Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ziya Bünyadov
| Məmməd Əmin Rəsulzadə BİR TÜRK MİLLİYƏTÇİSİNİN STALİNLƏ İXTİLAL XATİRƏLƏRİ
Kitab Məmməd Əmin Rəsulzadənin Stalin və stalinizm haqqında 1954-cü ildə Türkiyədə çap etdirdiyi seriya məqalələrindən ibarətdir. Buraya böyük vətəndaĢ XX əsrin əvvəllərində çarizmlə mübarizə gediĢində Stalinlə bağlı hadisələr xatırlayır, bilavasitə iĢtirakçısı olduğu hadisələr fonunda Stalinin siyasi portretini yaradır, bu proseslərin xarakterini açır. Müstəqil Azərbaycan respublikasının iĢğalından sonra baĢına gələn sərgüzəĢtlər, Stalinlə məĢhur görüĢü incələnir. Azərbaycan tarixi və ictimai fikri üçün son dərəcə maraqlı olan bir sıra mətləblər açılır. Vətən tarixinin çox əhəmiyyətli bu dövrü və M.Ə.Rəsulzadənin Ģəxsiyyəti, eləcə də stalinizmin anatomiyası ilə maraqlananlar üçün nəzərdə tutulmuĢdur.
Az 2
Redaktoru: akademik Ziya Bünyadov
Çapa hazırlayanı: Nəsib Nəsibli
M.Ə.Rəsulzadə
STALİNLƏ İXTİLAL XATİRƏLƏRİ
Bakı, elm nəĢriyyatı, 1991 Bakı: qanun, 2010, 132 səh.
Çapa imzalanmıĢdır: 10.11.2010. Formatı 70x100 1/32. Fiziki ç/v 8,25 Tirajı 500 Qiyməti: 3 AZN
ĠSBN 978-9952-26-089-2
“Qanun” nəĢrlər evi Bakı, AZ 1102, Tbilisi pros., II Alatava 9. Tel: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18 Mobil: (+994 55) 212-42-37 e-mail: info@qanun.az www.qanun.az
ÖN SÖZ
KeçmiĢini bilməyən bu günün dərki edə bilməz həqiqəti bayağı olduğu qədər də acıdır. Qoçaqları illərlə qılınc və qələm çaldılar. Lakin elə həmin nəslin özünü-özgəni, böyüyünü-kiçiyini, xilaskarını-xəyanətkarını tanımaq istəyi, xoĢbəxtlikdən, sonsuzdur. Bu istəyə cavab olaraq əlinizdə tutduğunuz kitabçanı çapa hazırlamağı lazım bildik. Böyük vətəndaĢ Məmməd Əmin Rəsulzadənin Stalinlə bağlı xatirələri Türkiyədə “Dünya” qəzetinin 1954-cü il may-iyun nömrələrində 28 məqalədə çap edilmiĢdir. “M.Ə.Rəsulzadə kimdir?” adlı bioqrafik yazı da bu məqalələrə əlavə edilmiĢdir. M.Ə.Rəsulzadənin xatirələrini tam adı orijinalda “Bir türk milliyətçisinin Stalinlə ixtilal xatirələri” adlanır. Bu əsər bir qayda olaraq “Stalinlə ixtilal xatirələri” kimi məĢhur olduğundan biz də onu məhz bu adla təqdim etməyi münasib gördük. Onu da deməliyik ki, bu məqalələrin fotosurətini dostu doktor Əli Yavuz bəy Ağpınar göndərmiĢdir. Xatirələrdə Stalinin və stalinizmin anatomiyasının açılması ilə yanaĢı, əsrimizin ilk onillərində Azərbaycanda gedən çox maraqlı proseslər təsvir edilir. Onu çapa hazırlayarkən hər hansı izahat verməkdən çəkindik. Bizim iĢimiz Məmməd Əmin Rəsulzadənin üslubunu mümkün qədər saxlamaqla, geniĢ oxucu üçün rahat olsun deyə Ġstanbul ləhcəsinə xas sözlər və ifadələrin (məs: nasıl, kəndi, Ģöylə, böylə), artıq arxaikləĢmiĢ ərəb-fars tərkiblərinin qarĢılığını verməkdən, eləcə də yenə Ġstanbul ləhcəsi üçün xarakterik olan fel sonluqlarını (məs: gəliyorum, gediyorum) dəyiĢdirməkdən ibarət olmuĢdur. Məmməd Əminin üslubuna xələl gəlməsin deyə ara-sıra vacib qarĢılıqlı sözləri mötərizədə verməyi lazım bildik. XX əsr Azərbaycanın ən dəyərli Ģəxsiyyətinin çox maraqlı siyasi xatirələri ilə istəkli oxucuların görüĢünü ləngitməmək üçün yalnız onu deməklə kifayətlənək ki, orijinaldakı cümlələrin quruluĢu olduğu kimi saxlanılmıĢdır.
MƏMMƏD ƏMİN RƏSULZADƏ KİMDİR?
Sabahdan etibarən dördüncü səhifəmizdə çox maraqlı xatirələrini oxuyacağınız Məmməd Əmin Rəsulzadə Qafqazda Azərbaycan cümhuriyyətinin təĢəkkülündə və milli qurtuluĢ hərəkatında tarixi rolu olan Milli Azərbaycan “Müsavat” Xalq Partiyasının liderliyinə 1917 və 1919-cu illərdə Bakıda toplanan partiya qurultaylarında yekdilliklə seçilmiĢdir. 28 may 1918-ci ildə cümhuriyyətin istiqlalını elan edən Azərbaycan Milli ġurasının sədri idi. Mühacirətdə Azərbaycan milli hərəkatını illərdən bəri təmsil edən Milli Azərbaycan Mərkəzinə sədrlik etmiĢdir. Müsəlman dünyasının tanınmıĢ bir mühərriri olan Rəsulzadə 1905-1908-ci illər arasında Bakıda intiĢar edən türkcə qəzetlərdə iĢləmiĢ; 1915-1917-ci illərdə yenə Bakıda məĢhur “Açıq söz” qəzetini təsis və nəĢr etmiĢdir. 1908-1911-ci illər arasında Tehranda Ġran üçün ilk dəfə olaraq Avropa üsulunda gündəlik “Ġrani-nou” qəzetinin müdir və baĢ redaktorluğunu etmiĢdir (bu xüsusda bax: E.Brown. Nisfory literary of Persia. London). Ġstanbulda çıxan çeĢidli türk qəzet və jurnallarında (o cümlədən “Türk yurdu”) çalıĢmıĢ və 1923-cü ildən 1929-cu ilə qədər Ġstanbulda nəĢr olunan Azərbaycan jurnallarını idarə etmiĢdir. Qafqazlılar arasında tanınmıĢ siyasət adamıdır: Mavərayi-Qafqaz seymində (1918) müsəlman fraksiyasına sədrlik etmiĢ, Maverayi-Qafqaz hökumətinin 1918- ci ildə Trabzona, sonra da Batuma, o zamankı Türkiyə nümayəndələri ilə müzakirəyə göndərdiyi heyətlərdə iĢtirak etmiĢdir. * * *
1884-cü ildə Bakıda doğulmuĢ Məmməd Əmin Rəsulzadə hələ gənc ikən siyasi həyata atılmıĢ, 1903 və 1904-cü ildən etibarən çar rejimi əleyhinə gizli fəaliyyətlərdə iĢtirak etmiĢdir. Özünün təĢkil etdiyi azərbaycanlı gənc inqilabçılar dərnəyinə baĢçılıq etmiĢdir. Bu arada konspirasiya Ģərtləri içində Stalinlə təmasa girmiĢ və aralarında yaxĢı münasibətlər təsis olunmuĢdur. 1908-1910-cu illərdə Ġrandakı məĢrutə hərəkatına qoĢulmuĢ, burada Ġran Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə daxil olmuĢ və bu partiyanın ideologiyasını həmin partiyanın lideri Seyid Həsən Tağızadə (Ġran senatının sədri) ilə birlikdə iĢləmiĢdir. 1910-cu ildə Ġranda nüfuzu qüvvətlənən çar hökuməti səfarətinin tələb və təzyiqi ilə oranı tərklə Ġstanbula gəlmiĢdir. Burada Türkiyə siyasi cəmiyyətləri, o cümlədən Türk ocaqları ilə bərabər çalıĢmıĢ; eyni zamanda buradan, Bakıda təĢkilatlanmaqda olan gizli Azərbaycan fəaliyyətilə təması davam etdirmiĢ və 1911-ci ildə “Müsavat” Partiyasının təsisini təĢviq etmiĢdir. 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illik səltənət yubileyi münasibətilə elan olunan əfvi ümumidən istifadə edərək Bakıya qayıtmıĢ, burada həm nəĢriyyata baĢlamıĢ, həm də gizli “Müsavat” Partiyası çalıĢmalarına və yarım gizli bir neçə təĢkilat və cəmiyyətlərin fəaliyyətlərinə müyəssər olmuĢdur.
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|