✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
2
Kitab ölməz bəstəkarımız
ÜZEYİR HACIBƏYOVUN
yubileyinə ithaf olunur
Toplayib tərtib edən:
İLAHƏ ZAUR KAMİYAB
Redaktor:
NƏRGİZ RÖVŞƏNQIZI
Ön sözün müəllifi:
RAUF SADIXOV
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Sona Xəyal. “Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar”.
Bakı-“MBM” – 2010. 100 səh.
Kitabda Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun bö-
yük elmi işçisi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “İRS” komis-
siyasının sədri, 60-dən artıq kitabın (təlif və tərtib) müəllifi Sona
Xəyalın müxtəlif mətbu orqanlarında çap olunmuş mədəniyyətlə,
incəsənətlə bağlı məqalələri toplanmışdır.
ISBN 978-9952-29-028-9
© Sona Xəyal
Bakı, MBM, 2010
✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
3
SONA XƏYALIN
“MƏDƏNİYYƏTİ, İNCƏSƏNƏTİ YAŞADANLAR”
KİTABINA RƏY
Oxuculara öz maraqlı tədqiqatları, kitabları və yazıları ilə çoxdan
tanış olan Sona Xəyal bu dəfə də onların qarşısına yeni maraqlı bir
kitabla gəlmişdir. Əslində burada yeni bir şey yoxdur. O, sadəcə
olaraq, vaxtilə bu və ya digər münasibətlə yazılmış məqalələri
“Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar” adı altında birləşdirmişdir. Bu
məqalələrin bir ümumi mövzusu vardır ki, bu da incəsənət və onun
aparıcı növlərindən olan musiqidir.
Dörd hissədən ibarət olan kitabın birinci hissəsində müəllif bu gün
yaşayıb-yaradan sənətkarlarımızın yaradıcılıqlarındakı incəsənətə
münasibəti açıqlayır. Sona Xəyalın “Musiqişünas alim” məqaləsində
bu sahənin görkəmli alimi, hazırda MEA-nın müxbir üzvü Zemfira
xanım Səfərovanın milli musiqi tariximizin öyrənilməsindəki
rolundan, musiqini bir elm kimi təqdim etmək bacarığından danışılır.
Məqalə müəllifi Zemfira xanımın elmi fəaliyyətinə müxtəlif aspektdən
yanaşır. Yaxşı cəhət odur ki, Sona Xəyal onu həm də bir həyat yoldaşı,
iki övlad anası kimi də təqdim edir.
Sona Xəyal sonrakı məqalələrində də musiqi mövzusunu davam
etdirərək bu gün də sıralarımızda olan istedadlı söz ustalarının
yaradıcılıqlarındakı musiqi ilə bağlı cəhətləri açıqlayır. Çox qanuna-
uyğun olaraq növbəti məqalədə müasir ədəbiyyatımızın aparıcı
simalarından olan Anarın yaradıcılığındakı musiqi ilə bağlı məqamlara
toxunulur. Məqalənin əvvəlində əgər yazıçının bədii əsərlərində
musiqinin rolu göstərilirsə, sonrakı hissələrdə yazıçının özünün
musiqiyə, onu yaradanlara münasibəti açıqlanır. Belə ki, yazıçı XX
əsrin görkəmli dünya bəstəkarlarından biri olan Qara Qarayev
haqqında danışarkən vurğulayır ki, onun “sənətindən keçmiş zamanda
danışmaq düzgün deyil. Çünki, o təkcə bugünün deyil, həm də
gələcəyin musiqisidir”. Sona Xəyal bu məqaləsində Anarın “Qara
Qarayev musiqisinin ölümə meydan oxuduğu” fikrini bir daha
oxuculara çatdırmaqla, sanki, yazıçının bu fikrinə şərik olduğunu bir
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
4
daha təsdiq edir. Məqalədə Anarın dünya musiqisinə, onun görkəmli
yaradıcılarına verdiyi qiymət, habelə yazıçının bir neçə mahnı
mətnlərinin müəllifi olduğu, onun səhnə əsərlərində də ara-sıra mah-
nılara rast gəlindiyi göstərilir.
Məlumdur ki, Anarın yaradıcılığında “Üzeyir ömrü” kinofilmi
xüsusi yer tutur. Bu da yazıçının dahi bəstəkara olan sevgisindən irəli
gəlir. Məqalə müəllifi “Anarın Üzeyirə sevgisi də Dədə Qorquda,
Mirzə Cəlilə sevgisi qədər böyükdür” yazmaqla, yazıçının zəngin
maraq dairəsinə malik olduğunu vurğulayır.
Sona Xəyal hələ kitabda gedən ilk məqaləsində Anarın bir xü-
susiyyətini açıqlayır ki, bu da indiki zamanda bəzi sənət adamlarına bir
nümunə ola bilər. Belə ki, məqalə müəllifi ondan “Ardı yaşanılır”
kitabını istədikdə, o dərhal həmin kitabı təqdim edir. Bəzən elə
müəlliflərə rast gəlmək olur ki, and-aman eləyirlər ki, kitabdan bir-iki
nüsxə qalıb. Bununla da göstərmək istəyirlər ki, guya onların kitabları
alınır, oxunur...
“Yaşayıb yaşadanlar” bölməsinin sonrakı səhifələrində Nəriman
Həsənzadə, Fikrət Qoca, Vahid Əziz kimi tanınmış müasir şair-
lərimizin yaradıcılıqlarında musiqi ilə bağlı məqamlar, onların
musiqiyə verdikləri qiymət öz əksini tapır. Bu məqalələrdə həmin
şairlərin ayrı-ayrı müğənnilərə münasibətləri də açıqlanır.
Sona Xəyal kitabın “Yaşadıb yaşayanlar” adlı ikinci bölməsində bu
gün sıralarımızda olmayan söz ustalarının incəsənətə, o cümlədən
musiqiyə münanasibətlərinı, bu haqda onların fikirlərinı verir. Kitabın
müəllifi dünyadan vaxtsız getmiş və hələ sağlığında XX əsr
Azərbaycan poeziyasının zirvələrindən birini fəth etmiş Əli Kərimin
yaradıcılığında sənət və sənətkara olan münasibətdən danışarkən, onun
“Muğamı dinləyirəm” şeirini “ən gözəl şeirlərdən biri” kimi
dəyərləndirir. Və həmin şeirin Sona Xəyal tərəfindən təhlili insanın
gözü qarşısında bu zəngin musiqini dinləyənin obrazını canlandırır.
Məqalədə şairin “İlk simfoniya” poeması, “Salyeri” şeiri, görkəmli
kaman ustası Habil Əliyevə həsr edilmiş “Habil” şeiri, habelə sənətə və
sənətkarlara həsr olunmuş fkirləri diqqəti cəlb edir. Sonda məqalə
müəllifi Əli Kərimin say etibarilə az və həcmcə yıgcam olan bu
şeirlərinin məna tutumu etibarilə qiymətli olduqlarını vurğulayır.
Sona Xəyal yazdığı məqalələrdən bəzən özünün incəsənətin hər
hansı bir növünə münasibətini bildirmək üçün istifadə edir. Məsələn