KöRFƏZ ƏMƏkdaşliq şurasi öLKƏLƏRİNDƏ daxiLİ VƏZİYYƏt və perspektiV İNKİŞafin ssenariLƏRİ
Yüklə 3,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri
- Səudiyyə Ərəbistanında
| KÖRFƏZ ƏMƏKDAŞLIQ ŞURASI ÖLKƏLƏRİNDƏ DAXİLİ VƏZİYYƏT VƏ PERSPEKTİV İNKİŞAFIN SSENARİLƏRİ Gülnar Məmmədova | Ramiz Rəhmanov BAKI-2011
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 2
3 MÜNDƏRİCAT Giriş .................................................................................................................................... 5 Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) ölkələrində şiələrin vəziyyəti ................... 6 Yaxın Şərqdə şiəliyin siyasi oyanışı və İranın regiona təsirinin artması ........ 8 KƏŞ ölkələrinin siyasi sistemlərinin problemləri ............................................. 11 Siyasi elitalar: “yuxarıdan inqilab” mümkündürmü? ...................................... 15 İqtisadi problemlər üsyana səbəb ola bilərmi? ............................................... 18 Daxili siyasətin perspektiv inkişaf ssenariləri .................................................... 23
Nəticə ............................................................................................................................... 28 Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 4
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 5 Şimali Afrikada və Yaxın Şərqdə baş verən dəyişikliklərə paralel olaraq, Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) ölkələrinin “de- mokratiya meylli” qüvvələri də son ay- larda, siyasi və iqtisadi islahatlar tələbi ilə çıxış etməyə başlayıblar. Bu, Bəhreyndə və Omanda kütləvi etirazlar, Küveytdə, Səudiyyə Ərəbistanında kiçik nümayişlər, Qətərdə, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) isə müxtəlif sosial şəbəkələr və yazılı müraciətlər vasitəsi ilə həyata keçirilməkdədir. Bəhreynin Mirvari meydanında nümayişçilərin tələbləri Misirin Azad- lıq (Təhrir) meydanındakı tələblərdən fərqlənməsə də, əhalinin 70 faizini təşkil edən şiələrin azlığı təmsil edən sünni Əl- Xəlifə ailəsi tərəfindən uzun illər siyasi və iqtisadi sistemdən kənar saxlanılma- sı qarşıdurmanın ideoloji tərəfini aşkara çıxarır. Riyadın Manamaya qoşunlarını yeritməsi isə Səudiyyə Ərəbistanında da şiə nümayişlərinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Fevral ayının 25-də, Səudiyyə Ərəbistanının şiələrin çoxluq təşkil etdiyi Qatif bölgəsində başlayan etirazlar da bu ehtimalı artırır. Küveytdə isə bu ilin fevralında hökumətin daxili işlər nazirini istefaya göndərməsi ilə təxirə salınan nümayiş, mart ayında Baş nazirin istefası tələbi ilə keçirildi. Eyni zamanda, digər KƏŞ ölkələrindən fərqli olaraq, siyasi müxalifətə və fəal cəmiyyətə malik Küveytin siyasi hərəkatlara görə öz tarixi vardır. Ərəbistan yarımadasının ən sakit ölkəsi hesab edilən Oman Sultanlığında isə son vaxtlara kimi heç kəs xalq üsyanlarının şahidi olma- mışdır. Nəticədə, Muskatda Məclis əs- Şura qarşısındakı dinc oturaq nümayiş və ölkənin şimalında, sənaye şəhəri Soharda etirazlar Sultan Qabusu indiyədək olun- mayan siyasi və iqtisadi güzəştlərə məcbur etdi. BƏƏ-də, Qətərdə, Səudiyyə Ərəbis- tanında “demokratiya meylli” qüvvələr müxtəlif sosial şəbəkələr və müraciətlər vasitəsilə fevral və mart aylarında yer- li hakimiyyətə qarşı inqilaba çağırsa- lar da, hələ ki, heç bir etiraz aksiyası baş verməmişdir. Bəhreyn üsyanı KƏŞ ölkələrində siyasi və iqtisadi problemləri, üsyana və narazı- lıqlara səbəb ola biləcək amilləri və regi- on ölkələrinin buna davam gətirə bilməsi məsələsini artıq müzakirəyə çıxarıbdır. Həm KƏŞ-in bütövlükdə, həm də ayrı-ayrı ölkələrin özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq, bu regionda bəzi ölkələrdə baş verən və baş verə biləcək xalq hərəkatlarının Misir və Tunis hadisələrindən birba- şa qaynaqlandığını demək yanlış olardı. Eyni zamanda, hər bir ölkənin spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə aldıqda hadisələrin inkişafı həm region, həm də dünya üçün fərqli nəticələr ortaya çıxara bilər. Ümumiyyətlə, daxili və regional səviyyədə məzhəb fərqlilikləri, ölkənin GİRİŞ
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 6 siyasi sistemində təmsilçilik məsələsi, ha- kim ailələr daxilində gedən proseslər bu ölkələrin siyasi sabitliyi baxımından mü- hüm əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, neftin qiymətinin mütəmadi olaraq azal- ması əsas gəlir mənbəyi karbohidrogen ixracı olan bu ölkələrdə hazırkı dotasiya sistemini və dövlət sektorunu qıra bilər. Bu da gələcəkdə ictimai iğtişaşlara səbəb olar. Bu hesabatda KƏŞ ölkələrində iqtisa- di və siyasi amillərin hazırkı vəziyyəti və mümkün olan inkişaf perspektivləri araşdı- rılacaqdır. KÖRFƏZ ƏMƏKDAŞLIQ ŞURASI ÖLKƏLƏRİNDƏ (KƏŞ) ŞİƏLƏRİN VƏZİYYƏTİ Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) ölkələrinin etirazların baş verdiyi digər ərəb ölkələrindən fərqi burada sünni-şiə gərginliyinin mövcudluğudur. Əsrlərdir ki, sünni elitalar tərəfindən idarə olu- nan bütün KƏŞ ölkələrində şiələrin həm sayı, həm də onlara münasibət eyni de- yildir. Belə ki, şiələr Küveytdə, Səudiyyə Ərəbistanında, BƏƏ-də, Oman və Qətərdə azlıq, Bəhreyndə isə çoxluq təşkil edirlər. Həmçinin, Bəhreyn və Səudiyyə Ərəbistanında hökumət ilə şiələr arasın- da münasibətlər digər KƏŞ ölkələrinə nisbətən daha ciddidir. Bəhreyndə və Səudiyyə Ərəbistanında 1970-ci illərdən başlayaraq şiələr ilə hökumət qüvvələri arasında baş verən toqquşmalar şiələrə qarşı sərt siyasətlə nəticələnmişdir. Lakin şiə təzyiqlərinə cavab olaraq Bəhreynin və Səudiyyə Ərəbistanının islahatlara münasibəti də eyni olmamışdır.
Əl-Xəlifənin islahatları nəticəsində şiələr Əl-Vifaq partiyasının təmsilçiliyi altında həm xalq tərəfindən seçilən parlamentdə, həm də hökumətdə təmsil olunmuşlar. La- kin bu islahatlara baxmayaraq, şiələr “ikin- ci dərəcəli vətəndaş” hesab olunduqlarına görə dövləti hələ də ittiham etməkdədirlər. Bu, onların siyasi strukturlarda sıxış- dırıldıqları (əhalinin çoxluğunu təşkil etmələrinə baxmayaraq parlamentdə azlıq- da olmaları - 40 üzvdən ibarət parlamentdə sonuncu seçkilər zamanı Əl-Vifaq 18 yer qazanmışdır), təhlükəsizlik sektorunda təmsil olunmamaları, hökumətin ölkənin demoqrafik balansını bəhreynli olma- yan sünni ərəblərə vətəndaşlıq verməklə dəyişməsi haqqında iddiaları ilə bağlıdır. Beləliklə, siyasi islahatların səviyyəsindən narazı olan şiələr və polis arasında toqquş- malar 2004-cü ildən etibarən yenidən qı- zışmış, 2010-cu ilin seçkiləri ərəfəsində 25 nüfuzlu şiə ictimai xadiminin hakimiyyətə qarşı sui-qəsddə və terrorizmdə ittiham edilərək həbs olunmasından sonra kulmi- nasiya nöqtəsinə çatmışdır. Bu qarşıdurma bu ilin fevralında ərəb dünyasında qarışıq- lıq fonunda daha da kəskinləşmişdir. 1
islahatçı kimi tanınan Kral Abdullanın 2003-cü ildən sonra keçirmək istədiyi isla- hatlar Sələfilərin/Vəhabilərin müqaviməti 1 Kenneth Katzman , Bahrain : reform, security, and U.S policy, CRS Report for Congress, http://www.fas.org/sgp/crs/ mideast/95-1013.pdf,( 02. 3.2011) Yüklə 3,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|