Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi 12-mavzu
Yüklə 48,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni o’qituvchi talaba
- Reja
- Tokembriy geologik davrlarining foydali qazilma boyliklari.
- Baholash mezonlari va ko’rsatkichlari (ball)
| Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi 12-mavzu. Tokembriy geologik davrlarning rivojlanish tarixi. Ma’ruza mashg’ulotini o’qitish texnologiyasi O’qiti – 2 soat Talabalar soni: 30-70nafar O’quv mashg’ulotining shakli Vizual ma’ruza Ma’ruza mashg’ulotining rejasi 1
Tokembriy geologik davrlarning rivojlanish tarixi. 2
qazilma boyliklari.
rivojlanish tarixi o’rgatish, ilmiy tushuncha berish.
1
Tokembriy geologik davrlarning rivojlanish tarixini tushuntirish 2
Tokembriy geologik davrlarining foydali
qazilma boyliklarini tushuntirish
Talaba: 1
rivojlanish tarixini bilib oladi. 2
Tokembriy geologik davrlarining foydali qazilma boyliklarini bilib oladi.
Vizual ma’ruza, blits-so’rov, blits o’yin, kartog’rafik O’qitish vositalari Tarqatma mater., proektog’, darslik, doska, bo’r, ma’ruza matni .
Frontal, guruhli O’qitish sharoitlari Namunadagi auditog’iya. Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni o’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min) 1.1. O’quv mashg’ulotining mavzu va rejasini ma’lum qiladi.(1-ilova). 1.1. Eshitadilar va yozib oladilar. 2-bosqich. Asosiy
(60 min) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor savol-javob o’tkazadi. (2 ilova) 2.2.
O’qituvchi vizual
materiallardan foydalangan holda ma’ruzani bayon etishda tarqatma materiallardan foydalanadi (3-12
2.3. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni, berilgan topshiriqni bajarishni va barcha ma’lumotni yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. Navbat bilan
savollarga javob beradi. 2.2. Guruhlarga bo’linib tarqatma material bilan
mustaqil ishlaydi, kerakli joylarni yozib oladi. 2.3. savol beradi
3-bosqich Yakuniy (10 min) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy
masalalarga qaratadi. 3.2 Faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. 3.1.
Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi.
Mavzu: Tokembriy geologik davrlarning rivojlanish tarixi. 2 Tokembriy geologik davrlarining foydali qazilma boyliklari
rivojlanish tarixi o’rgatish, ilmiy tushuncha berish. 2-ilova Reja: 1
Tokembriy geologik davrlarning rivojlanish tarixi. BLITS SAVOL 1
Stratigrafiya so’zi lotincha ma’nonisi 2
Tog’ jinslarining xilma-xillligini 3
Geoxronologiya yunoncha ma’nonisi 4
Erning tog’eologik tarixi yoki davri 5
Sayyoramizning tog’eologik rivojlanish davri 3-ilova
Arxey erasining fizik-geografik sharoitlarida, tog’ jinslarida, quyi va yuqori epoxalaridjagi strotigrafiyasida iqlimning sovuqligi yoki muzliklar to’plami haqida hech qanday omillar yo’qligi tufayli bu eraning iqlimi illiq va issiq bo’lgan degan xulosa chiqargan edik.
Proterozoy erasining quyi epoxasida esa Yer rivojlanish tarixi mobaynida birinchi marotaba eng qadimiy muzlik qoplamalari bo’lganligidan darak beruvchi omillar aniqlandi.
Muzliklarning erib ketishi natijasida muzliklar hosil bo’lgan jins qatlamlari aniqlandi.
Guron quyi viloyatida, Kanada hududlarida haqiqatdan ham iqlim keskin ravishda sovib ktib muz qatlamlari paydo bo’lganligi haqida aniq ma’lumotlar tiklandi. Muzlik davridan qolib to’plangan jinslarning qalinligi 12000 m. atrofida bo’lib, 3ta qatlamdan iborat formatsiyani muzliklarning geologik faoliyatlari natijasi deb hisoblashga o’rin bor. SHu 3ta muz formatsiyalarining har biri 3ta nisbatan kichik epoxalarni o’z ichiga olgan muzliklarning hosilasidir. Ularning hammasini jamlashtiri- “Guron” muzlik davri deb nom berilgan.
Guron muzlik epoxasi maydonining kattaligi taxminan 120.000 km 2 atrofida bo’lgan.
Bu maydonlarda xuddi pleystotsen epoxasidagi muzliklardagi judayam o’xshash bo’lgan marenalar qatlami aniqlandi. Bu morenalarning manbayi, teshirishlar ga binoan, harxil joylardan va uzoq masofalardan surilib kelganligi ham ayon bo’ldi. 2 nchi va 3 nchi qatlamlarda qum zarrachalaridan iborat bo’lgan qatlam, alevrolitlar va tuproqsimon yotqiziqlar mavjud.
Bu qatlamlar yuqorisida esa haqiqiy muzliklar qoldig’i hisoblangan-tillitlar qoplami hosil bo’lgan. Bulardan tashqari, Guron muzliklardan qolgan jinslar orasida kesilgan, randalanganga o’xshash jins bo’laklari mo’l-ko’l bular muzliklarning geologik faoliyatlari natijasidir. Yana eng ishonchli omillardan jins bo’laklari osti va ustida tirnalgan chiziqlar va qoyalarda tep-tekis oynasimon devollar saqlanib qolgan.
