Mavzu: aholi turmush darajasi statistikasi

---

MAVZU: AHOLI TURMUSH DARAJASI 

STATISTIKASI

Reja:

1. Aholi daromadlarining shakllanishi va

tarkibi

2. Aholini daromadlari va xarajatlari balansi

3. Aholi turmush darajasi ko’rsatkichlari

tizimi

4. Inson barkomallashuvi indeksi

---

Daromad – bu rezidentlar ixtiyoriga tushgan pul

tushumlaridir.

Mohiyati

jihatidan

daromad

rezidentlarning yalpi ichki mahsulot (YaIM) dagi

hissasi bo’lib, pul shaklida ifoda etiladi.

Daromad:

shaxsiy daromad;

firma daromadi;

davlat daromadi ko’rinishida bo’lishi mumkin.

---

Ish haqi – bu mehnat bilan band bo’lgan aholining asosiy

daromadidir.

Rivojlangan

mamlakatda

jami

daromadlarning 70 - 80foizini ish haqi tashkil etadi. Ish

haqi

tirikchilik

vositalarini

xarid

qilish

va

pul

jamg’armasini hosil etish uchun ishlatiladi. U quyidagicha

hisoblanadi:

IH = AIH + B + PT

Bu erda: AIH – asosiy ish haqi (ya’ni, ish kuchi egasining o’z mehnati

natijasi uchun oladigan haqi); B – bonus (mukofot ko’rinishidagi ish

haqi, imtiyozli yoki foizsiz ssuda berish, turli tekin xizmatlar ko’rsatish

va h.k.); PT – pul to’lovlari (belgilangan ish vaqtidan ortiqcha ishlaganlik

uchun beriladigan haq);

---

Brutto ish haqi – bu yalpi, ya’ni ishlovchi hisobiga yozilgan

ish haqidir. Netto ish haqi esa yalpi ish haqidan turli

to’lovlar chegirib tashlangandan so’ng qoladigan ish

haqidir. U quyidagicha hisoblanadi:

SIH = YaIH-(DS + IST + JAM)

Bu erda: YaIH – yalpi ish haqi; SIH – sof ish haqi; DS – daromad

solig’i; IST – ijtimoiy sug’urta solig’i; JAM – jamg’armaga

ajratilgan mablag’.

---

Foyda –

bu tadbirkorning pul sarflab tavakkaliga ish qilib, xavf-

xatarni

zimmasiga

olgan

holda

topgan

pul

daromadidir.

Tadbirkorning foydaga ega bo’lishi yoki zarar ko’rishi boshlagan

ishining natijasiga bog’liq. Ish yurishib ketsa, yaxshi foyda

ko’riladi, agar ish o’ngidan kelmasa, foyda o’rniga zarar ko’rishi

mumkin. Tabiatan foyda kafolatlanmagan daromad bo’lib, u tez -

tez o’zgarib turadi. Aholi daromadlari tarkibida foydaning hissasi

katta bo’lmaydi. Chunki tadbirkorlik bilan g’oyat ozchilik

shug’ullanadi.

F = YaQQ-(IH + IChS + IUT)

Bu erda: YaQQ – yalpi qo’shilgan qiymat; IH – ish haqi; IChS –

ishlab chiqarishga soliq; IUT – import uchun to’lovlar.

---

Dividend – bu foydaning aktsiyadorlarga ulush sifatida

tegadigan qismi. Dividend aktsiya chiqargan korxonaning

rentabel ishlashiga bog’liq. Shu sababdan turli firmalarning

aktsiyasiga har xil divident beriladi. Aktsiyalar oddiy va

imtiyozli bo’lishi mumkin. Oddiy aktsiyaga tegadigan

divident kafolatlanmaydi. Korxona (firma) foyda ko’rsa

dividend beriladi, zarar ko’rsa dividend to’lanmaydi. Imtiyozli

aktsiyalarga

beriladigan

dividend

kafolatlanadi.

Uning

miqdori oldindan belgilanadi va korxonaning ish natijasiga

bog’liq bo’lmaydi. Ammo imtiyozli aktsiyalar oz bo’lganidan

kafolatli dividendni hamma ham olavermaydi.

Aktsiyadan olinadigan nominal daromad (A

nd

) quyidagicha

aniqlanadi:

Bu erda: D – dividend; A

b

– aktsiya qiymati.

---

Foiz – bu pul egasi o’z pulini o’zgalarga qarzga bergani uchun

oladigan daromadi. Foiz darajasi kreditga (qarzga) bo’lgan

talabga va uning taklifiga bog’liq bo’ladi. Kreditga talab oshsa

foiz ko’payadi, taklif oshsa, kamayadi. Foiz qarzga berilgan

pul summasiga nisbatan ulush darajasida belgilanadi, ya’ni

foiz stavkasi aniqlanadi:

KD = QS • F

s

Bu erda: F

ns

– nominal foiz stavkasi; KD –

ko’zlangan daromad (foiz); QS – qarz summasi.

100

ns

KD

F

KS





---

Renta – bu ko’chmas mulk egalarining o’z mulkini muqobil

ishlatishdan olgan daromadi. Er, imorat, xonadon, uy va

boshqalar ijaraga berilib, undan daromad ko’riladi. Ular

muqobil ishlatilganda ortiqcha daromad topiladi va u

rentani tashkil etadi. Daromadlar tizimida er egasi mulkdor

sifatida rentani o’zlashtiradi, ammo er taklif o’zgarishlariga

ta’sirchan emas, chunki u cheklangan. Shu sababli turli

joylarda rentaning daromad sifatidagi ahamiyati ham har xil

bo’ladi.

Mulk egalarining o’z mulkini muqoil ishlatishdan olgan renta

daromadlari quydagicha hisoblanadi:

SR = MR • (S+X)

Bu erda: SR – sof renta; MR – mutloq renta; S – erga soliq; X –

erning holatini saqlash va yaxshilash uchun sarflangan

harajatlar.

---

Aholining turmush darajasi sotsial iqtisodiy tushuncha bo’lib, u

kishilarning moddiy va ma’naviy - ma’rifiy ehtiyojining

qondirilishi hamda turmush sharoitining yaxshilanish darajasini

tavsiflaydi. Moddiy ehtiyojlarga kishining oziq - ovqat, kiyim -

kechak, turar - joy, yoqilg’i, maishiy va kommunal xizmat

ko’rsatishni yaxshilash kabilarga bo’lgan ehtiyojlari kiradi.

Ma’naviy - ma’rifiy ehtiyojlarga kishilarning bilimi, malakasi va

ma’naviy - ma’rifiy saviyasini oshirish, intellektual salohiyatini

yuksaltirish kabilarga bo’lgan ehtiyojlari kiradi.

Aholining sotsial turmush sharoiti – bu jamiyatning hamma

a’zolariga mehnat qilish, dam olish, har tamonlama jismoniy va

madaniy

taraqqiyotni

ta’minlash

hamda

mehnat

qilish

qobiliyatini saqlashni kafolatlash, vaqtinchalik ish qobiliyatini

yo’qotganlarni sotsial ta’minot, pensiya va nafaqalar bilan

ta’minlash, nisbatan kam daromadli oilalarning bolalariga

nafaqalar berish yo’li bilan amalga oshiriladi.

---