yoxdur.
Ümumiyyətlə, bircə şey var ki, gözlərimi sevindirir: yanağımın olduğu cansız sahədən yuxarıda, alnımdan yuxarıda mənim kəlləm gözəl, kürən alovla parıldayır- mənim saçlarım. Bax onlara baxmaq xoşdur. Heç olmasa bunun müəyyən rəngi var və mən kürən olmamdan razıyam. Güzgüdə bu daha çox diqqət cəlb edir- saçlarım parıldayır. Mənim bəxtim gətirib, əgər alnımı qalın, gur saçlar bəzəsəydi- bəziləri belə saçlarla nə etməli olduqlarını, onları sarışınlara yoxsa şabılıdılara aid etməli olduqlarını bilmirlər- mənim üzüm donuq ləkə ilə örtülərdi və bundan iyrənərdim.
Baxışlarım yavaş-yavaş aşağı- alnıma, yanaqlarıma düşür, heç bir sabitlik yoxdur, hamısı qeyri-müəyyəndir. Əlbəttə ki, burun, göz və ağız birlikdədir, və bunlar hamısı mənalarını itiriblər, hətta insan ifadəsini itiriblər. Anna və Belin deyirdilər ki, mənim canlı fizianomiyam var- bəlkə mən ona sadəcə çox alışmışdım. Uşaqlıqda xalam Bijua mənə deyirdi: Güzgüyə çox baxsan meymun görərsən”- güzgüdə gördüyüm meymundan da aşağı dərəcədədi, bu canlı dünyanın kənarında bir şeydir, polip səviyyəsindədir (bağırsağıboşluqlular sinfindən olan dəniz heyvanı). İnkar etmirəm ki, bu da haradasa canlıdır, amma Anni bu canlılığı nəzərdə tutmurdu. Mən hansısa hərəkət görürəm, solğun, böyük bədənin necə titrədiyini görürəm. Belə yaxın məsafədən xüsusilə gözlərim iyrəncdir. Bir az şüşəvari, titrəyən, kor, qırmızı haşiyəli- eynən balıq pulu kimidirlər. Bütün ağırlığımla saxsı çərçivəyə söykənərək, üzümü ona yapışdırmadan yaxınlaşdırıram. Gözlərim, butnum, ağzım itir- insanlıqdan əsər-əlamət qalmır. Möhkəm şişmiş dodaqlarımın hər iki tərəfində qəhvəyi qırışlar, çatlar, qabarcıqlar. Yanaqlarım enli ətrafları yumşaq tüklə örtülüb, burun deşiklərimdən iki tük çıxıb: eynən dağlıq zonaların relyef xəritəsi kimi. Baxmayaraq ki bu şəffaf zona mənə tanışdır. Mən onu xırdalıqlarına qədər öyrənmirəm. Bütün bunlar məndə sadəcə “artıq tanış” hissi yaradır, məni daha çox axmaqlaşdırır və məni yavaş-yavaş yuxuya çəkir.

Mən silkələnmək istəyirəm- canlı, qəfil hiss mənə kömək edə bilərdi. Sol ovcumu yanağıma toxundurub dərimi dartıram- güzgüdə ifadə yaranır. Üzümün yarısı bir tərəfə gedir, ağzımın sol tərəfi əyilir, dişlərimi ağardaraq şişir: açılmış yarğanda ağ qabarcıqlar və çəhrayı, qanaxmalı ət görünür. Mən buna çalışmırdım- yenə də heç bir yenilik, möhkəmlik yoxdur, hər şey yumşaq, elastik və artıq tanışdır! Açıq gözlə yatıram və mənim üzüm güzgüdə böyüyür, böyüyür, bu günəş işığında üzən böyük, solğun parıltıdır.

Az qala tarazlığımı itirərək ayılıram. Stulun üstündə hələ də sərsəm vəziyyətdə oturmuşam. Yəni başqaları da üzlərini öyrənərkən belə əzab çəkirlər? Mənə elə gəlir ki, üzümü bədənimi hiss edən kimi hiss qəbul edirəm- hansısa istifadəsiz, orqanik hisslə. Bəs başqaları? Məsələn elə markiz de Rolbon? Yəni o da madam Janlisin dediyini güzgüdə görəndə yuxulayırdı: onun çiçək xəstəliyindən sonra yaranmış çopurlarla dolu təmiz, qırışlı üzündə markiz onu nə qədər gizlətməyə çalışsa da gözəgirən fırıldaqçı ifadəsi yazılmışdı. O saç düzümü ilə çox məşğul olurdu- madam Janlis əlavə edir- mən bir dəfə də onu pariksiz görmədim. Amma onun yanaqları qara çalarlı göyümtül rəngdə idi, çünki markizin sıx tüləri vardı və o üzünü özü qırxardı, bunu da yaxşı bacarmazdı. Onun Qrimm kimi pudralanmaq adəti vardı. Müsyö Danjevil deyərdi ki, ağla göyün bu qarışığı Rolbonu rokforla(qoyun pendiri) oxşadır.”

Məncə markiz elə də maraqlı adam olmayıb. Amma madam Şarer onu başqa cür təsvir edirdi. Əgər səhv etmirəmsə madam Şarer onu daha çox rəngsiz adlandırırdı. Ola bilər, öz üzünü başa düşmək mümkün deyil. Bəlkə bu ona görədir ki mən təkəm? Başqa insanlarla ünsiyyətdə olan adamlar güzgüdə özünü dostlarının gözü ilə görməyə alışır. Mənim dostlarım yoxdur- bəlkə elə buna görə mənim bədənim belə açılır? Verməmək, almamaq- hə də, verməmək almamaq, insansız təbiət.

İşləməyə həvəsim yoxdur, əlim heç nəyə yatmır- gözləyəcəm hava qaralsın.

Altının yarısı

İşlər pisdir! İşlər lap zibil kimidir. Heç nəyə baxmayaraq yenə də ürəyim bulandı. Bu dəfə başqa cür- kafədə baş verdi. İndiyə qədər buvil kafesi mənim yeganə sığınacağım idi- orada həmişə adam və işıq çox olur amma indi onlar da qalmadı: əgər bu məni otağımda da tutsa heç bilməyəcəm harada gizlənim.

Getdim ki, sahibə ilə sevişim amma elə qapını təzəcə açmışdım ki, Madlena- ofisiant qışqırdı:

- Sahibə yoxdur, şəhərə bazarlığa gedib.

Qarnımın aşağısında qəfil, xoşagəlməz bir şey hiss etdim- narahatlıqdan gələn uzun göynəmə.

Elə həmin dəqiqə hiss etdim ki, köynəyim döş gilələrimə sürtünür və birdən məni sanki halqaya saldılar, yavaş, rəngli karuselə düşdüm; güzgüdəki duman, tütün tüstüsündəki alov, onlarla birlikdə zalın dərinliyindəki parıldayan oturacaqlar fırlanırdı, mən başa düşə bilmirdim bu haradandır və niyə. Mən girəcəkdə donub qalmışdım, sonra nə isə yerlərini dəyişdi və tavandan kölgə sürüşdü, məni qabağa itələdi. Hər şey yayılırdı, mən bu gözqamaşdırıcı halqaya düşmüşdüm, hər tərəf eyni anda üstümə tökülürdü. Paltomu soyunmağa kömək etmək üçün yanımda duran Madlena da yayılırdı, saçlarını arxaya daramışdı və sırğa taxmışdı, onu tanımadım. Mən onun qulaqlarına tərəf qaçan, sonu görünməyən enli yanaqlarıma baxırdım. Yanaqlarında iki çöküş – çəhrayı ləkə görünürdü və mənə elə gəlirdi ki, onlar bu zəif bədəndə darıxmaqdan ölürlər. Yanaqları isə dayanmadan qulaqlarına qaçırdı, Madlena gülümsəyirdi.

- Nə içəcəksiniz, müsyö Antuan?

Və birdən məni ürəkbulanması tutdu, stulu aşırdım, heç başa da düşmürdüm ki, haradayam; ətrafımda göyqurşağının bütün rəngləri yavaş-yavaş fırlanırdı, boğazımda qusmaq ilişmişdi. O vaxtdan ürəkbulanması məni buraxmır, mən onun hakimiyyəti altındayam.

Mən pulu ödədim, Madlena boşqabı apardı. Mənim stəkanım mizin mərmər səthində, köpüklü pivənin sarı işığında parıldayır. Altımdakı stul yerə möhkəm basılıb, yıxılmamaq üçün mən onun ayaqlarını yerə möhkəm sıxıram, soyuqdur. Sağ tərəfimdəki stolda kart oyunu gedir. İçəri girərkən mən oyunçulara baxmamışdım, sadəcə hiss etmişdim ki, stulların- stolun bir hissəsində, dərinlikdə hansısa isti kütlə tərpənir və bir neçə cüt əl görünüb yox olur. Sonra Madlena onlara kart, mahud süfrəni və taxta boşqabda jetonları gətirdi. Oyunçular üç deyil, beş deyil, bilmirəm onlara baxmağa cəsarətim çatmır. Məndə hansısa yay sınıb, mən ancaq gözlərimi tərpədə bilirəm, başımı yox. Başım yumşalıb, elə bil ki, rezinə dönüb, boynumun üstündə güclə dayanır, əgər tərpətsəm düşəcək. Arabir tövşüyən nəfəsləri eşidirəm və bəzən gözlərimin qırağı ilə parıldayan ağ tüklü qırmızı görürəm. Bu əldir. Sahibə bazarlığa gedəndə piştaxtanın arxasında onun kuzeni dayanır. Adı Adolfdur. Mən stulda oturandan ona baxmağa başlamışam, indi də baxmağa davam edirəm, çünki başımı tərpədə bilmirəm. O pencəksiz, köynəkdə və bənövşəyi aşırmadadır. Adolfun köynəyinin qolları dirsəyindən yuxarı çəkilib. Aşırmalar mavi köynəkdə demək olar ki, görünmür, onlar mavidə batıblar- amma bu yalançı intihardır, onlar özlərini unutdurmurlar, məni öz eşşək inadkarlıqları ilə qıcıqlandırırlar, elə bil ki onlar bənövşəyi olmağı qərara alıblar, yolda ilişiblər amma planlarından imtina etməyiblər.

Onlara demək istəyirəm ki: “ nəhayət qərarınızı verin, nəhayət bənövşəyi OLUN və bu bitsin”. Amma onlar nə o tərəfə nə bu tərəfə keçirlər, özlərinin tamamlanmamış cəhdlərində qalıblar. Bəzən mavilik onlarda üzür və onları tamamilə örtür- bir neçə an onları görmürəm. Amma bu sadəcə dalğadır, tezliklə mavilik yerini dəyişir və bənövşəyi rəngin möhkəm çalarları görünür, onlar genişlənirlər, yayılırlar və yenidən aşırma formasını alırlar.