Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II FƏSİL HÜQUQİ DƏRKETMƏNİN METODLARI 2.1. Metod anlayışı
101 üçün sərbəst düşüncə və iş şəraiti hökm sürürdü. Milli azadlıq və milli özünüdərk ruhunun açıq və gizli təbliği üçün həmin illərdə yaradılmış şərait sonrakı mərhələlərdə öz bəhrəsini vermişdir. Keçmiş SSRİ-nin dağılması ərəfəsində Azərbaycanda demək olar ki, milli müstəqillik ideyalarının daşıyıcısı olan böyük bir zümrə yetişmişdi. 43 Əgər biz Azərbaycanı müstəqil bir dövlət kimi dünyaya tanıtmaq istəyiriksə, Azərbaycanın qədim tarixini, əsrlər boyu keçdiyi yolu gərək həm öz vətəndaşlarımıza, həm də bütün ölkələrdə olan elm adamlarına və respub-likamıza maraq göstərən adamlara tanıdaq. Bu sahədə də tarixçilərimizin qarşısında çox böyük vəzifələr durur, onların üzərinə böyük məsuliyyət düşür. 44 Beləliklə, aparılan məqsədyönlü fəaliyətin nəticəsi olaraq Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dünya dövlətləri tərəfindən o cümlədən, inkişaf etmiş dövlətlər tərəfindən tanınmağa başladı. Tezliklə respublikamız dünyanın inkişaf etmiş ölkələri ilə bir sırada dayandığını sübut etdi. Bu, postsovet məkanında, yeni ayrılmış bir ölkədə Heydər Əliyevin dövlətçilik siyasətinin tərkib hissəsi idi. Azərbaycanın qədim və zəngin mədəniyət sahibi olmasını dünya içtimayyətinə çatdırmaq o deməkdir ki, xalqımız qədim dövrlərdən bəri özünün milli mədəniyyətini formalaşdırmış qədim əxlaqi milli ənənələrə malikdir və bu ənənələr və milli mənəvi dəyərlər gələcək nəsillərə çatdırılacaqdır. Qloballaşma şəraitində hətta xalqımızın əldə etmiş olduğu mədəniyyət abidələri bəşər mədəniyətinə intiqrasiya ediləcək və bu istiqamətdə bəşəri mədəni dəyərlərin zənginləşməsinə tövhə olacaqdır. Eyni 43 Рамиз Мещдийев. Азярбайъанын инкишаф диaлектикасы. Бакы. 2000 сящ.155-156 44 Щейдяр Ялийевин Азярбайъан Республикасы Елмляр Академийасында зийалыларла эюрцшц. 21 сентйабр 1993-ъц ил. “Мцстягиллийимиз əбядидир” I китаб. Бакы. 1997 с. 155 102 zamanda Azərbaycan milli mədəniyəti ümumbəşəri mədəniyətin ən mütərəqqi ənənələrindən bəhrələnəcəkdir. Biz tarixi köklərimizdən ayrıla bilmərik. Biz tarixi köklərimizi həmişə iftixar hissi ilə qiymətləndirməliyik və tarixi köklərimizin mənasını dünyaya bəyan etməliyik, yaymalıyıq, təbliğ etməliyik, onunla fəxr etməliyik. Eyni zamanda öz milli-mənəvi dəyərlərimizi ümumbəşəri dəyərlərlə birləşdirib, zənginləşdirib Azərbaycan xalqının ümumi dəyərlərini, mənəvi dəyərlərini yaratmalıyıq. 45 Qədim və zəngin milli mədəniyyətə malik olmağımız və sonra bunu inkişaf etdirərək içtimai fikri formalaşdırmaq, içtimai şüuru canlandırmaq və nəhayyət onu milli şüura çevirərək içtimai idealogiya səviyyəsinə çatdırmaq əsas vəzifələrdən biridir. Beləliklə, sovet rejimində əsası qoyulan mədəni-əxlaqi, siyasi-hüquqi dəyərlər müstəqillik dövründə içtimai həyatda bütün reallığı ilə öz təsdiqini tapdı. Təfəkkürün əxlaqi, siyasi və hüquqi mahiyyəti məntiqi metodoloji ardıcıllıqla baş verdi. Təfəkkür prosesi analiz, sintez, müqayisə, ümumiləşdirmə, mücərrədləşdirmə kimi əməliyyatlarla, eləcə də təfəkkürün formaları olan anlayış, hökm, əqli nəticə və əqli nəticənin formaları olan induksiya, deduksiya və analogiya ilə bağlı metodlarla aparılır. 