MALİYYƏ STATİSTİKASI VƏ MALİYYƏ
HESABATLARININ TƏHLİLİ
Tədqiqatlar və İnkişaf Mərkəzi
Anar Xəlilov, Orxan İsmayılov
Bakı - 2011
Azərbaycan Respublikasının
Mərkəzi Bankı
Mündəricat
•
Pulun zaman dəyəri
•
Qiymət indeksləri
•
Maliyyə hesabatlarının təhlili
Pulun zaman dəyəri
Pulun zaman dəyəri bu gün əldə olunan pulun müəyyən zaman müddətindən sonra əldə
olunacaq eyni məbləğdən daha dəyərli olmasını nəzərdə tutur.
Bu, pulun investisiya olunaraq gələcəkdə gəlir əldə etmə qabiliyəti ilə bağlıdır.
Pulun bugünkü dəyəri ilə onun gələcəkdə əldə olunacaq dəyərini faiz dərəcələri
bərabərləşdirir.
Pulun zaman dəyəri
Gələcək dəyər – müəyən investisiya yatırımın nəticəsində gələcəkdə əldə edilən dəyərdir.
Bu günə 100 manatın dəyəri gələn il 110 manat olduğu halda demək olar ki 100 manatın gələcək
dəyəri 1 ildən sonra 110 manat təşkil edir.
100 manat bu gün = 110 manat 1 il sonra
Gələcək dəyərin hesablanması:
FV = PV+PV*i+...+PV*i=PV+PV*n*i=PV*(1+n*i)
FV – gələcək dəyər, PV - cari dəyər, n – dövrlərin sayı, i – dövr üzrə faiz dərəcəsi
FV = PV*(1+t/Y*i)
t - əməliyyatın dövrü (günlərin sayı)
Y – ildə günlərin sayı
Pulun zaman dəyəri
Təşkilata 3 il müddətinə illik 12%-lə 15 000 manat məbləğində kredit verilmişdir. Faiz
dərəcələri hər il üçün hesablanır. Ödəniləcək pulun məbləğini müəyyən edin.
PV - 15 000 manat, n - 3 il, i - 12%, FV - ?
FV = 15000*(1+3*12%)=20400
1
2
0
3
15000
15000*12%
=1800
15000*12%
=1800
15000+1800+
1800+1800=20400
Cari dəyər
Gələcək dəyər
Pulun zaman dəyəri
Gələcək dəyər: Mürəkkəb faiz dərəcələri – faiz üzərinə faizin hesablanması.
FV= PV*(1+i)
n
4 000 manatlıq əmanət mürəkkəb faiz ilə 3 il müddətinə yerləşdirilimişdir. Faizlər illik
10% olmaqla ildən ilə hesablanır və əsas məbləğin üzərinə əlavə edilir. Ödəniləcək
məbləği müəyyən edin.
PV - 4 000 manat, i = 10%, n – 3 il, FV-?
FV= PV*(1+i)
n
=4000*(1+0.1)
3
=5324
1
2
0
3
4000
4000*(1+10%)
=4400
4000*(1+10%)
2
=4840
4000*(1+10%)
3
=5324
Cari dəyər
Gələcək dəyər
Pulun zaman dəyəri
Əmanət üzrə illik faiz 8% olmaqla rüblük hesablanırsa, 2 ildən sonra 10 000 manat
həcmində olan əmanətin məbləğini müəyyən edin.
PV-10000 j-8% n -2 il m - 4 (ildə 4 dəfə) FV-?
FV= PV*(1+j/m)
mn
=10000*(1+0.08/4)
4*2
= 11717
Gələcək dəyərin il ərzində m dəfə kapitalizasiya nəticəsində müəyyən
olunması:
FV = PV*(1+j/m)
mn
j – illik faiz dərəcəsi
m – il ərzində faizlərin hesablamalarının sayı
n – maliyyə əməliyyatının müddəti ( il ilə ifadə olunur).
Pulun zaman dəyəri
Cari dəyər – gələcəkdə həyata keçiriləcək pul axınının bu gün üçün dəyəridir. Pul
axınının cari dəyəri prosesinin iqtisadi məğzi pulun gələcək dəyərinə uyğun olan
ekvivalent pul məbləğinin tapılmasıdır.
Cari dəyər - ?
Gələcək dəyər
Pulun zaman dəyəri
Qısamüddətli pul vəsaitlərin yerləşdirilməsi üzrə faiz dərəcəsi banklar üçün 5 gün
müddətinə 12% (illik) təşkil edir. Banka hansı həcmdə vəsait yerləşdirmək lazımdır ki,
əməliyyat nəticəsində (5 gün ərzində) 2 mln. manat pul daxil olunsun?
FV - 2 mln.manat, i - 12%, t – 5 gün, Y – 365 gün, PV – ?
