Konstitusiya hüququ



Yüklə 0,56 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/6
tarix19.10.2018
ölçüsü0,56 Mb.
#74644
  1   2   3   4   5   6


Q A N U N   11  (265),  2016

Rzayeva  Pərvanə Arif qızı,

Bakı Dövlət  Universitetinin 

“Konstitusiya hüququ ” kafedrasının 

müəlliməsi,  doktorantı

--------------------------------------------------------------------------------------------  

UOT 34:  342.41

DÖVLƏT İDARƏETMƏ FORMASININ 

ANLAYIŞI, XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ 

TƏSNİFATI

Açar sözlər: respublika,  dövlət,  demokrati- 

ya, prinsiplər,  hüquqi dövlət.

Ключевые  слова:  республика,  госу­

дарство,  демократия,  принципы,  правовое 

государство.

Keywords:  republic,  state,  democracy, 

principles, juridical state.

D

övlət  müstəqilliyi  əldə  etdikdən 



sonxa  Azərbaycan  Respublikası- 

nın  qarşısında  duran  ən  mühüm 

vəzifələrdən birini  insan və vətəndaşın hüquq 

və  azadlıqlarını  tanıyan  və  təmin  edən 

demokratik  hüquqi  dövlət  qurmaq  vəzifəsi 

təşkil  edirdi.  Heç  də  təsadüfi  deyil  ki,  18 

oktyabr  1991-ci  ildə  «Azərbaycan  Respubli- 

kasının  Dövlət  Müstəqilliyi  haqqında»  Kons­

titusiya  Aktı  qəbul  olunarkən,  bu  yolda  ilkin 

mütərəqqi addımlar atllmış oldu.  Konstitusiya 

Aktında dövlət hakimiyyətinin təşkili ilə bağlı 

sivil  dünya  dövlətlərinin  təcrübəsində  smaq- 

dan  çıxmış  demokratik  prinsiplər  öz  əksini 

tapdı.  Dövlət  hakimiyyətinin  təşkilində  haki- 

miyyətin  bölünməsi  prinsipinin,  dövlət  haki- 

miyyətinə  münasibətdə  hüququn  aliliyi  prin­

sipinin,  xalq  suverenliyi  prinsipinin,  siyasi 

plüralizmin Konstitusiya Aktmda  təsbit olun- 

ması  respublikam ızda  demokratik  hüquqi 

dövlət  quruculuğuna  böyük  ümidlər yaratmış 

oldu.  Dövlət  formasına  münasibətdə  Konsti­

tusiya  Aktı  Azərbaycan  dövbtinin  idarəçilik 

formasını  respublika,  dövlət  quruluş  forma- 

smı  unitar  dövlət,  dövlət rejimi  formasım  isə 

demokratiya  forması  kimi  müəyyən  edirdi. 

Lakin  sonrakı  dövrdə  respublikamızda  baş 

verən  hadisələr,  daxili  və  xarici  faktorlann 

təsirindən  dəyişkən,  qeyri-stabil  xarakter 

daşıyan  siyasi  durum  qarşıya  qoyulan vəzifə- 

lərin həyata keçirilməsini  ləngitmiş,  respubli- 

kamızın yeni  Konstitusiyasınm qəbulu prose- 

sinin  uzanmasma  səbəb  olmuşdur.  Lakin 

1993-cü  ildən  başlayaraq  respublikamızda 

bərqərar  olan  sabitlik  dövbtçilik  ənənələrini 

inkişaf  etdirməyə,  müstəqil  dövlətin  ilk 

demokratik  Konstitusiyasım  qəbul  etməyə 

imkan vermişdir  [2,  s.44].

