L ü Ğ Ə t V ə e n s I k L o p e d I y a L a r

---

---

L Ü Ğ Ə T   V Ə   E N S İ K L O P E D İ Y A L A R

---

w m
A9B
Ä-Z
M.F.Axuncfov adına
A z ə r b a y c a n  A  '*•• 
_K!to£5«.i;vssı 
1
Ş Ə R Q - Q Ə R B
BAKI  2 0 0 7

---

Bu kitab "Həsrət Həsəııov.  Azərbaycan dilinin  anloniınlər lüğəti” 
(Bakı.  Azərnəşr,  1985) nəşri əsasında  təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Tərtib edəni:
H ə srə t  H əsənov
ISBN  9 7 8-9952-34-098-3
494.36131-dc22
Azərbaycan dili -  Antonimlər -   Lüğətlər
A zərb ay can   dilinin  an to n im lə r lüğəti.
Bakı, “Şərq-Qərb", 2007,  144 səh.
Kitabda  antonimlər -   mənaca  bir-birinə  əks  olan  sözlər toplanmışdır.  Onların 
hamısı bədii əsərlərdən gətirilən misallarla nümayiş etdirilir.  Burada ancaq müxtəlif 
köklü  leksik antonim cütlüklər (ağ -  qara, xeyir -  şer, girmək -  çıxmaq) verilmişdir. 
Dilimizin  lüğət  tərkibinin zənginləşməsində, bədii  ifadə vasitəsi  kimi  fikrin obrazlı, 
aydın  və dəqiq  ifadəsində antonimlərin özünəməxsus rolu vardır.
© “Şərq-Qərb”,  2007

---

AĞ -  QARA Ağ  köynoyin boynuna, qara  lokə düşərdi (H.Hüseynzadə).
AZ -  ÇOX Bizim qoşunumuz azdır, amma qeyrətimiz çoxdur (Ə.Haqverdiyev).
Bir sözün müxtəlif antonim cərgələri  do qeyd olunur.
QISA  -   Ə TRA FLI  Oxundu  qısa  dua:  əyildilər  torpağa  (A.Şaiq);  Müdir 
klinikanın  məsələlərindən ətraflı danışdı  (Ə.Vəliyev).
QISA  -   GENİŞ  Heyif ömür  qısa,  arzu  genişdir;  Kim  bu  qayğı  ile  titrəmə­
mişdir? (M.Müşfiq).
Burada  birinci  tərəfləri  müxtəlif,  ikinci  tərəfləri  eyni  olan  antonim  cütlüklər 
do öz əksini  tapır.
QISABOYLU -  UCABOYLU Kərim baba... qısaboylu, geniş kökslü qoca idi 
(A.Şaiq); Onlar bir-biri  ilə çox məsləhət etdi, nəhayət ucaboylu kök jandarm yavaş- 
yavaş pilləkənləri  çıxmağa  başladı  (A.Şaiq).
6