Pulun zaman dəyəri
Cari dəyərin hesablanması: Mürəkkəb faiz dərəcələri
Məbləğin gələcək dəyəri 3 il müddətinə 5324 manat məbləğində qiymətləndirilib.
Diskont faiz dərəcəsi – 10%. Cari dəyəri müəyyən edin.
FV – 5324 manat, i – 10%, n – 3 il, PV-?
PV = 5324/(1+10%)
3
= 4000
1
2
0
3
5324/(1+10%)
3
=
4000
5324/(1+10%)
2
=
4400
5324/(1+10%)=4
840
5324
Cari dəyər
Gələcək dəyər
Pulun zaman dəyəri
Dövriyyə müddəti 6 ay olan nominal dəyəri 11000 manat olan korporativ istiqrazlar
5500 manata yerləşdirilmişdir. Ödəniş müddətinə istiqrazların gəlirliyini müəyyən edin.
FV = 11 000, PV = 5500, t = 6 ay, Y=12 ay, i-?
İnvestisiyanın gəlirliyi:
Daimi maliyyə axınların (anuitet) kəmiyyət təhlili
Anuitetin gələcək dəyəri - əməliyyatın sonuna faizlər nəzərə alınmaqla ardıcıl
maliyyə axınının məbləği.
Anuitetin cari dəyəri – gözlənilən gələcək maliyyə axınlarını diskontlaşdırma
vasitəsi ilə cari dəyərin ekvivalentinin hesablanması.
Pulun zaman dəyəri
Hər il ilin sonunda 4 il müddətində xüsusi hesaba 100 manat daxil olur. Hər ilin
sonunda 10% (mürəkkəb faiz dərəcəsi) əlavə olunur. Son məbləği müəyyənləşdirin.
PMT-100 manat, i -10%, n - 4 il, FVA - ?
100
100
100
100
0
1
2
3
4
133.1
121.0
110.0
100.0
464.1
FV
A
= 100*(1.1)
3
+ 100*(1.1)
2
+ 100*(1.1)+100 = 464.1
Pulun zaman dəyəri
İnvestisiya yatırılmasından 4 il ərzində hər ilin sonunda 100 mln. manat gəlir gözlənilir.
Diskont faiz dərəcəsi – 10%. İnvestisiyanın xalis cari dəyərini hesablayın.
100
100
75.13
90.91
0
1
2
3
4
100
100
68.30
82.64
316.98
Qiymət indeksləri
Qiymət - əmtəə dəyərinin müəyyən pul vahidi ilə ölçülməsidir.
Qiymətin funksiyaları:
Uçot funksiyası - əmtəə istehsal edən və ona xidmət göstərən sahələrin, o cümlədən
ticarət, nəqliyyat, rabitə və s. xərclərinin ölçülməsini özündə əks etdirir .
Stimullaşdırma funksiyası - istehsalın effektivliyinin artırılması, məhsulların və
xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, sərvətlərdən səmərəli istifadəsini daxil edir.
Bölüşdürücü funksiya - müxtəlif vergi, gömrük rüsumlarını büdcəyə daxil olan digər
vəsaitlərin qiymətlərinin formalaşmasında rolu nəzərə alınır.
Qiymət indeksləri
Qiymət statistikasinin əsas vəzifələri aşağidakilardan ibarətdir:
o
qiymətlərin hesablanmasi və təhlili üzrə metologiyanin təkmilləşdirilməsi;
o
müxtəlif amillər üzrə qiymətlərin təsnifatı;
o
qiymətə təsir edən amillərin təhlili (məhsullarin növləri, sahə və region üzrə);
o
istehlak və həyat səviyyəsinə, müəssisələrin maliyyə fəaliyyətinə qiymətlərin
təsirinin təhlili.
Qiymət indeksləri
İstehlak qiyməti indeksi - əhalinin müəyyən dövr ərzində istehlak məqsədilə əldə etdiyi
əmtəə və xidmətlərin ümumi qiymət dəyişməsini əks etdirir.
İstehlak qiyməti indeksi inflyasiya səviyyəsini əks etdirir və iqtisadiyyatda qiymətlə
bağlı proseslərin təhlilində mühüm rol oynayır.
İstehsal qiyməti indeksi – müəyyən dövr ərzində xammal, istehsal məhsullarının
qiymət dəyişməsini əks etdirir.
Qiymət indeksləri
İnflyasiyanın səviyyəsi ötən dövrü ilə müqayisədə qiymət səviyyəsinin artım tempini
əks etdirir- istehlak qiyməti indeksi əsasında hesablanır.
İllik inflyasiya səviyyəsi- 6%, nominal faiz dərəcəsi – 10% təşkil edir.
Real faiz dərəcəsini müəyyən edin.