Azərbaycan  Respublikasının  yeni  Konsti- 

tusiyasmın  layihəsinin  hazırlanması  zamanı 

konstitusiya  hüquq  nəzəriyyəsinin  və  prakti- 

kasının  bir  çox  aktual  problem bri  diqqət 

mərkəzində  olduğu  kimi,  Azərbaycan  dövb- 

tinin  idarəetmə  forması  haqqında  m əsəbdə 

geniş  müzakirə  obyektinə  çevrilmişdir.  Azər- 

baycan  üçün  idarəetmə  formasınm  müxtəlif 

variantları  təklif olunsa da  əksəriyyət  tərəfın- 

dən  birmənalı  şəkildə  respublika  idarəetmə 

forması  təklif  olunurdu.  Çoxsaylı  mübahi- 

sələrin məğzini  isə Azərbaycanda hansı idarə- 

etmə  formasının  -   prezidentli  və  ya  parla- 

mentli  respublika  idarəetmə  formasının



Q A N U N   11  (265),  2016

təşəkkül  tapması  məsələsi  təşkil  edirdi.  Bəzi- 

ləri parlamentli  respublika  idarəçilik forması- 

nın daha  demokratik  idarəçilik  forması  olma- 

smı  sübut  etməyə  çalışır  və  qəbul  olunacaq 

Konstitusiyada  məhz  bu  formanm  təsbit 

olunmasınm  zəruri  olduğunu  qeyd  edirdilər, 

digərləri  isə  əksinə,  Azərbaycan  üçün 

prezidenli  respublika  idarəçilik  formasının 

daha  xarakterik  olmasım  vurğulayırdı  və 

bununla  bağlı  onlar  tərəfindən  m üxtəlif 

mülahizələr  irəli  sürülürdü.  Hər  iki  baxışın 

tərəfdarları  arasında  mövcud  olan  fikir 

aynlığı  bu  və  ya  digər  idarəçilik  formasının 

qiymətləndirilm əsinə  sərt  baxışın  olması, 

dünyada  konstitusionalizmin  müasir  inkişaf 

istiqamətlərinə  qısqanc  yanaşma  ilə  şərtlənir- 

di.  Lakin  müasir  şəraitdə  XIX  əsrdə  forma- 

laşmış  əvvəlki  durum  dəyişmiş,  d ö v b t 

formasına  münasibətdə  qarşılıqlı  qəbuletmə 

nəticəsində  müxtəlif  idarəçilik  formalarınm 

bu və ya digər elementləri  digərləri tərəfındən 

mənimsənilmiş və nəticə etibarib idarəçiliyin 

yeni  qanşıq  və  «hibrid»  formaları  meydana 

gəlmişdir.  B eb   formaların  meydana  gəlməsi 

müasir dövrdə dünyada konstitusion inkişafın 

müəyyən  istiqamətlərini  özündə  əks  etdirir. 

Əksər hallarda bu pozitiv hadisədir, b e b  ki, o, 

dövbt  tərəfındən  idarəetmənin,  cəmiyyətin 

maraqlarma uyğun gələn sferalarda səviyyəsi- 

nin  yüksəlməsinə  səbəb  olur.  Lakin  bəzən, 

xü su sib  də  respublikada  bəzi  monarxiya 

əlamətləri  qəbul  olunduqda,  b e b   proses 

kəskin  neqativ  xarakter  kəsb  edir.  Neqativ 

xarakter,  xüsusib  XIX  əsrdə  superprezidentli 

respublikalarm,  XX  əsrdə  isə  ömürlük  seçil- 

miş və hətta vərəsəlik  üzrə hakimiyyətin  əldə 

olunmasım  nəzərdə  tutan  prezidentli  -  

m onokratik  respublikaların  yaranması  i b  

şərtbnir. Nəticə etibarib sadəcə olaraq qarışıq 

respublika  idarəçilik  forması  deyil,  həm  də 

ifrat idarəçilik forması  meydana gəlmiş  olur.

Azərbaycan  dövbtinin  idarəçilik  forması- 

nın  xarakterik  cəhətlərini  ətraflı  təhlil  etmək 

üçün,  ilk  növbədə,  idarəetmə  formasmm  əsas 

cəhətbrini,  onun  növbrini,  respublika  idarə- 

etmə  form asının  xüsusiyyətbrini,  onların 

ayrı-ayrı  növbrini  nəzəri  cəhətdən  tədqiq 

etmək zəruridir.

Adətən,  ali  hakimiyyət orqanlannın təşkili 

və  qarşılıqlı  əlaqəsi  üsulu  kimi  xarakterizə 

olunan idarəetmə forması bir çox faktorlardan 

asılıdır.  İdarəetmə  formasına  sosial  q ü w ə b r 

nisbəti,  xalqın  mədəniyyətinin,  xüsusib  də 

hüquq  mədəniyyətinin  səviyyəsi,  milli  və 

dövbtçilik ənənələri, habeb subyektiv faktor- 

lar mühüm təsir göstərir.  Sosial  səbəbbr daha 

tez-tez  inqilabi  hadisəbr  dövründə  ön  plana 

çəkilir.  Məhz Avropada və Amerikada burjua 

inqlabları  dövründə  və  inqilabdan  sonra  bu 

cür  olmuşdur.  Əhalinin  geniş  təbəqəbrinə 

təsir  göstərmək  imkanına  malik  olan  gənc, 

mütərəqqi  burjuaziya  monarxın  hakimiyyəti- 

nin  m əhdudlaşdırılm asına,  m ütbqiyyətin 

bğvinə,  düalist və ya parlamentli monarxiya- 

nm,  bəzənsə  hətta  respublikanın  bərqərar 

olmasına nail olmuşdur.  İlk dəfə olaraq ABŞ- 

da  konstiusiya  i b   prezidentli  respublika 

idarəetmə forması təsbit olunmuş, onun ardın- 

ca  Latin  Amerikası  ölkəbrində  bu  cür  idarə- 

etmə  forması  bərqərar  olmuşdur.  Nəhayət, 

Avropa və Asiyanın bir sıra dövbtbrində par- 

lamentin  rolunun  artması  parlamentli  respub­

lika idarəetmə  formasmın təşəkkül tapmasına 

gətirib  çıxarmışdır.  XX  əsrin  90-cı  ilbrinin 

əw əllərində totalitar rejimli d ö v b tb rin  dağıl- 

ması  nəticəsində bu proses  artıq dünyanın hər 

yerində  həyata  keçirilmiş  oldu.  Lakin  onu  da 

qeyd  etməliyik  ki,  qeyd  olunan  tarixi  inkişaf 

prosesində  özünəməxsus  neqativ  hadisələr 

baş  vermiş,  əsl  respublika  idarəetmə  forma- 

sından  tam am ib  fərqbnən  idarəetmə  forma- 

ları  da  meydana  gəlmişdir  (m əsəbn,  faşizm 

dövründə  mövcud  olan  respublikalar,  bir 

partiyalı  sistemə  malik  olan  və  kommunist



Yüklə 0,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə