1
KOMPUTER ŞƏBƏKƏLƏRİ VƏ TELEKOMMUNİKASİYA
1.
KOMPUTER ŞƏBƏKƏLƏRİ
Müəssisələr böyüyüb yeni-yeni komputerlər aldıqca, bu komputerləri bir
şəbəkədə birləşdirmək zərurəti yaranır. Getdikcə şəbəkələr və şəbəkə proqramları
ayrı-ayrı binalarda, şəhərlərdə, hətta dünyanın müxtəlif ölkələrində olan insanları
birləşdirmək üçün istifadə edilir. Buna görə də, insanlar yerlərindən asılı olmayaraq
informasiya texnologiyalarından istifadə etməklə daha səmərəli fəaliyyət göstərə
bilərlər. İnsanların əksəriyyəti şəbəkə dedikdə, kifayət qədər qarmaqarışıq bir şey
təsəvvür edir. Ancaq şəbəkələr elə də mürəkkəb deyil. Əslində şəbəkə [network],
sadəcə, bir-birinə bağlanmış iki, yaxud daha çox komputerdən ibarət qrupdur.
Şəbəkənin ölçüləri böyüdükcə, ora daha çox qurğular qoşulduqca, onun
quraşdırılması və idarə olunması texniki bir işə çevrilir. Şəbəkə anlayışı və
terminologiyası şəbəkənin ölçülərindən asılı olmayaraq, əsasən eyni qalır.
Kompyuter şəbəkəsi, öz aralarında hər hansı qayda ilə birləşdirilmiş kompyuterlər
qrupudur. Daha geniş anlamda bu, radio, yaxud televiziya şəbəkəsinə oxşayır.
Ancaq teleşəbəkələrdə bir informasiya eyni vaxtda bütün qəbuledicilərə verilir (belə
şəbəkə verici şəbəkə adlanır); komputer şəbəkələrində isə hər bir məlumat, adətən,
ünvanlı, yəni müəyyən bir komputerə yönəldilir. Televiziya şəbəkələrindən fərqli
olaraq komputer şəbəkələri həmişə ikiistiqamətlidir: A komputeri B komputerinə
məlumat göndərirsə, B komputeri də A komputerinə cavab göndərə bilər.
Kompüterlərin şəbəkə vasitəsilə birləşdirilməsinin əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
- Resursların bölüşdürülməsi. Resursların bölüşdürülməsi onlardan qənaətlə
istifadəyə imkan yaradır. Məsələn, çap qurğularındanş ümumi informasiya
daşıyıcılarından, modemlərdən, işçi stansiyalardan və s;
- Tətbiqi proqramların bölüşdürülməsi. proqram vasitələrinin bğlüşdürülməsi
əvvəlcədən mərkəzləşdirilmiş proqram vasitələrindən, şəbəkə proqramlarından, eyni
2
zamanda bir neçə istifadəçi tərəfindən istifadəyə imkan verir ki, bu da çoxistifadəçi
rejimini yaradır;
-
Prosessorun
resurslarının
bölüşdürülməsi.
Prosessorun
imkanlarının
bölüşdürülməsi zamanı xüsusi layihələndirilərək şəbəkə tərkibinə daxil edilmiş
başqa sistemlər tərəfindən prosessorun hesablama gücündən və tətbiqi
proqramlardan verilənlərin emalı üçün istifadə etmək mümkündür;
- Telekommunikasiya. Müəssisədə lokal şəbəkələrdən istifadə olunması yalnız işçi
stansiyalar arasında hansısa qeydlərin, yazıların, sənədlərin və s. ötürülməsi deyil,
real vaxt rejimində videokonfransların və yığıncaqların, diskussiyaların
keçirilməsinə də imkan verir.
