Ə.QAFARLI: Multikulturalizm şəraitində Azərbaycan dövlətinin mədəniplüralizm siyasəti
Multikulturalizm şəraitində
Azərbaycan dövlətinin
mədəni plüralizm siyasəti
Ə n vər Q A FA R L I,
ETM Təfəkkiir Universitetinin professoru
Açar sözlər: multikulturalizm, tolerantlıq, nıədəniyyət, dostluq, qarşılıqlı
əlaqələr, din və etiqad azadlığı.
Ключевые слова: мультикультурализм, толерантность, культура,
дружба, взаимоотношение, свобода, религии и вероисповедание.
Keu words: multikulturalism, tolerance, culture, frendship, mutual attitude,
atheism and belief freedom.
Məqalədə miiasir dünyada qloballaşma dövriındə multikulturalizm siyasətinə
biitiin dövlətlərin əm əl etmələri zəruriyyətindən danışılır. M ədaniyyəthrin qarşılıq-
lı şəkildə bir-birinə niifuz etntəsi, zənginhşməsi, inkişaf etnıəsi vacib təh b kimi irəli
siiriilür. Qeyd olunur ki, dinindən, əqidəsindən asılı olnıayaraq xalqların dostluq
əlaqələrinin genişləndirilməsi, dini abidəbrə hörmət göstərilnıəsi, insan hüquqlarının
birgə miidafiəsi, xalqların mədəniyyat və iinsiyyət dili sistemi azadlığı, etiqad azadlığı
multikulturalizm siyasətində əsas şərtlərdəndir.
M üəllif Azərbaycan dövlətinin siyasətində xalqlarnı inteqrasiyasına qarşılıqlı
hörmət, insani qanun və qərarların qəbul edilməsi, respublikamızda yaşayan m üxtəlif
xalqların dininə aid abidəbrin bərpası ulu örıdərimiz H.ƏIiyevin siyasətində üstün-
lük təşkil etd'ıyini göstərir. Bu siyasət ölkəmizə səfər edən görkənıli din xadimləri, xari-
ci səfirlər və diplomatlar tərəfindən yiıksək qiymətləndirilir və başqa ölkələrə nümunə
kinıi göstərüir.
X X əsrin sonu - X X I əsrin başlan-
m unikasiya, inform asiya, ekologiya və
ğıcı dünyada qloballaşm a prosesi ilə
sair sahələrdə qlob allaşm a sürətlə gedir.
yadda qalacaq. Bu gün dünyada qlobal-
D em o k ratiy an ın qloballaşm ası, onun
laşm a prosesi sürətlə gedir. Bu, zam a- b ey n əlx alq
m ünasib ətlərd ə
getdikcə
nın, döv rü m ü zü n g erçəkliyindən irəli
genişlənm əsi tələb ed ir ki, dünyanın
gəlir. İndi iqtisadiyyat, m aliyyə, kom -
ən böyük aparıcı dövlətləri və xalqları
TƏFƏKKÜR // №2(11) - 2 0 1 6 //
zəm an əm izd ə in teqrasiya sahəsində si-
y asətin düzgün aparılm asına, m ultikul-
tu ralizm in tədricən üm u m d ü n y a prob-
lem inə
çevrilm əsinə,
iqtisadiyyatın
y en id ən qu m lm asın a, m əşğ u llu q sahə-
sində böhranın aradan qaldırılm asına,
şəhərlərin seqredasiyasına, təhsil siste-
m inə yeni bax ışların zərurətə çevrilm ə-
sinə diqqətlə yanaşsınlar, rasizm in təza-
hürləri və digər p ro b lem lərin həlli yolla-
rını b irlikdə gerçəkləşdirsinlər.
Ö tən əsrin 60-cı illərində K anada-
da m eydana gələn m u ltik u ltu ralizm te r
m ini az sonra dünyanm b ir sıra ö lk ə b ri
tərəfindən qəbul edilm iş və cəm iyyətdə
vah id m ədəni m əkanı ifadə etm ək üçün
istifadə olıınm ağa başlanm ışdır. M ulti-
k u ltu ralizm in xarakterik xüsusiyyəti to-
leran tlıq d ır (dözüm lülükdür). M ədəniy-
y ətlərin assim ilyasiyasız - yəni birləşm ə
o lm adan inteqrasiyasını nəzərdə tutan
m ultikulturalizm siy asətin in ü ç əsas prin-
sipi - d övlətin m ədəni plü ralizm i qəbul
etm əsi vətəndaş cəm iy y ətin in inkişafm -
da m üh ü m am ildən, m ədəni qrupların
so siallaşm asın a m ane olan əngəllərin
aradan qaldırılm asm dan, m ü asir dövrdə
m ü x tə lif m əd əniy y ətlərin dirçəlm əsi və
in k işafım n dəstək lən m əsin d ən ibarətdir
(1). B u p rin sip lər m u ltik u ltu ralizm in dar
m ən ad a qlob allaşm a şəraitində m ədəni
dəy ərlərin dem okratiyası və ya bərabər-
h ü q u q lu lu ğ u n u d ö v b t b r qarşısm da va-
cib tələb kim i səciyyələndirir.
