MəDƏNİYYƏt dünyasi
Yüklə 76,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- МИР КУЛЬТУРЫ
- THE WORLD OF CULTURE
- E-mail: huseynova_nigar@yahoo.com
- Açar sözlər
- Keywords
- Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı
| 124
MƏDƏNİYYƏT DÜNYASI Elmi-nəzəri məcmuə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, XXIIII buraxılış, Bakı, 2012 МИР КУЛЬТУРЫ Научно-теоретический сборник Азербайджанский Государственный Университет Культуры и Искусств, ХХIII выпуск, Баку, 2012
Scientific-theoretical bulletin Azerbaijan State University of Culture and Art, ХХIII edition, Baku, 2012
-FƏLSƏFİ İDEYALARIN QƏRBİ AVROPA ÖLKƏLƏRİNDƏ TƏTBİQİ Xülasə: Məqalədə Qərbi Avropa ölkələrində cəmiyyətlərin formalaşmasından müasir dövrümüzə qədər irəli sürülmüş və həmin ölkələrdə sosial siyasətin ideya əsasları rolunda çıxış edən sosial-fəlsəfi nəzəriyyə və təlimlərdən bəhs edilir. Mədəni və sosial rifaha nail olmuş həmin cəmiyyətlərdə sosial-siyasət konsepsiyaları modeli kimi tətbiq edilən fəlsəfi əsasların tətbiqi şərh edilir.
Bəşəriyyətin tarix boyu yaratdığı sosial-fəlsəfi təlimlərin və ideyaların müasir dövlətlərdə, müxtəlif sosial-mədəni mühitlərdə və sivilizasiyalarda tətbiqi onların bu cə- miyyətlər tərəfindən dərk edilməsi ilə mümkün olmuşdur. İlkin addım ideyanın irəli sü- rülməsi və təbliği prosesidir ki, bu özü tətbiqin birinci mərhələsi hesab edilə bilər, çünki cəmiyyət sosial varlıq olmaq etibarilə ictimai şüurun yeni tipi kimi sosial-fəlsəfi ideyaları əvvəlcə dərk etməli və qəbul etməlidir. Sosial-fəlsəfi ideya və təlimlərin tətbiqi müxtəlif ölkə və sosiomədəni mühitlərin özünəməxsus xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Bu mənada ilk öncə sosial-fəlsəfi təlim və ideyaları bir anlayış kimi xarakterizə etmək zəruridir. Sosial-fəlsəfi ideyaların
tərkibi iki hissədən ibarətdir. Birincisi sosial anlayışıdır ki, latınca “sosiotas” sözündən götürülüb cəmiyyət deməkdir, ikincisi isə latınca “filosofiy” sözündən əmələ gələn fəlsəfə hissəsidir ki, hikmət, hikmətli deməkdir. Bil- diyimiz kimi təlim isə bir-birini tamamlayan, sistem təşkil edən ideyalar məcmusudur. Belə ki, fəlsəfi anlamda ümumi əlaqələri əks etdirən sosial-fəlsəfi təlimlər insan və cə- miyyət həyatı üçün faydalı olacağı iddia edilərək, mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürül- müş ümümi qanunauyğunluğu əks etdirən, sosial əhəmiyyət kəsb edən ideyalar toplu- sudur. Sosial-fəlsəfi təlimləri irəli sürərkən, onların müəllifləri, həmin ideyaların ger-
125
çəkliyi tərəqqiyə doğru dəyişməyə imkan verəcəyi fikirlərin toplusu kimi, cəmiyyətdə tətbiq ediləcəyi halda pozitiv dəyişikliyə gətirib çıxaracaq konsepsiya olaraq ortaya qo- yurlar. Başqa sözlə, sosial–fəlsəfi təlimlər cəmiyyətin tarixinə, bu gününə, gələcəyinə və real durumuna, daxili özünəməxsusluqlarına aid ən ümumi qanunauyğunluqları mütə- rəqqi yöndən izah edən və bu qanunauyğunluqları cəmiyyətə faydalı və səmərəli şə- kildə, ümumcəmiyyət səviyyəsində tətbiq etməklə həmin cəmiyyəti pozitiv istiqamətə dəyişməyə dəvət edən ideya və fikirlərin vahid ad altında birləşdirilmiş cəmidir. Bu yanaşmanı nəzəri mənada aşağıdakı fikir bir daha təsdiqləyir. “İlk baxışda belə təsəvvür edilir ki, sosial nəzəriyyələşdirmənin hüdudsuz sferasında heç bir orientir yoxdur. Sosial nəzəriyyə-bütövlükdə sosial hadisələrin və ya cəmiyyətin daxilən əlaqəli sahələrinin izahına və kifayət qədər geniş başa düşülməsinə iddia edilən elmi nəzəriyyədir”(1). Sosial-fəlsəfi təlimlər həm də o ideya və fikirlərdir ki, tarixən cəmiyyətin intellektli, yəni, həmin tarixi cəmiyyət tipində yaşayan insanların ən dünyagörüşlü, ağıllı üzvləri tərəfindən, elə həmin cəmiyyətdə olan problemlərin həllinə istiqamətlənmiş və ya cəmiyyət həyatının, yaşam tərzinin təkmilləşdirilməsinə yönəlik ictimai şüur tipi olaraq irəli sürülmüşlər. Sosial fəlsəfə elmi barədə bir çox mütəxəssislərin fikri bundan ibarət- dir ki, bəşəriyyət fəlsəfə yaradan andan, elə sosial fəlsəfəni də yaratmışdır. Doğrudan da hikmətli sözü deyən, əsaslandıran, cəmiyyətin bunu dərk etməsinə çalışan, cəmiyyət həyatına tətbiqini zəruri hesab edib, bunu təbliğ edən filosofların hikmətli (yəni fəlsəfi) hesab edilən fərz edək ki, üç fikri və ya ideyası olubsa, onlardan ən azı biri məhz cəmiyyətin iqtisadi, siyasi, mənəvi, ideoloji məsələlərinə, problemlərinə aid olmuşdur, yəni fəlsəfə mövcud olandan sosial fəlsəfə də yaranmışdır. Tanınmış rus filosofu V. C. Barulinin aşağıdakı fikri də bunu bir daha təsdiq edir. “... Bu mənada demək olar ki, bütün fəlsəfə elə sosial fəlsəfədir, sosial olmayan fəlsəfə yoxdur və ola da bilməz. Bu- radan çıxış edərək demək olar ki, o bəşəriyyətin fəlsəfi inkişafının hər hansı mərhələ- sində başlamamış, elə fəlsəfə başlayandan vardır”(2.s. 4). Cəmiyyətə aid hikmətli fikir- lərin məcmusu kimi sosial-fəlsəfi təlimlər bir qayda olaraq həqiqətən insan cə- miyyətlərinin yaranışından başlamışdır. Burada cəmiyyət anlayışını, sadə, hələ şüurlu idarə olunmayan insan toplusuna deyil, artıq bir–birilə siyasi, iqtisadi və digər növ məq- sədyönlü fəaliyyətlərlə əlaqədə fəaliyyət göstərən insan birliyi mənasında işlədirik. Daha doğrusu, ibtidai icma quruluşundan sonrakı dövrdən, günümüzə qədər olan top- lumları cəmiyyət adlandırırıq. Cəmiyyətin həyatının müxtəlif tərəflərinin inkişafı və necə inkişaf etməsi, məsələsi sosial–fəlsəfi nəzəriyyənin bilavasitə predmeti da- xilindədir. Sosial-fəlsəfi konsepsiyalar da öz növbəsində həmin nəzəriyyələrin yönəldiyi cəmiyyətin mənəvi, iqtisadi, siyasi, dünyagörüş və dəyərlər kimi zəruri beş sosial sahəsi arasında bağlılığı, ümumi qanunauyğunluğu əks etdirir. Qərbi Avropa ölkələrinin əsaslı şəkildə inkişafına səbəb olan, onların sürətlə də- yişən ictimai həyatının iqtisadiyyat, mədəniyyət, dünyagörüş və sosial həyat kimi mü- hüm sahələrində sosial-fəlsəfi təlimlərin tətbiqi XVII-XX əsrlərdə daha da intensivləşdi. İctimai dəyişikliklərə səbəb olan müxtəlif növ sosial əhəmiyyətli nəzəriyyələrin tətbiqi fonunda daha çox insanların sosial həyatı təkmilləşdi. Son üç əsrdə sosial fəlsəfənin yönəldiyi, yuxarıda qeyd etdiyimiz zəruri həyat sferalarına aid çoxsaylı nəzəriyyələr meydana çıxmış və XX əsrin II yarısı boyunca qərbi Avropa ölkələrində tətbiq edilmişdir. Həm beynəlxalq səviyyəli paktlarda, həm də ayrı-ayrı ölkələrdə, prosesin bu məntiqi qanunauyğunluğa müvafiq davam etməsi bilavasitə dünyanın inkişaf etmiş bü- tün ölkələrinin, həmçinin qərbi Avropa ölkələrinin cəmiyyətlərinin inkişaf dinamikasına uyğun baş vermiş, bu dinamika isə sosial-fəlsəfi təlim və ideyaların, qanun və qərarlarda tətbiqində daim öz əksini tapmışdır. 126
