AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QT SAD
UN VERS TET
KAFEDRA: Q DA MƏHSULLARININ TEXNOLOG YASI
FƏNN: B OTEXNOLOG YANIN ƏSASLARI
GENETIK MÜHƏNDISLIK VƏ ONUN ƏSAS
GENETIK MÜHƏNDISLIK VƏ ONUN ƏSAS
ANLAYIŞLARI
Tərtib etdi: Dos.,t.e.n. Qədimova Natəvan Səfər qızı
Plan
Genetik mühəndisliyin yaranma tarixi.
Genetik mühəndisliyin metodları.
DNT və RNT-nin ayrılması və təmizlənməsi.
Rekombinat DNT molekullarının quraşdırılması.
Genlərin alınması.
Genlərin alınması.
Molekulyar klonlaşma vektorları.
Klonlaşdırma.
Ə
DƏ B YYAT
Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın
ə
sasları”, Bakı-1994,-284s.
Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика: В 3-х т. – М.: Мир,
1988
Бациллы. Генетика и биотехнология. Под ред. Хервуда К. М.: Мир,
1992 г.
1992 г.
Бейли Дж., Омис Д. Основы биохимической инженерии (в двух
частях). М.: Мир, 1989 г.
Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции. – М.: Высш.
школа, 1989.
Щелкунов С.Н. Генетическая инженерия: Новосибирск: Сиб унив.
Изд-во, 2004.-496с.
Бекер М.Е., Лиепиньш Г.К., Райпулис Е.П. Биотехнология. – М.:
Агропромиздат, 1990
Genetik mühə ndisliyin inkiş afının 1-ci
mə rhə lə si
Birinci mə rhə lə
rekombinat DNT molekulunun in vitro şəraitdə
alınmasının sübut olunması ilə bağlıdır. Bu mərhələdə müxtəlif
plazmidlər, plazmid və faqlardan ibarətdir hibridlərin alınması
öyrənilmişdir. Belə hibridlərə başqa sözlə vektor molekulları da
deyilir.
deyilir.
Birinci mərhələdə
genetik mühəndisliyi aşağıdakı məsələləri
həll olunmuşdur:
müxtəlif növ bakteriyaların DNT molekullarından istifadə
edərək rekombinat molekul yaradılması;
rekombinat molekulun həyat qabillətinə malik olması;
rekombinat molekulun stabilliyi;
onun hüceyrə daxilində fəaliyyət göstərə bilməsi.
Genetik mühə ndisliyin inkiş afının 2-ci
mə rhə lə si
kinci mə rhə lə də
prokariot orqanzimlərin
(bakteriyaların) xromosom genləri və müxtəlif
plazmid DNT-lərinin hibridləşməsi ilə yeni
rekombinat molekulların alınması sübut edilmişdir.
rekombinat molekulların alınması sübut edilmişdir.
Eyni zamanda bu molekulların həyat qabiliyyətinə
malik olmaları və stabilliyi öyrənilmişdir.
Genetik mühə ndisliyin inkiş afının 3-cü
mə rhə lə si
Üçüncü mə rhə lə də
eukariot və eləcə də ali orqanizmlərin
DNT-lərindəki genlərlə vektor molekullarını
birləşdirməklə yeni rekombinat DNT alınması sübut
edilmiş və prokariot hüceyrədə DNT molekulunun
edilmiş və prokariot hüceyrədə DNT molekulunun
transkripsiya olunması (DNT və RNT sintezi) da
göstərilmişdir. Lakin DNT translyasiyası (metobolitin
sintezi) isə öyrənilməmiş qalırdı. Ona görə də genetik
mühəndisliyin sonrakı inkişaf dövrü heyvan genlərinin
bakteriya hüceyrəsində klonlaşdırılması və ekspressiyası
ilə bağlıdır.
Rekombinat DNT molekulların
enzimologiyası
Rekombinat DNT molekulların quraşdırılmasında iştirak edən
fermentlər
beş qrupa
bölünür:
DNT fraqmentlərinin alınmasında istifadə olunan fermentlər;
RNT matriksi əsasında DNT fraqmentini sintez edən
RNT matriksi əsasında DNT fraqmentini sintez edən
fermentlər;
DNT fraqmentlərin “tikən” fermentlər;
DNT fraqmentlərinin uclarının quruluşunu dəyişən fermentlər;
Hibridləşmiş nümunələrin hazırlanmasında istifadə olunan
fermentlər.
Genlə rin alınması
Genlə ri üç müxtə lif üsulla alırlar:
kimyəvi-fermentativ sintez yolu ilə;
geni təbii mənbələrdən bilavasitə ayırmaqla;
məlumat-RNT əsasında genlər sintez etməklə
VEKTORLAR
Qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq
iki qrup vektorlar
alınır:
adi klonlaşdırma vektorları. Onların köməyi ilə gen
yığımından lazımi gen seçilir;
yığımından lazımi gen seçilir;
xüsusiləşdirilmiş vektorlar. Klonların alınması və genlərin
ekspressiyası (üzə çıxması) bu vektorlar vasitəsilə həyata
keçirilir.
Molekulyar klonlaş ma vektorları.
Qarş ıya qoyulan mə qsə ddə n asılı olaraq iki qrup
vektorlar alınır:
adi klonlaşdırma vektorları. Onların köməyi ilə gen
yığımından lazımi gen seçilir;
yığımından lazımi gen seçilir;
xüsusiləşdirilmiş vektorlar. Klonların alınması və genlərin
ekspressiyası (üzə çıxması) bu vektorlar vasitəsilə həyata
keçirilir.
Molekulyar klonlaş ma vektorları.
Klonlaş dırma və amplifikasiya üçün istifadə olunan
plazmid vektorları aş ağ ıdakı tə lə blə rə cavab vermə lidir:
plazmid çox kiçik ölçüyə və hüceyrənin zəifləşmiş
nəzarəti altında replikasiya xassəsinə malik olmalıdır;
nəzarəti altında replikasiya xassəsinə malik olmalıdır;
plazmiddə bir və ya bir neçə genetik marker olmalıdır ki,
onun bakteriya populyasiyasında qalması və seçmə
aparılmasını təmin etməlidir;
plazmidin replikasiyaya mane olmayan sahəsində bir və
ya bir neçə restriktaza fermenti üçün vahid sayt (fermentin
təsir edəcəyi nöqtə) olmalıdır.
D QQƏT N ZƏ GÖRƏ
M NNƏTDARAM!
Dostları ilə paylaş: |