Kompyuter şəbəkələrini iki əsas qrupa bölmək olar:
Yerli şəbəkələr [local area networks, LAN]
Geniş şəbəkələr [wide area networks, WAN]
Bu iki şəbəkə arasında başlıca fərq ondan ibarətdir ki, LAN əsasən məhdud ərazini
(məsələn, bir binanı), WAN isə daha geniş coğrafi ərazini əhatə edir. WANların
çoxusu bir neçə LAN-ın birləşdirilməsindən əmələ gəlir.
İş prosesində tez-tez verilənləri bir yerdən başqa yerə ötürmək lazım gəlir.
Verilənlərin bir yerdən başqa bir yerə verilməsinə verilənlərin ötürülməsi [data
communications] deyilir. Verilənlərin ötürülməsini həyata keçirmək üçün aşağıdakı
komponentlərin olması zəruridir:
1.
Gondərən qurğu [sending device] – bu, adətən komputerdir.
2.
Kommunikasiya qurğusu [communications device] – məsələn, modem. Bu
qurğu kompyuterdən çıxan siqnalı rabitə kanalının “daşıya bildiyi” siqnallara
çevirir.
3.
Kommunikasiya (rabitə) kanalı [communications channel] – bu, siqnalların
kecdiyi telefon xətləri, kabel, yaxud simsiz oturucu ola bilər.
4.
Qəbuledici qurğu [receiving device] – gələn siqnalları qəbul edən qurğu,
adətən, komputer.
5.
Kommunikasiya proqramları [communication software] .
3
Şəbəkələrin əksəriyyətində ən azı bir qulluqçu komputer
(server) və çoxlu muştəri
olur.
Server
şəbəkə resurslarını idarə edən komputerdir,
mu
ş
t
ə
ri
[client]
isə
serverin idarə etdiyi resurslardan istifadə edən komputerdir.
Verilənləri bir kompyuterdən başqasına ötürmək ücün həmin verilənləri daşıyan
müəyyən növ aralıq bağlayıcıya ehtiyac var. Bu bağlayıcı kommunikasiya kanalı
[communications channel]
,
yaxud rabitə kanalı
adlanır. Belə kanala numunə kimi
bu gun həyatımızda muhum rol oynayan telefon şəbəkəsini gostərmək olar. Telefon
sistemi dunyadakı butun telefon şəbəkələrinin – yerli (local), uzaq-məsafəli
(longdistance), mobil (cellular) və peyk rabitəsi (satellite) şəbəkələrinin toplusudur.
2.
KOMMUNİKASİYA VASİTƏLƏRİ
Verilənləri kanal vasitəsilə göndərmək üçün istər fiziki, istərsə də simsiz daşıma
vasitələri, yaxud transmissiya vasitələri [transmission media] lazım olur.
Fiziki vasitələr. Verilənləri daşımaq üçün fiziki vasitələrin bir neçə növü var:
•
Sarınmış cutluk kabeli [twisted-pair cable]. Telefon sistemlərinin əksəriyyətində
istifadə olunan bu kabel çox ucuzdur. Bu kabel bir-birinə sarınmış iki ay rıca
izolyasiya olunmuş naqildən ibarətdir. Naqillərdən biri siqnalı daşıyır, o biri naqil
isə yerlə əlaqələndirilir. Yerlə əlaqələndirilmiş (torpaqlanmış) naqil radio-maneələri
“udur” və bununlada o biri naqillə ötürülən siqnalı qoruyur.
• Koaksial kabel [coaxial cable].
Əsasən televiziya sənayesində istifadə olunan bu
növ kabellər komputer şəbəkələrində də geniş yayılıb. Koaksial kabel iki naqildən:
silindrik formalı ekrandan və onun icərisində izolə edilmiş mərkəzi teldən ibarət
olur. Koaksial kabeldən kecən siqnallar qonşu keciricilərə, digər elektrik
qurğularının yaratdığı maneələr isə koaksial kabeldən kecən siqnallara təsir etmir.
Göstərilən üstünlüklərinə baxmayaraq, bu kabellər sarınmış cütlük kabellərinə
nisbətən bahadır.
Dostları ilə paylaş: |