Belə hüquqi konsepsiyalarda sosial fəlsəfi humanist ideyaların tətbiqi, Qərbi Avropa ölkələrinin vətəndaşlarının və sakinlərinin, həmçinin mühacir insanların öz hüquqlarını qorumaq və insani haqlarını müdafiə etmək üçün lazımi imkan yaradan, onların hüquqlarını qoruyan ideyalar, müvafiq hüquqi qaydada insan haqqı kimi praktik olaraq məhkəmə qərarları və hüquqi aktlarla təsbit edilir. Belə ki, məsələn 1789-cu il fransız inqilabının bəyannaməsinin əsas bəndlərində qeyd edilmişdir ki, “maddə 1: İnsanlar hüquq baxımından azad və bərabər doğulurlar, azad və bərabər yaşayırlar..., “maddə 7: heç kim, qanunun müəyyən etdiyi hallar və əmr etdiyi formalar xaricində ittiham edilə bilməz, tutula və saxlanıla bilməz...,” (3.s. 27). Həmin bu ideyalar son 50 ildə və hal-hazırda qərbi Avropa ölkələrində hüquqi qayda və yaşam tərzidir. Çünki 1950-ci ildə Romada qəbul edilmiş və 3 sentyabr 1953-cü ildə qüvvəyə minmiş “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Konvensiya”nın 2-ci maddə- sinin 1-ci və 5-ci maddəsinin 1-ci bəndində deyilir. “hər kəsin yaşamaq hüququ qanunla qorunur...”, “hər kəsin azadlıq və toxunulmazlıq hüququ var, heç kəs qanunla müəyyən edilmiş aşağıdakı hallardan başqa azadlıqdan məhrum edilə bilməz”... (4.s. 3-4). Bu bəndin ardınca sadalanan konkret bəndlərdəki hüquq və azadlıqlar məzmunu etibarilə insanların sosial hüquqlarının və insani haqlarının humanizm nöqteyi nəzərindən təs- bitini ehtiva edir və sələfi hesab edilən Fransa inqilabının bəyannaməsi ilə tam səsləşir. XV-XVI əsrlərdə Qərbi Avropa cəmiyyətlərinin psixoloji-mənəvi atmosferi və fəlsəfi fikir inkişafına müvafiq olaraq sosial iqtisadi həyatı da inkişaf edirdi. “Ruhi ya- şamdakı təsirli bir dəyişmənin, əlbəttə ictimai sferada da yaradacağı dəyişikliklər ola- caqdı, getdikcə bu dəyişikliklər ən azından güclü bir miqyasda hansısa nəticələr ver- məkdəydi. İntibah dönəmində tamamilə yeni özünüdərk düşüncəsi olan insan formalaş- mışdır. Hərçənd ki, bu dönəm özünü əsasən antik düşüncə tərzinin, antik mədəniyyət və antik həyat tərzinin bərpaçısı kimi biruzə versə də əslində intibah dövrünün insanının özünü dərki – antik dövrün Yunan-Roma insanının düşüncə tərzindən əsaslı surətdə fərqlənirdi. Bu yeni intibah özünü orta əsr xristianlığına qarşı qoysa da, inkar etmək olmaz ki, onun ictimai ədalət ideyalarının xüsusiyyətlərini yeni formada özündə əks etdirirdi”(5.s. 33-34). İntibah dövrünün yeni sosial ideyaları öz mənşəyi etibarilə ictimai-demokratik konsepsiyaların sadə xalqın düşüncə tərzinə söykənən ideyaları ilə zəngin idi və kifayət qədər mütərəqqi ictimai xüsusiyyətlərin daşıyıcısı idi. Yeni dövrdə isə Avropada iqtisadi və siyasi inkişafla bağlı olaraq dağılan feodal siyasi qaydaları, cəmiyyətin