B M T -nin Ü m um i insan hüquqları
b əy an n am əsin in azad lıq hüququ, m il-
liyyət və ünsiyyət dili sistem i azadlığı,
etiqad azad lığ ım bəyan etm əsinə bax-
m ayaraq faktiki olaraq bu h ü q u q lar bir
çox hallarda şifahi b əy an n am ələrlə ta-
m am lam r. Y əni bu hüquqlarm olm ası-
na baxm ay araq A vropa d ö v b tb r i bir
sıra m əm lək ətlərd ə insan hüquqlarının
pozulm ası hallarını görm əzliyə vurur,
əvəzində isə assim ilyasiya - yəni birləş-
m ə layihələri irəli sürürbr. M əsələn, İta-
liya m əktəblərində xaç gəzdirm ək və
yerləşdirm ək, İsveçrədə m inarələrin ti-
kilm əsinə, m üxtəlif geyim növbrinə, dini
simvollara, küçədə ibadət etm əyə, ictimai
yerlərdə hicabla gəzməyə, bəzi ölkələrdə
ictimai yerlərdə baş örtükbrinin taxılma-
sına və s. qadağalar qoyulm uşdur (2).
Bu gün keçm işin in c ik lik b rin in şo-
vinist, m ilb tç i, islam afob tə s irb rin ara
dan qaldırılm ası üçü n d ö v b tb r i n tərki-
binə daxil olan bütün xalqların azad in-
k iş a f etm ək im kanm a m alik olm aları
həyatım ızın vacib tə b b in ə çevrilir, döv-
b t səviyyəsində xalqların inteqrasiyası,
onların qarşılıqlı hörm ət, etibar, üm um i
p ro b le m b rin həlli zəm inində b irb ş d iril-
m əsi siyasətini həyata k eçirm ək zərurə-
tini, zəm an əm izin istək və arzularm ı re-
allaşdırır.
X alq lar arasm da sosial-m ədəni dost-
luq, qardaşlıq ə la q ə b rin in qurulm ası,
z id d iy y ə tb rin aradan q aldırılm ası, qara
q ü v v ə b rin təh rik e td ik b ri qarşıdurm ala-
rın aradan qaldırılm ası bütün d ö v b tb r i n
siyasətində ü stü n lü k təşkil etm əlidir. İn-
sani qan u n lar və q ərarlar qəbul olunm a-
lı, o na ciddi əm əl edilm əlidir. Bu m ənada
ulu ön d ər H ey d ər Ə liyevin düşünülm üş
Ə.QAFARLI: Multikulturalizm şəraitində Azərbaycan dövlətinirı mədəniplüralizm siyasəti
d ö v b t siyasəti təqdirəlayiqdir.
X X əsrin sonlarında S S R İ-nin da-
ğılm ası prosesi gedərkən m ilb tb r a r a s ı
m ü n a q işə b rin baş qaldırm ası, d in b r-
arası z id d iy y ə tb rin qızışdırılm ası əley-
hinə ulu öndərin çıxışları və m ətbuatda-
kı m ü sa h ib ə b ri indi də о dövrün
ziyalılarınm yaddaşındadır. B e b b ir və-
ziyyətdə əhalisi bir çox m illət və xalq-
lardan ibarət olan A zərb ay can üçün ən
optim al yolun tapılm asında, A zərbay-
canda m ə d ən iy y ətb rara sı və d in b ra ra -
sı dialoqun təşkil edilm əsində ulu ön-
dərin m əqsəd y ö n lü aydm siyasəti öz
bəhrəsini verdi. Sosializm in respubli-
kada hökm sürdüyü dövrdə dağıdılm ış
bir çox sinaqoq və k ils ə b rin bərpa olun-
m asına başlanıldı. 1920-ci ildən bağ-
lanm ış və 70 il ərzində tam am ilə dağıl-
m aq üzrə olan kilsə rus pro v aslav icm a-
sının sərəncam ına verildi. H .Ə liyevin
m əsləhəti və göstərişlərinə əsasən bir
sıra m ə b ə d b r yenidən b ə ıp a olundu.