---

A Ç IQ -G İZ L İ
Bizi çeşmək  taxmış, donuq  sifotli,  yaşlı  bir 
qadın qarşıladı  (“Azorbaycan”).
AÇIQ  -   GİZLİ  Tolobolordon  Qurban 
Mərəndi  adlı  birisi  öz  açıq  fikirləri  vo 
cəsarətli  horokotlori  ilə  Firidunun diqqətini 
cəlb etmişdi (M.İbrahimov);  Mor duyan qəl­
bin, əzizim, gizli bir sevdası vur (S. Vurğun).
AÇIQ  -   TUTQUN  Yığıncaqdan  sonra 
artistlər  açıq  havada  konsert  verdilər 
(S.Rüstəm);  İndi  də  hava  boğuq  vo  tutqun 
idi (M.İbrahimov).
AÇIQ -  TÜND Mən do belə düşünürəm, 
yoldaş  mayor,  qəhvəyi  rəngli  avtomobil 
günəş şiiası  altında  açıq  rongli,  kölgədə  isə 
tünd görünə bilor (C.Əmirov).
AÇIQ  -   YUMULU  Buyurun,  qapımız 
açıqdır  sizə;  Yurdu  tapşırırıq  əllərinizə 
(S.Vurğun);  Bağır  Nurcabbarın  yumulu 
gözlərinə baxa-baxa başını  buladı (I.Molik- 
zado).
AÇIQCA -  G İZLİCƏ  Əsmər ilə Camal 
Yusif  haqqında  açıqca  danışdıqları  halda, 
Gülər  ilə  Xalıq  kiminsə  haqqında  gizlicə 
söhbət edirdilər.
A ÇIQ LIQ   -   SIX LIQ   Meşədə  xeyli 
dolandıqdan  sonra  meşənin  dərinliyində 
alaçıq  böyüklüyündə açıqlıq tapdı  (S.Rəhi­
mov); Ağacların sıxlığı bir-birinə mane olur.
AÇILIŞ  -   BAĞLANIŞ  Sərginin  açılışı 
sabah, bağlanışı  ıso martın  5-do olacaqdır.
AÇILIŞMAQ -  SIXILM AQ  Usta Ağa- 
baba əvvəl bir utandı, sonra isə yavaş-yavaş 
açılışdı  (Çəmənzəminli);  Fatma ağlamsındı, 
ancaq onu səsi çox nazikdir, özü də danışanda 
sıxılır (M.İbrahimov).
A ÇILIŞM A Q   -   TUTQUNLAŞMAQ 
Birdən Gülnazı bərk-bərk qucaqlayıb öpdüm, 
bu əhvalat bizim açılışmağımıza səbəb oldu 
(T.Ş.Simürq);  Mehralının siması  tutqunlaşdı 
(Ə.Abbasquliyev).
AÇILM AQ  -   BƏRKİM ƏK  Bərkidi
ayağı, açıldı əli; Yüyürdü həyətə, atıldı çaya 
(H. Hüseynzadə).
AÇILMAQ -  BÜZÜŞMƏK İsti dəydikcə 
donları  açılırdı.  Soyuqdan  büzüşmüşdülər 
(“Ulduz”).
A D İ- QƏRİBƏ
AÇILMAQ  -   QAPANMAQ  Bir  şey 
aydın  idi  ki,  o  zaman  bulantıq  selə  düşüb 
hara  getdiyini  bilməyən  adam  kimi  gözləri 
qapanmışdı (M.İbrahimov); Mor kimə vurub, 
yapış deson, yapışar, açıl desən açılar (A.Şaiq).
AÇILMAQ  -   ÖRTÜLMƏK  Dalanda 
ayaq  səsi  eşidildi,  dərhal  evin  qapısı  zərblə 
açıldı  (Mir  Cəlal);  Qapı  uşaqların  üzünə 
örtüldü (İ.Şıxlı).
AÇI LMAQ -  SOLMAQ Gül ilə həmzə- 
ban olubdu bülbül; Açılıb bənövşə, yasəmən, 
sünbül  (Q.Zakir);  Həyətdəki  güllər  soldu 
(“Ulduz” ).
AÇILMAQ  -   TUTULMAQ  Ürəyim, 
ciyərim  xarab,  mədəm  xarab,  dilim  do  gah 
tutulur, gah açılır (S.S.Axundov).
AÇILMAQ -  YIĞILMAQ Qarmon kimi 
gah yığılır, gah açılır dağ yolları (T.Şahdağlı).
AÇILM AQ  -   YUMULMAQ  Açıldı, 
yumuldu  qatı  duman,  sis;  Buz  salxım- 
salxımdır,  qar  yumaq-yumaq  (H.Hüseyn­
zadə).
AÇMAQ  -   YUMMAQ  Ağzını  açır, 
yumur, danışır, amma səsini eşitmirik, danı­
şıb qurtarır (Anar).
ADAMAOXŞAMAZ  -   GÖYÇƏK  Ay
adamaoxşamaz,  bir  üzünə  baxsana;  Bom­
boz  olub  saqqalın,  rəngü  hona  yaxsana 
(M.Ə.Sabir);  Nə  qəşəngsən,  nə göyçəksən; 
Dərilməmiş  bir çiçəksən (S. Vurğun).
ADAMLIQ  -   HEYVANLIQ  Əvvəl  do 
bir  adamlığı  yox  idi!  İndi  lap  heyvanlığı 
çıxıb üzə (M.İbrahimov).
ADDIMBAŞI  -   HƏRDƏN  Usta  ona 
müstəqil  iş  tapşırır,  addımbaşı  yoxlayırdı 
(Mir  Cəlal);  Əntiqə  hərdən  özünə  cürət 
verib ağasından soruşurdu (Mir Cəlal).
ADİ -  CİDDİ  Bu, adi yol hadisələrindən 
biri idi. Baba keşiş hiss edirdi ki, nə isə daha 
əsaslı, daha ciddi hadisə baş verib (Elçin).
ADİ  -   QƏRİBƏ  Qısır Qarı  adi adamlar 
kimi  gəzə  bilmirdi,  həmişə  yüyürürdü, 
həmişə  qaçırdı  (Elçin);  özünü  qəribə adam 
kimi apanrdı (1.Əfəndiyev).
8

---