alt təbəqələrindən başlayan sosial bərabərlik qaydaları uğrunda mübarizə, mütləqiyyət rəhbərlərinin heç fərq etmədiyi halda vətəndaş haqq və müstəqilliyini inkişaf etdirib, bir təsisat halına gətirib, təhlükəsiz surətdə möhkəmlən- məsinə səbəb olması ilə əslində cəmiyyətdə mütərəqqi sosial ideyaların möhkəmlən- məsini sürətləndirdi. İqtidarların təkbaşına olmamağı və qeyri–mərkəzçi olmağa məcbur olması istər-istəməz vətəndaş müstəqilliyinin inkişafı şərtlərini yaratmışdı. Bunun kök- ləri isə bildiyimiz kimi feodalların 1215-ci ildə Magna Çartada və ona müvafiq sə- nədlərdə qeyd edildiyi kimi, krallara qarşı bəzi hüquqlar və müstəqilləşdirici şərtlər əldə etməsindən başlayaraq inkişaf etmişdi. Sonradan bu hüquqlar burjuaziya üçün də təsbit edildi. Digər bir tərəfdən hegemon aristokrat təbəqənin iki qrupu – dünyəvi aristokratlar və dinçi aristokratlar arasındakı mübarizə müddətində vətəndaşların bir tərəfdən təzyiq gördükləri vaxt, digərinə tərəfdar durması ilə, hər bir tərəfin onları (vətəndaşları) öz yanında saxlamaq məqsədilə onların haqqını və hüququnu müdafiə etməsi və qarşılıqlı mübarizəsi, haqlar siyahısını siyasi və hüquqi tələb olaraq meydana gətirən ictimai- siyasi hərəkat praktikası kimi əslində sosial-fəlsəfi ideyaların ilkin praktik tətbiqi idi. Yəni xalq erkən orta əsrlərdən bəri irəli sürülən br çox sosial-fəlsəfi ideyalarda olduğu kimi ilk dəfə idi ki, öz haqqının reallaşmasında iştirak edirdi.
“Qərb demokratiyasındakı 127
haqların və azadlıqların kökündə məhz bu faktor durur. Feodallarla kralların, kilsə ilə dövlətin, yerli kilsələrlə papalığın, krallarla parlamentlərin, parlament içində isə aristokrat məclisləriylə, burjua məclislərinin toqquşmaları və bir–birlərinə qarşı irəli sürdükləri hüquqlar toqquşmalar boyunca hüquq və azadlıqların siyahısını yaratmışdır” (6.s. 289). Avropanın inkişaf etmiş öncül ölkələrində sosial–fəlsəfi ideya və təlimlərin nəzəriyyə və konsepsiya şəklində tətbiqinin əsas səbəblərindən biri də
bu faktor ol- muşdur. Bu amilin kökündə duran ictimai-siyasi ideyalar təbliği onların nəzəri və prak- tiki gerçəkləşməsinə şərait yaratdı. Monarxiya və mütləq monarxiyaya son qoyulması və respublikaların qurulması, həmin ölkələrin inkişaf etməsində ilk siyasi addım oldu. Sosial siyasətin ictimai şüura söykənən və onunla tənzimlənən növbəti ciddi mərhələsini T.Hobs irəli sürdü. Onun haqqında qeyd edirlər ki, “O, vətəndaş cəmiyyəti haqqında əsas təlim olan ictimai müqavilə nəzəriyyəsini hazırlamışdır”(7). Konstitutsiyalar məhz bu vətəndaş müqaviləsinin konsepsiyalaşdırılmış praktik tətbiqi hesab edilə bilər. XX əsrin ikinci yarısı, xüsusən son rübü, həmin əsrə qədərki və XX əsrin birinci yarısındakı dönəmdə meydana çıxmış ən müxtəlif fəlsəfi zəminlərə söykənən sosial–fəlsəfi ideya və nəzəriyyələrin tətbiqi dövrü kimi yaddaşlara həkk olunub. Bu dövrdə sosial-fəlsəfi ideya və təlimlərin səmərəli tətbiq edilən dəyərlər olaraq həqiqətən sosial anlamda yaşandığını, ayrı–ayrı ölkə cəmiyyətləri üçün doğrudan da əhəmiyyətli rol oynamış, beynəlxalq və ölkələrdaxili hüquqi və siyasi aktların həyata keçirildiyinin şahidi