Ə srin sonlarm da yəhudi m em arlıq üslu-
bunda inşa edilm iş yeni b ir sinaqoq bi-
nası y ə h u d ib rin kom pakt yaşadığı regi-
onda istifadəyə verilm işdir.
A zərb ay can m
üm um m illi
lideri
H .Ə liyevin bu m em arlıq a b id ə b rin in ,
sinaqoq və k ils ə b rin yenidən qurulm a-
sı və inşası barədə proqram g ö stə rişb ri
həm də ölkəm izə səfər edən A vropa
ö lk ə b rin in n ü m ay ən d ələrin ə olan ehti-
ram ın əlam əti idi.
2004-cü il iyun ayının 22-də B akı-
da B eynəlxalq M ətbuat M ərkəzində A l-
m aniyanın “F ridrix N au m an ” Fondu və
A m erik a Y əhudi K om itəsi tərəfindən
təşkil edilm iş “C ənubi Q afqazda to-
lerantlığın form alaşd ırılm asın d a İsla-
m ın ro lu” sem inarında çıxış edən A l-
m an iy an m A zərbaycandakı fövqəladə
v ə səlahiyyətli səfiri K laus Q revlix de-
m işd ir ki, “ D övlət və din m ünasibətləri
sahəsində A zərbaycan m odeli başqa
ö lk ə b rə də nüm unə ola b ib r. D ini to-
leran tlıq və dözü m lü lü k A zərbaycanın
m alik olduğu z ə n g in lik b rd ir” (3).
A zərb ay canlıların yü k sək dini dö-
züm lü lü y ü h aqqındakı bu fikri R om a
p atriarxı I V arfolem ey də 2003-cü ildə
ö lkəm izə səfər edərkən tə s d iq b d i və
bildirdi ki, “burada dini dözüm lülüyün
səviyyəsindən çox m əm nun qaldım . Bu
о d em ək d ir ki, A zərb ay can d a h ər kəs
öz arzusuna görə dininə etiqad edə və
a y in b rin i keçirə b i b r ” .
2004-cü ildə R om a Papası II İohan
P avel respublikam ıza səfər etdi. Papanm
səfəri böyük əks-səda doğurdu. O nunla
görüşdə A zərb ay can m bütün dini icm a-
larınm n iim a y ə n d əb ri iştirak etdi. R om a
Papası II İohan P avel Q afqazdakı zorakı
m ü n a q işə b rə m ünasibətini bildirərkən
dedi: “ Heç kim d in b rd ə n x alq lar ara-
sında sosio-m ədəni dostluq, qardaşlıq
ə la q ə b rin in quru lm asın ın ziddinə o la
raq qara q ü v v ə b rin qızışdırdıqları qar-
şıdurm alara yol verm əm əli, bu bütün
d ö v b tb r i n siyasətində üstünlük təşkil
etm əli, insani qan u n lar və qərarlara
əm əl olunm alıdır. Bu m ənada A zərbay-
canın düşünülm üş d ö v b t siyasəti təqdi-
rə lay iq d ir” .
17
Mwrwl
PREZİOCNT KİTABXANASI
TƏFƏKKÜR // №2(11) - 2016 //
U lu ön d ər H .Ə liyev öz çıxışlarında
nıilli m ünasibətlərdən danışarkən xalq-
ların dostluğu və qardaşlığını əsl tərəq-
qi və sülhün m ö h k ə m b n d irilm əsi am ili
k im i dəyərləndirirdi. Bu gün A zərbay-
can d a 200-dən artıq dini icm a qeydiy-
y atd an keçib. Bu m ü asir dem okratik
m üstəqil A zərb ay can d a dini tolerantlığa
p arlaq sübutdur.
“A zərb ay can d a bütün dinlərin nü-
m ayəndələri özlərini rahat hiss ed ir” .
A zərbaycan R espublikasım n Prezidenti
İlham Ə liyev m üqəddəs R am azan ayı
m ü n asib ətilə verilən iftar m əclisində
çıxış edərkən belə dem işdir. P rezident
qeyd etm işdir ki, A zərb ay can d a islam
m əd ən iy y ətin ə və islam dininə hörm ət
və ehtiram bütü n dig ər dinlərə ehti-
ram la m üşayiət olunur. “Ö z dininə e h
tiram göstərən insan başqasınm dininə
də ehtiram göstərm əlidir. Bu artıq A zər-
b ay can da b ərq ərar olm uş yanaşm adır.
