Naxçıvan Muxtav Respublikasının
85 illiyinə həsr o/unur
NAXÇIVAN XANLIĞI
Rəyçi: akademik İsmayıl HACIYEV
Elmi redaktor: akademik İsa HƏBİBBƏYLİ
Tərtibçi: Dövlət qulluğumm 3-cü dərəcə
müşaviri Əli HƏSƏNOV
Arxiv materiallarına istinad olunmaqla publisist
Mehriban Ələkbərzadə tərəfindən çəkilnıiş "Azərbaycan
xanlıqları: Naxçıvan və İrəvan xanlıqları, yaxud gecikmiş
işğal" sənədli filminin materialları əsasında hazırlanmışdır.
Azərbaycanın tarixində mühüm yer tutan Naxçıvan
xanlığının tarixindən bəhs olunan kitabda Naxçıvan
xanlığı, onun siyasi tarixi, Rıısiya-Iran miiharibələri
nəticəsində xanlığın işğalı kimi məsələlər tədqiq edilir.
Kitaba nadirfoto şəkillər və sətıədlər əlavə olıınmuşdur.
"Naxçıvan xanlığı” kitabı Naxçıvan tarixi ilə
maraqlananlar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
Naxçıvan xanlığının xəritəsi
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASl
Naxçıvan M uxtar Respublikasının xəritəsi
7
NAXÇIVANIN
M ƏŞH UR GƏM İQAYASI..
Məlum Nuh tufamndan qalan bir işarə, bir tarix
onun bu torpağınm nə qədər qədim, qədim olduğu qədər
müqəddəs olduğunu göstərir. Bu yurdun nə qədər qədim
sivilizasiya nöqtələrindən birinin olduğunu, elə yaxm keç-
miş də təsdiq edə bilər. Ən sivil, demokratik bir nümunə-
Qul bazarmdan alınmış 40-cı qul-yəni, peşkəş bir qulun
öz ağlı, istedadı, bacarığına görə sonda tutduğu taxt-tac,
sultanlıq. Atabəylər dövlətinin banisi Eldəniz Atabəy.
Ərazidə ilk dövlət yaratmış, dövlətçiliyini varisliklə
ötürməyi bacarmış hökmdarlar sülaləsi...
Azərbaycanm nəqşi-cahanı olan, bu torpağm
məşhur və qədim Kəngərlilər nəsli-Kalbalı xan. Azərbay-
canın bu xanlığınm taleyi bir qədər fərqli olsa da, aqibət
eyni oldu.
Bu ərazilərin Azərbaycan üçün hərbi-strateji və
tarixi vacibliyini anlamaq üçün daha qədimdən başlayaq.
Naxçıvan ərazisi Azərbaycanm ən qədim yaşayış
mərkəzlərindən biridir. Naxçıvan ərazisində əhalinin əsas
məskunlaşdığı ərazilərdən olan Gilançay vadisində təbii
zənginliklər, bol ov məskənləri, yaşayış üçün əlverişli
füsunkar mənzərəli yerlər vardır.
Gilançay vadisinin Araz sahili düzənlə qovuşduğu
ərazidə m.ə.II-I minilliklərdə əhali daha sıx məskunlaş-
mışdı. Burada Sabirkənd, Plovdağ və Xaraba Gilan əra-
zisində m.ə. II-I minillliklərə aid mədəniyyət qalıqları ilə
zəngin olan yaşayış yerləri və nekropollar (Muncuq-
lutəpə, Sabirkənd) mövcuddur. Bu qədim yaşayış
yerlərinin böyüyüb inkişaf etməsində Yaxın Şərq ölkələri
ilə Naxçıvanm iqtisadi-mədəni əlaqələri mühüm rol
oynamışdır. Tədricən qədim yaşayış yerlərinin iqtisadi
qüdrəti yüksəlmiş, Xaraba Gilan ərazisində ilk antik
dövrdə (m.ə.V-IV minilliklər) şəhər mədəniyyətinin yeni
inkişaf mərhələsi başlamışdır.
Gilançayın yuxarı axını boyunca-Gilankənd, Biləv,
Parağa, Tivi, Nəsirvaz, Xurs kəndləri ərazisində də m.ə.
V-IV minilliklər və orta əsrlər dövrünə aid yaşayış yerləri
və abidələr var.
Bu maddi mədəniyyət yadigarları əsas verir ki,
Gəmiqaya haqqında tarixi əfsanələrin həqiqət olduğu
təsdiq edilsin. Gilançay vadisinin qədim sakinlərinin
dünyanm ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən olan
Şumerlə sıx iqtisadi-mədəni əlaqədə olması da bunu bir
daha sübut edir.
Arxeloji qazıntılar, tədqiqatlar göstərir ki, Azər-
baycanda ibtidai incəsənət tunc dövründə (orta və son
mərhələlərində) özünün çiçəklənmə dövrünü keçirmişdir.
Qədim incəsənətin bu yüksəliş mərhələsi Gəmiqaya
petroqliflərində özünü daha parlaq göstərir.
Gəmiqaya Kiçik Qafqazın Zəngəzur dağ silsilə-
sinin ən hündür zirvəsi Qapıcığın "Nuh" əfsanəsi ilə bağlı