oluruq. “Sosializmi, konservatizmi və liberalizmi “təmiz sosial fikir tipləri” adlandırmaq olar. XX əsrdə artıq onların əsasında intişar tapan, çeşidli nəzəriyyələrin xüsusi aralıq müx- təlifnövlülüyü meydana gəlir. Liberal və ya demokratik, sosializm, bəzən “insanpərvər simalı adlandırılan sosializmlə” həmin konsepsiyanı müəyyən liberalizm ideyası ilə ta- mamlayır; neoliberalizm konservatizmin müəyyən elementlərinin klassik liberalizm tə- rəfindən mənimsənilməsinin nəticəsidir. Aparılmış təsnifat son dörd yüz ildə irəli sürülmüş sosial konsepsiyaları əhatə edir. Onların hər biri üçün ayrı-ayrı ideya sələfləri tapmaq olar”(8). XX əsrin II yarısı heç də problemsiz ötüşmədi, lakin əsrlərin həll edə bilmədiyi bəşər səviyyəli və əhəmiyyətli məsələlərin reallaşdığının şahidi olduq. Bilavasitə sosial əhəmiyyət daşıyan minlərlə ideya imzalanmış önəmli paktlar, sazişlər və qanunverici orqanların gerçəkləşdirdiyi qanunlarla cəmiyyətlərin gündəlik həyat (yaşam) tərzinə çevrildi. Məsələn, 4 noyabr 1950-ci ildə “Avropa Şurası Ölkələrinin qəbul etdiyi konvensiyada qeyd edilir ki, “Avropa Şurası üzvü olub, bu Konvensiyanı imzalayan hökumətlər, 1948-ci il dekabrın 1-da BMT Baş Məclisi tərəfindən bəyan edilmiş İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannaməni nəzərə alaraq; bu bəyannamə- nin məqsədinin, bəyan etdiyi hüquqların hamılıqla və səmərəli tanınmasının və həyata keçirilməsinin təmin edilməli olduğunu nəzərə alaraq; ... Razılığa gələn yüksək tərəflər onların yuridiksiyasında olan hər kəs üçün bu Konvensiyanın I bölməsində müəyyən olunmuş hüquq və azadlıqları təmin edirlər” (9.s.3-4). Qeyd edək ki, iki dəfə dünya müharibəsinin baş verməsi və XX əsrin birinci yarısında yaşanan çox ciddi geosiyasi və sosial–iqtisadi şərtlər daxilində baş vermiş proseslər bəşər cəmiyyətinin aktiv hissəsinin çoxalmasına, bu aktiv hissənin həm də şüur baxımdan inkişaf etməsinə səbəb oldu. Elmi–texniki tərəqqi, iki qütblü dünyanın yarış və döyüş ruhu qarşıdurmalar və mühari- bələrə səbəb olsa da, ETT ümumdünya inkişafını əngəlləyən hamını praktik anlamda iş birliyinə çəkən səbəblərin artımına da təsir etdi. II dünya müharibəsindən məğlub çıx- mış Almaniyanın inkişafında ETT-nin naliyyətlərinin tətbiqini və iqtisadi məzmunlu sosial-fəlsəfi ideyalara əsaslanan sosial-siyasəti əks etdirən faktlara nəzər salsaq bunu bir daha aydın görərik. Əvvəla qeyd edək ki, Almaniyanın dövlət borcu 1938-ci ildə 27,2 milyard marka idisə, 1945-ci ildə 377,3 milyard markaya qədər artmışdı. “Belə bir ağır vəziyyətdə ölkədə azad bazar təsərrüfatı qurmaq üçün bir sıra islahatlar həyata 128
keçirildi. Bunun nəticəsində ikinci dünya müharibəsindən on il sonra “Alman möcüzə- si” baş verdi və Almaniya güclü çiçəklənən dövlətə, Avropanın lokomotivinə çevrildi. ... Bu möcüzənin ideya müəllifi L.Erxard sosial yönümlü bazar təsərrüfatının formalaş- dırılması tərəfdarı kimi çıxış edirdi. Erxarda görə, bazar iqtisadiyyatı yalnız istehlak azadlığı, iş yeri və peşə seçmək azadlığı, azad sahibkarlıq fəaliyyəti, istehsal vasitələri də daxil olmaqla xüsusi əmlak üzərində sərbəst sərəncamvericilik