Bu gün dini x ad im lər A zərbaycanda
h ökm sürən dözü m lü lü k və tolerantlıq-
dan bəhs etdi. Bu artıq reallıq d ır və bəzi
hallarda bizim təcrü b əm iz dünya m iq-
y asın d a öyrənilir. M ən çox şadam ki,
d özüm lülük, dini to leran tlıq artıq A zər-
baycanda b ərq ərar olm uş anlayışlardır.
Bu sadəcə şü ar deyil, b izim həyat tər-
zim izd ir”- deyə Prezident bildirm işdir.
A zərbaycan R espublikasının P rezi
denti İlham Ə liyev dem işdir: A zərbay-
canda dini abidələrə m ü n asib ət din və
dövlət arasm d a m ü n a sib ə tb rin təzahü-
rüdür: A zərb ay can d a d ö v b t yalnız m əs-
c id b ri və islam dininə aid olan digər
abidələri tikib b ərp a etmir. E yni zam an-
da digər dinlərə aid m əb əd lər də təm ir
və inşa edilir. A zərb ay can d a b u sahədə
g ö rü b n i ş b r çox yüksək səviyyədədir.
M ultik u ltu ralizm nisbətən yeni an-
layış olsa da, bu A zərb ay can d a əsrlər
boy u m övcud olub və bu gün də m öh-
kəm lənm əkdədir. X alq ım ız zam an-za-
m an m ü x tə lif dövrlərdə, m ü x tə lif icti-
m ai-siyasi
quruluşlarda
yaşam asına
b axm ayaraq m ultikulturalizm in tələb-
b r in ə əm əl edib. Sevindirici hald ır ki,
m üstəq illik dövründə də əvvəlki ənə-
n ə b r in k işa f etdirilib. B u hal bizim
uğurlu inkişafım ızı gücləndirən, m ulti-
kultu ralizm ə
m ünasibətim izi
təsdiq
edən, bu sahədə ulu öndərin siyasətini
uğurla davam etdirən sevindirici am il-
b rd ir.
Ədəbiyyat:
1. M əm m əd Ə liyev. M ultikulturalizm şəraitində d in b ra ra s ı dialoq. B akufo-
rum .az. 11 oktyabr 2 0 1 1-ci il.
2. “A zərbaycan m u ltik u ltu ralizm in in ədəbi-bədii q ay n aq ları” . B akı, 2016.
3. “A zərb ay can m u ltik u ltu ralizm in in elm i-fəlsəfi və ictim ai-publisistik qay-
n aq ları” (Ə lyazm ası hüququnda).
18
Ə.QAFARLI: Multikulturalizm şəraitində Azərbaycan dövlətinin mədəni plüralizm siyasəti
Анвар Гафарлы
Политика культурного плюрализма Азербайджанского государства в
условиях мультикультурализма
Резюме
Статье посвешена необходимости следования всеми государствами политики
мультикультурализма в период глобализации в современном мире. Одним из
основных требований является взаимовлияние, расширение и развитие различных
культур. Отмечается, что расширение дружеских связей между народами, уважение
к религиозным памятникам, совместная защита прав человека, культуры народов
и свободы системы языка общения, независимо от религии и убеждений является
главным условием в политике мультикультурализма.
Политика азербайджанского государства по взаимному уважению к интеграции
народов, принятию гуманных законов и решений, восстановлению религиозных
памятников различных народов, проживающих в нашей республике, превалировали
в политике общенационального лидера Азербайджана Гейдара Алиева. Эта политика
высоко оценена и показана в качестве примера для других стран со стороны видных
религиозных деятелей, иностранных послов и дипломатов, посетивших нашу
страну.
A nvar G afarli
Politics o f m odern pluralism o f the Azerbaijan
governm ent in condition m ulticulturalism
Sum m ary
It is being spoken about policy o f multiculturalism and to follow in the article.
At the same time it is spoken about mutual culture.
It is spoken about the mutual defence o f people s social low and the freedom system
o f human s intercourse.
It is prefered H.Aliyev s policy the rebuilding the monuments and the different peop
le s atheism.
This policy is appreciated by different countries diplomats, different councils and is
shown to the different foreign countries and to people s as a model.
M əq alə red ak siyaya daxil olm uşd u r: 06.05 .2 0 1 6
T ək ra r işlən m əy ə gö n d ərilm işd ir: 0 9 .0 5 .2 0 1 6
Ç ap üçün q əb u l olun m u şd u r: 2 7 .0 5 .2 0 1 6
19