Real faiz dərəcələri:
i (real) – real faiz dərəcələri, i (nominal) – nominal faiz dərəcələri, i(infl) – illik
inflyasiya
Qiymət indeksləri
Laspeyras indeksi - Ötən dövrün qiymətlərini və yeni qiymətləri nəzərə almaqla ötən
dövrün məhsul səbətinin dəyərini qiymətləndirir.
Paaşe indeksi - Ötən dövrün qiymətlərini və yeni qiymətləri nəzərə almaqla cari
dövrün məhsul səbətinin dəyərini qiymətləndirir.
q
0(
q
1)
- əmtəə bazis (cari) dövründə istehsal səbətində olan əmtəənin miqdarıdır.
p
1
(p
0
) – cari (bazis) dövrdə istehlak səbətində olan məhsulların qiymətidir.
– cari dövrdə məhsulların qiymətinin bazis dövründəki qiymətinə nisbətidir.
Maliyyə Hesabatlarının Təhlili
Maliyyə hesabatlarının rolu
Maliyyə hesabatları əsasən müəssisədən kənar maraqlı şəxslər üçün hazirlanır.
Maliyyə Hesabatları müəssisənin keçmiş, indiki və gələcək fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsinə köməklik edir.
İnvestisiya üçün müəssisənin maliyyə durumu haqda təsəvvür yaradır.
Əsas maliyyə hesabatları
Balans Hesabatı
Müəssisənin verilmiş tarix üçün (adətən ilin sonu) maliyyə vəziyyəti haqda məlumat
verir.
3 hissədən ibarətdir:
Aktivlər - müəssisənin nəyə sayib olduğu, öhdəliklər – müəssisənin öhdəliklərinin
məbləğini, və Sahibkar Kapitalı
Əsas bərabərlik: Aktivlər = Öhdəliklər + Kapital
Əsas maliyyə hesabatları
Mənfəət və Zərər Hesabatı
Müəssisənin hər hansı dövr ərzindəki gəlirliyini təcəssüm etdirir – gəlirlər, xərclər,
mənfəət və zərəri əhatə edir.
Əsas bərabərlik:
Gəlirlər – Xərclər = Xalis Mənfəət
Əsas maliyyə hesabatları
Dövriyyə Vəsaiti Hesabatı
Müəssisənin Gəlir və xərclər hesabatı ilə eyni dövr üçün Nağd pul mədaxillərini və
ödənişlərini özündə cəmləşdirir.
İnvestorlar, kreditorlar və digər maliyyə hesabatı istifadəçilərinə müəssisənin
likvidliyi, alıcılıq qabiliyyəti və maliyyə mütəhərrikliyini hesablamağa xidmət edir.
Əsas maliyyə hesabatları
Səhmdar Kapitalı Hesabatı
Səhmdarların biznesə etdikləri investisiyalarda baş verən dəyişiklikləri əhatə edən
hesabatdır.
Analitiklərə balans hesabatındakı maliyyə dəyişikliklərini izah etməyə kömək göstərir
Maliyyə hesabatları analizinin konstruksiyası
•
Təhlilin məqsəd və kontekstinin koordinə edilməsi
•
Verilənlərin yığılması
•
Verilənlərin emal edilməsi
•
Emal olunmuş verilənlərin analizi
•
Nəticə və təkliflərin müzakirə edilməsi və inkişaf etdirilməsi
•
Yekun neticənin hazırlanması
XYZ MÜƏSSİSƏSİ
BALANS HESABATI
31 DEKABR 2010-cu il tarixinə
AKTİVLƏR
ÖHDƏLİKLƏR+KAPİTAL
Cari Aktivlər
Cari Öhdəliklər
Nağd pul
Ödəniləcək notlar
Ticari qiymətli kağızlar
Ödəniləcək hesablar
Alınacaq hesablar
Digər ödəniləcəklər
Alınacaq Notlar
S-T portion of L-T N/P
Inventarlar
Qazanılmamış Gəlir
Əvvəlcədən ödənilmiş xərclər
Cəmi Cari Aktivlər
Cəmi Cari Öhdəliklər
Əsas Aktivlər
Uzunmüddətli Öhdəliklər
Torpaq
Ödəniləcək İstiqrazlar
Bina
Ödəniləcək Notlar
Ləvazimat
Cəmi Uzunmüddətli Öhdəliklər
Maşınlar
Cəmi Əsas Aktivlər
Cəmi Öhdəliklər
Digər Aktivlər
Səhmdar Kapitalı
Goodwill
Kapital
Patentlər və s.
Bölüşdürülməmiş mənfəət
Cəmi Kapital
CƏMİ AKTİVLƏR
CƏMİ ÖHDƏLİKLƏR
+ kAPİTAL
XYZ MÜƏSSİSƏSİ
MƏNFƏƏT VƏ ZƏRƏR HESABATI
31 DEKABR 2010-CU İLİN SONUNA
XALİS SATIŞLAR
SATILMIŞ MƏHSULLARIN QİYMƏTİ
ÜMUMİ GƏLİR
ƏMƏLİYYAT XƏRCLƏRİ
- Satış Xərcləri
- Administrativ xərclər (G&A)
- Cəmi Əməliyyat Xərcləri
ƏMƏLİYYAT MƏNFƏƏTİ
QEYRİ-ƏMƏLİYYAT XƏRCLƏRİ
VERGİLƏRDƏN ƏVVƏL MƏNFƏƏT
MƏNFƏƏT VERGİSİ
XALİS MƏNFƏƏT
Alınacaq hesabların keyfiyyəti
Alınacaq hesablar (A/R) orta hesabla neçə dəfə nağd pula çevrilməsi:
A/R dövriyyə əmsalı (T/O) = İllik xalis satış
Orta A/R
Günlərin sayı= 365 days
A/R T/O rate
Misal: A (B) müəssisəsinin il sonuna xalis kredit satışları 644790 (984000) AZN
olmuşdur. Onun ilin əvvəlinə və ilin sonuna alınacaq hesabları müvafiq olaraq
43300 (20400) və 51700 (27200) AZN təşkil etmişdir. A/R dövriyyə əmsalını
tapın.
İnventarların keyfiyyəti
İnventarların orta hesabla il ərzindəki dövriyyəsi:
Inventarların dövr etmə əmsalı əmsalı =
Satılmış məhsulların dəyəri
İnventarların orta dəyəri
Günlərin sayı = 365 gün
İnventarların T/O
Əməliyyat tsikli
Satılmış inventarın nağd pul şəklinə keçməsi:
İnventar Günləri + Alıncaq Hesabların günləri
Səhmlərin təhlili
Səhm alıb və satan investorlar hər bir səhmə düşən gəliri bilməlidirlər:
Səhm üzrə gəlirlilik = Xalis Gəlir
Dövriyyədə səhmlərin sayı
Səhmin qiyməti və Səhm üzrə gəlirlilik arasında əlaqə:
Qiymət / gəlirlilik əmsalı = Cari bazar dəyəri
Səhm üzrə gəlirlilik
Maliyyə Hesabatlarının əmsallarla təhlili
Əmsal – bir göstəricinin digərinə nisbətinin sadə riyazi ifadəsidir
Bir Maliyyə Hesabatındakı göstəricinin digərindəki göstərici ilə müqayisəsinə imkan
yaradır
Əmsalın düzgün interpretasiyası üçün göstəricilər arasında məntiqi əlaqənin olması
zəruridir
Likvidlik əmsalları
Müəssisənin nağd pul axını dövriyyəsinə diqqət yetilir
İşlək kapital = Cari aktivlər – Cari Öhdəliklər
Cari Əmsal = Cari aktivlər / Cari Öhdəliklər
Acil əmsal = Acil aktivlər / Cari Öhdəliklər
Nağd pul əmsalı = (Nağd pul + ticari qiymətli kağızlar) / Cari Öhdəliklər
Acil aktivlər cari aktivlərdən İnventarlar və əvvəlcədən ödənilmiş xərclər çıxılmaqla
hesablanır
Uzunmüddətli ödəmə qabiliyyəti əmsalları
Uzunmüddətli kreditorlar müəssisənin qısamüddətli və uzunmüddətli öhdəliklərini
qarşılaya bilməsinə diqqət yetirirlər.
Üzunmüddətli Öhdəliklərin Kapitala nisbəti = U/Ö / Cəmi Kapital
Öhdəlik Kapital Nisbəti = Cəmi Öhdəliklər / Cəmi Kapital
Cəmi Borc əmsalı = Cəmi Öhdəliklər / Cəmi aktivlər
Leveric əmsalı = Cəmi Aktivlər / Cəmi Öhdəliklər
ROA = Əməliyyat mənfəəti / Orta Cəmi aktivlər
ROE = Xalis mənfəət / Orta Cəmi Səhmdar Kapitalı
Mənfəət və Zərər Hesabatı əmsalları
Xalis Mənfəət marjası = Xalis Mənfəət / Gəlir
Xalis mənfəət marjası müəssisənin hər bir dollar gəlirə görə nə qədər mənfəət
düşməsini ifadə edir
Ümumi Gəlir Marjası = Ümumi Gəlir / Gəlir
Ədəbiyyat siyahısı
Статистика финансов. Учебник. Салина В,Н. (2002)
Статистика финансов: Учебник. Назаров М.Г. (2007)
Financial Reporting and Analysis, CFA Institute (2009)
Financial and Managerial Accounting, Williams, Haka, Bettner, McGraw-Hill, 14th
edition (2008)
Təşəkkür edirik!
Dostları ilə paylaş: |