əsasında fəaliyyət göstərə bilər. ... Cəmi iki il ərzində istehlak malları istehsalı iki dəfə artdı, mağazalar məhsullarla doldu, “qara bazar” möhtəkirlərlə birlikdə yox oldu”(10.s.274-299). Bu il- lərdə sənaye istehsalının 10-15% artımı isə ETT-nin naliyyətlərinin səmərəli tətbiqi nəticəsində mümkün olmuşdu. Qərbi Avropa ölkələrinin 50-ci illərdən sonrakı inkişafı və cəmiyyətdə insana yönəlik humanist, vətəndaşın hüquqlarını qoruyan, onların sosial rifahının yüksək səviy- yəliliyinin davamlılığını təmin edən sosial siyasət prioritet təşkil etməkdədir, çünki ida- rəedici və tətbiqedici kadrların ictimai şüurunun kökündə humanist sosial fəlsəfi ide- yalar dominantlıq təşkil edir. Kommunikasiya və informasiya vasitələrinin sürətli inkişafı (xüsusən XX əsrin son rübündə) əslində iqtisadi və siyasiyəqədərki digər səviyyələrdən daha mütərəqqi, humanist ideya və fikirlərin çoxluq tərəfindən onsuz da qəbul edilməsini şərtləndirən amil olaraq əsrlər, hətta onilliklər əvvəl qaba görünən sosial– fəlsəfi ideyaların gerçək- ləşməsini reallaşdırmış–mövcud etmiş, dəstəkləmiş oldu. Hələ XVII əsrdə A.Smitin irəli sürdüyü iki əsrdən də artıq üzərində mübahisələr edilmiş «əmək dəyər nəzəriy- yəsinin» tələbləri Qərbi Avropa həmkarlar ittifaqının nizamnaməsində və dövlətin so- sial-iqtisadi siyasətində bilavasitə əks olunurdu. Məsələn F. Mitteran hökuməti 1981-ci il iyun ayı ilə 1982-ci ilin iyun ayı ərzində 200-dən çox konkret islahat həyata keçir- mişdi. “İlk növbədə minimal əmək haqqı artırılmış, təqaüd və müavinətlərin miqdarı 40- 50% çoxaldılmışdı, bundan başqa, iş həftəsi əvvəlki əmək haqqı saxlanılmaqla 39 saata endirilmiş, vətəndaşların 60 yaşında təqaüdə çıxılması haqqında qanun qəbul edilmiş, haqqı ödənən məzuniyyət beş həftəyə çatdırılmışdır”(10.s. 274-299). XX əsrin II ya- rısında sosial–fəlsəfi ideya və nəzəriyyələrin tətbiqi daha öncə beynəlxalq xarakterə ma- lik qurumlar vasitəsilə reallaşdırılmağa başladı. Belə ki, əsasında tarixən meydana gəlmiş fəlsəfi məktəb və cərəyanların və filosofların ortaya qoyduğu ideyalar dayanmış, iqtisadi, siyasi, mədəni, ictimai və sosial haqq və hüquqların əks olunduğu konvensi- yalar, paktlar qüvvəyə mindi. BMT–nin bu istiqamətlərdə xüsusi təşkilat və komitələri yaradıldı. Belə ki Ümumdünya insan haqları deklarasiyası (1948–ci il), İqtisadi, Sosial, Mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq Pakt (1966–ci il), Mülki və siyasi hüquqlar haqqında beynəlxalq Pakt (1966– ci il) və buna 2 əlavə protokol (protokol №1) (9.s. 3- 4) qəbul edildi. İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar bu paktlarla insanın tam qiy- mətləndirilmiş şəxsiyyət kimi müdafiəsini təmin edir. Bu konsepsiyalar insana eyni za- manda azadlıq və yararlanmaq hüquqlarından sosial ədalətin tələbləri səviyyəsində istifadəyə təminat verir. Sosial fəlsəfi təlimlər insana, cəmiyyətə onların həyat prosesinə kompleks ya- naşır. Cəmiyyət öz-özlüyündə ümumi qanunauyğunluğa sahib bir sistem kimi idarə edil- məsində ardıcıllıq və bağlılıq tələb edir. Sosial-fəlsəfi ideyaların tətbiqi zamanı cə- miyyət məfhumu özünün bütün mənalarında onun tərkib elementlərinin həyatını müəy- yənləşdirən qayda və qanunların da ayrılmazlığını, bütövlüyünü, bölünməzliyini şərt- ləndirir. Vətəndaş hüququnun və siyasi hüquqların tam işlək hala gətirilməsi iqtisadi, sosial və mədəni hüquqların təsdiq edilməsilə mümkün olur, bu da təbii ki, milli və beynəlxalq səviyyədə sağlam və effektli iqtisadi və sosial siyasətlə həyata keçirilir.