45 Щейдяр Ялийев. Йени Азярбайъан Партийасынын йарадылмасынын алтынъы ил дюнцмцня щяср олунмуш йыьынъагда нитги. «Халг гязети» 24 нойабр 1998-ъи ил. 103 II FƏSİL HÜQUQİ DƏRKETMƏNİN METODLARI 2.1. Metod anlayışı Hər hansı məsələnin nəzəri- idraki, praktiki cəhətdən həll edilməsi qaydalarına metod (yunanca “methodos”- məqsədə çatmaq üsulu) deyilir. Elmi hüquqi idrakın metodlari həqiqi biliyin əldə edilməsi yolları, üsulları, qaydalarıdır. Metodu biliyin formalaşması üsulu hesab edən Heğel ğöstərirdi ki, metod biliyin “məzmununun... daxili öz-özünə hərəkət forması haqqında şüurdur.” 46 Metod gerçəkliyin- təbiət və cəmiyyətin ən ümumi əlaqə və inkişafı ilə bağlı olur. Metod idrak obyektinə yanaşma üsulu olub, həm də gerçəkliyin ən ümumi xassə və əlaqələrinin inikası olan təfəkkürün, materiyanın hərəkət və inkişafın ən ümumi qanunauyğunluqları ilə bağlıdır. Bolqar filosofu Todor Pavlov elmi idrak metodunun “obyektiv aləmin subyektiv inikası, insan təfəkkürünün daxili hərəkət qanunauyğunluğu” olduğunu qeyd edir 47 . Metod məqsədə çatmaq, gerçəkliyin dərk olunmasına və onun praktiki dəyişdirilməsinə nail olmaq üçün istifadə olunan üsulların məcmusudur. Metod insanların nəzəri və praktiki fəaliyyətini tənzim edən müəyyən prinsiplər sistemidir. İngilis filosofu F.Bekon metodun əhəmiyyətini qeyd edərək onu qaranlıq gecədə yolçunun yolunu işıqlandıran fanara bənzədir. Müəllifin fikrinə görə, hətta düz yolla gedən çolaq belə, düz yolu olmayan daşlı-kəsəkli yol ilə gedən sağlam adamı ötə bilər. 46 Гегель. Наука логики. Сочинения Т.В. М.., 1937. С.32-33. 47 Т.Павлов. Избр. Философ. Произ.в 4-х томах, 3, М., 1962, с.498. 104 Metod yalnız fəaliyyət üsulu olmayıb, həm də biliyin xüsusi formasıdır 48 . Bu bilik tədqiqat obyekti haqqında informasiyaya malik olmaqla yanaşı, həm də subyektin obyektə məqsədəuyğun təsir funksiyasını həyata keçirir. Metodları bir qayda olaraq iki qrupa bölürlər: 1) konkret elmi və ya xüsusi metodlar; 2) ümumi elmi metodlar. Bizi məhz ikinci qrup metodlar maraqlandırır. Ğöstərmək lazımdır ki, metodların empirik və nəzəri cəhətdən ayrılması şərti xarakter daşıyır. Müşahidə, müqayisə, eksperiment daha çox empirik səviyyədə, idealizasiya və formalizasiya isə nəzəri səviyyədə tədbiq edilsə də, bu o demək deyil ki, onlar o biri mərhələdə tədbiq edilə bilməzlər. Məsələn, müqayisə metodu nəzəri tədqiqatlarda geniş istifadə olunur, idealizasiyanın məlum momenti isə empirik obyektlərin tədqiqi üçün zəruridir. Müşahidə isə obyekt haqqında məlum biliyə, müəyyən mücərrəd anlayışlara əsaslanır. Müşahidə vasitəsilə əldə edilən məlumatlar olduğu kimi, təmiz halda istıfadə edılə bilməz. Onlar ağılın süzgəcindən kecirilir, sözlərə, sxemlərə, cədvəllərə və s. şəkildə təsvır edilir və müəyyən qaydada qeyd edilir. Dialektik metod elmi idrakın ümumi metodu hesab edilir. Bununla əlaqədar aşağıdakı fikirlə razılaşmaq olar: “Dialektik metodun öz sərhəddi və fəaliyyət dairəsi var ki, bunlardan kənarda onsuz keçinmək tamamilə mümkündür. Onun hər şeyi izah etmək, bütün suallara doğru cavab vermək iddiası yoxdur. Lakin özünün səlahiyyəti çərçivəsində, xüsusən inkişaf edən bütöv sistemlərin təhlilində dialektik metod səmərəli işləyə bilər. Əsas məsələ, konkret şəraiti nəzərə alaraq onu elmi idrakın başqa üsul və vasitələri ilə birlikdə bacarıqla tədbiq etməkdir”. 49 Metodoloqiya elmi idrakın metodlarınin nəzəri cəhətdən əsaslandırılması haqqında təlimdir. Dialetika tərəfdarlarının 48 И.В.Кузнецов. Избранные труды по методологии физики. Изд. «Наука», М., 1975, с.155-156. 49 Философия. Учебное пособие. Ростов на - Дону, 1998. с.503. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|