Quyi proterozoy erasining yuqori epoxalarida, ya’ni yuqori proterozoy epoxasining boshlanishidan sag’al oldin iqlim sharoitti o’zgardi; bu vaqtda Yer satxining yuzasi butunlay muzliklardan xolis bo’ldi. Iqlim yana iliq va issiq holatiga o’tdi.
Bu masalada misollarni qayta izohlashga hojat yo’q, chunki yuqoridagi boblarda paleoiqlim sharoitlarini tiklash bayonlarida batafsil eritilgan.
Taxminan, 800 mln. yil yoki 1 mlrd. yil o’tgandan so’ng yana iqlim sharoitida (proterozoyda) keskin o’zgarish boshlandi. Aniqrog’i yuqori proterozoy epoxasida Yer yuzida ikkinchi marotaba muzlik davri vujudga keldi. Bu muzlik davri to fanerozoy eoni boshlangunga qadar davom etdi. Bu ikkinchi qadimiy muzlik davri taxminan 400-430 mln. yil davom etdi. 17-rasmga razm soling.
SHimoliy Amerika, Janubiy Afrika va Avstraliya qit’alaridagi muzliklarning hosilasi –tillitli jinslar keyinchalik vulqon jinslari bilan qoplanib ketgan; vulqon jinslarining mutloq yoshi 2 mlrd. 2000 mln. yil bo’lib chiqdi. Tillit qatlamining qalinligi 870 m. gacha boradi.
Tokembriy geologik davrlar mobaynida Yer yuzida birlamchi-eng qadimiy muz bosish epoxalari. (G.Yang bo’yicha, 1982). 5-ilova Tokembriy geologik davrlarining foydali qazilma boyliklari.
Foydali qazilma boyliklarining hosil bo’lishi. Yer sayyorasining geologik rivojlanishi tarixidagi tabiiy va ajratib bo’lmaydigan jarayon va voqealardir. SHuning uchun ham har bir geologik era va uning davrlarida xox cho’kindi jarayonlar bilan bog’liq bo’lsin, xox magmatik jarayonlar bilan yuzaga kelgan bo’lsin bir-birovlaridan genetik farq qiladigan qazilma boyliklar hosil bo’lishi aniqlangan. Demak, Arxey va proterozoy eraldarida hosil bo’lgan qazilma boyliklar ham boshqa eralardan konlarning genetik xili, uning zaxiralari, kimyoviy va mineralogik tarkiblari, geografik tarqalib joylashishi va x.q. bilan ajralib turadi.
SHuni ham ta’kidlab o’tish zarurki, u yoki bu genetik xildagi konlar arxey erasiga ta’luqli yoki bo’lmasa mana bu konlar proterozoy erasida hosil bo’lgan deb aniq ayta olish juda qiyin, chunki tokembriy davrlarida hosil bo’lgan barcha konlar kuchli metamorfizm ta’siri ostida, tektonik harakatlari natijasida, magmatizm hamda vulqon jarayonlari munosabati bilan batamom o’zgarib ketgan. Birlamchi holatlarning xossa va xususiyatlari keskin o’zgargan va x.k.
Bas, shunday ekan umumiy tarzda bir yo’la tokembriy qazilma boyliklari to’g’risida so’z yuritamiz.
Ushbu sarlavhada yana, navbatdagi hamma o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lgan fikrlarni uqtirib o’tishni lozim topdik.
Hozirgi vaqtda Yer sayyorasining mutloq yoshini 5.5-5.7 hatto 6 mlrd. yil deb hisoblayotirlar.
Agar, Yerning shu mutloq yoshini 100% deb qabul qilsak, shundan 85%ga to’g’ri keladigan fizik-geografik va geologik tarix o’z o’rnini olgan.
Bu tarix qatog’iga Katarxey, Arxey va Proterozoy eralariga kiradi; bu degan so’z kriptozoy eoni Yer rivojlanish tarixining 85%ni ishg’ol qilgan. Qolgan 15% geologik tarixning rivojlanishi paleozoy, mezozoy va kaynozoy eralariga ya’ni fanerozoy eoniga to’g’ri kelyapti.
15%li rivojlanish tarixni nisbiy arifmetik yilga aylantirsak fanerozoy eoni nisbatan juda qisqa-570 mln.yil (geologik vaqt nazarda tutiladi) burun boshlangan xolos.
Tokembriy davrlarida sayyoramizda uchraydigan temir konlari zaxirasining 90% (dunyo temir ma’dani qazib chiqarishning 65%zi),titan konlari ham shunday, oltin konlarining 70%, uran va nikel konlari ham shunday, mis va marganetsning 25%, muskovit va flogopit (izolyatsiya xom-ashyo) konlarining 100% hosil bo’lgan. 6-ilova 7-ilova 8-ilova Ordovik davr poleogeografiyasi (N.M.traxov bo’yicha) olingan namunalarida ko’rish mumkin.
11-ilova Devon geologik davrining paleogeografik xaritasi. N.M.Straxov bo’yicha.
Karbon geologik davrining paleogeografik xaritasi. N.M. Straxov bo’yicha. Baholash mezonlari va ko’rsatkichlari (ball) Guruh
Jadvalni to’g’ri
tuzilganligi Javobni
tushunarliligi va aniqligi Xulosalarni shakllantirish Ballar yig’indisi (0,8) (1,2)
(1,2) (3,0)
1
2
3
4
Izoh: Quyida beriladigan ma’ruza mashg’ulotlarining barchasini o’qitishda yuqoridagi baholash mezoni va ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Yüklə 48,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|