129
Ə dəbiyyat:
1. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/1134/
2. Барулин В.С.. Социальная Философия. Фаир-пресс. Москва 2000. 560 s. 3. Dr.Toktamış Ateş. Siyasal Tarih. “GÜR-AY” mətbəəsi, İstn.1982. 460 s. 4. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Konvensiya Bakı Qanun, 2002 36 s. 5. Bochenski J.M. Cağdaş Avropa fəlsəfəsi. “Kabakcı” Yay evi. İstn. 1997. 380 s. 6. Siyasi Düşüncələr Tarihi. Ankara. 1990. səh. 540 s. 7.
http://prepod.info/ru/article/socialnye_teorii_novogo_vremeni/
8. http://ariom.ru/wiki/SocialnajaTeorija
9. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası (rəsmi tərcümə) AR QT N3.//AŞ Müqavilələr Seriyası. (CETS) N5, 31.03. 2002, 76 s. 10. Süleymanov N. İqtisadi Tarix. Bakı 1999, 352 s.
Внедрение социально -философских идей в странах Западной Европы Резюме В данной статье исследуются социально-философские учение об обществе. Автор объясняет, что первый шаг это в пдвигиение идей и процесс их пропаганды. Второй этап это созидание организа- ций и генститутов, для успишного применения тех самых идей. Ключевые слова : социально-философская идея, социальная политика, Западная Европа, об- щество
Implementation of the socially-philosophical ideas in the countries of Western Europe Summary
The social-philosophical doctrines and teachings created for all history and their applications in west- ern European countries are investigated in this article. The first step of application is the propagation of idea, and the second stage of application process is the formation of public institutions and organizations. Learning and appropriation of social-philosophical doctrines is the long process, that’s why even in their origin coun- tries application of these ideas had been difficult problems. Western European societies began to apply social- philosophical doctrines from beginning II part of XX centuries, with accepting The Convention of Human Rights and other regional and international pacts, lows of these types. Full existence of the citizen and political rights is possible acknowledgement economic, social, and cultural rights, and their realizing on national and international level effectively in economic and social policy. Keywords: social-philosophical idea, applying, social policy, western Europe.
Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi:02.04.2012 Məqalənin təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi: 09.04.2012 Məqalənin çapa qəbul olunma tarixi: 16.04.2012 Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı: fəlsəfə doktoru, dosent Sevinc Şahhüseynova ADMİU -nun Elmi Şurasının 01 iyun 2012-ci il, 8 saylı qərarı ilə çap olunur. Yüklə 76,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|