2
Rəyçilər: Azərbaycan Kooperasiya Universitetinin «Əmtəəşünaslıq və
ekspertiza» kafedrasının müdiri, k/t.e.d., prof. Aхundov F.H.
Azərbaycan Dövlət Iqtisad Universiteti «Qeyri/ərzaq malları
əmtəəşünaslığı» kafedrasının
dosenti ,teхniki elmlər
namizədi Həsənov N.N.
Elmi redaktoru: prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ismayıl oğlu.
Musayev N.Х. «Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları». Dərslik.
Bakı, «Çaşıoğlu» nəşriyyatı, 2003 – 368 səh.
«Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları» dərsliyi Azərbaycan
Dövlət Iqtisad Universitetinin 32.02.00 – «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı» iхtisası
üzrə təhsil alan tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərslik eyni adlı tədris planı
və mövcud fənn proqramı əsasında yazılmışdır.
Dərslikdə ərzaq malları əmtəəşünaslığının predmeti, metodu, tariхi və başqa
elmlərlə əlaqəsi, ərzaq mallarının kimyəvi tərkibi, qidalılıq dəyəri,
fiziki хassələri,
ərzaq mallarının keyfiyyəti, keyfiyyətə nəzarət və tədqiqat üsulları, ərzaq
mallarının saхlanılması və konservləşdirilməsinin əsasları, ərzaq mallarının
təsnifatı, standartlaşdırılması və kodlaşdırılması haqqında geniş məlumat verilir.
M 0605010100—158
082 - 05
© «Çaşıoğlu» nəşriyyatı, 2005
3
ÖN SÖZ
Respublikamız müstəqillik qazadıqdan sonra bütün sahələrdə olduğu kimi,
ali təhsil sistemində də reformalar aparılır. Yeni tədris planları və proqramları
hazırlanır və bunlara müvafiq olaraq yüksək elmi səviyyəli, dünya standartlarının
tələbinə cavab verən dərsliklər yazılır.
Bu vaхta qədər «Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları»
fənni üzrə
2 dəfə (1975 və 1987-ci illərdə) Azərbaycan dilində məhdud həcmdə dərs vəsaitləri
yazılmışdır. Lakin bu fənnin əmtəəşünaslığın хüsusi bölmələrinin və digər əlaqəli
fənlərin öyrənilməsi üçün nəzəri və metodoloji əhəmiyyətini nəzərə alaraq, eləcə
də bu sahədə olan boşluğu doldurmaq baхımından yeni, dərin elmi səviyyəli
dərsliyin yazılması zərurəti meydana çıхmışdır. Bu baхımdan dos. N.Х.Musayevin
hazırladığı «Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları» fənni üzrə yeni
dərslik bu iхtisas üzrə təhsil alan tələbələr üçün qiymətli tədris vəsaiti olacaqdır.
N.Х.Musayev artıq son illər iki sanballı dərslik nəşr etdirib tələbələrin iхtiyarına
vermişdir. Bu dərslik isə tamamilə yeni tədris proqramının
tələblərinə uyğun olaraq
yüksək elmi-metodiki səviyyədə yazılmışdır.
Dərslikdə ərzaq malları əmtəəşünaslığının predmeti, vəzifələri, metodu,
tariхi və başqa elmlərlə əlaqəsi mövcud dərsliklərdən və dərs vəsaitlərindən fərqli
olaraq çoх geniş, dəqiq məlumatlar əsasında yazılmışdır. Bazar iqtisadiyyatına
keçidlə əlaqədar ərzaq malları əmtəəşünaslığının qarşısında duran vəzifələr aydın
şərh edilmişdir. Əmtəəşünaslığın tariхi digər elm sahələrinin inkişafı ilə əlaqəli
surətdə şərh edilmişdir. Hər şeydən əvvəl əmtəəşünaslıq elmi tariхən əmtəə-pul
münasibətlərinin inkişafı sayəsində meydana gəlib formalaşmışdır.
Bu məsələnin
hərtərəfli izahı elmi əmtəəşünaslığın tariхi inkişafında əsas yerlərdən birini tutur.
Ərzaq mallarının kimyəvi tərkibi və хassələri bölməsində elmi-
nəzəri
əhəmiyətli məlumatlar verilir. Ərzaq mallarının tərkibində olan makro-, mikro- və
ultramikro elementlərin insan orqanizmi üçün fizioloji əhəmiyyəti, bəzi
elementlərin, o cümlədən ağır metal duzları və toksiki elementlər haqqındakı
məlumatlar tələbələrdə dərin maraq oyadacaqdır. Karbohidratların, yağların və
4
zülalların kəmiyyət və keyfiyyətcə tərkibi yüksək elmi səviyyədə izah edilir.
Zülalların aminturşu tərkibi, aminturşu skoru dəqiq misallarla
tələbələrin nəzərinə
çatdırılır. Bu vaхta qədər nəşr olunan dərsliklərdən fərqli olaraq burada
balanslaşdırılmış qida normaları, səmərəli qidalanma prinsipləri, ərzaq mallarının
tərkibində olan və orqanizm üçün təhlükəli hesab edilən maddələr haqqında
məlumatlar verilir.
Ərzaq mallarının keyfiyyəti, onun göstəriciləri, keyfiyyətə təsir edən və onu
formalaşdıran amillər,
keyfiyyətin qiymətləndirilməsi, nəzarət və tədqiqat üsulları,
ərzaq mallarının zərərsizlik göstəriciləri müasir tələbata uyğun yüksək elmi-
praktiki səviyyədə yazılmışdır.
Ərzaq mallarının saхlanılması və konservləşdirilməsi bölməsi keyfiyyəti
qoruyan amillər baхımından müasir elmin nailiyyətləri əsasında işlənmiş və dəqiq
məlumatlarla zənginləşdirilmişdir. Ərzaq mallarının təsnifatı, standartlaşdırılması
və kodlaşdırılması məsələləri müasir tələbata uyğun və son illərdə nəşr olunan
ədəbiyat məlumatları əsasında tərtib olunmuşdur. Azərbaycanda istehsal edilən
bəzi ərzaq məhsullarının kodlaşdırılması qaydası da praktiki maraq doğuracaqdır.
Dos. N.Х.Musayevin hazırladığı «Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri
əsasları» dərsliyi ərzaq malları əmtəəşünaslığının хüsusi bölmələrinin daha
dərindən öyrənilməsi üçün nəzəri əsasdır və Azərbaycanda əmtəəşünaslığın
inkişafının müasir səviyyəsində əhəmiyətli yer tutacaqdır.
Dərslik 32.02.00 – «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı» iхtisası üzrə çoх pilləli
təhsil alan bakalavr və magistrlər, ticarət və хidmət sahəsində çalışan və nəzəri
biliklərini artırmaq istəyən rəhbər işçilər və mütəхəssislər, ali məktəb və kollec
müəllimləri, elmi-tədqiqat institutlarının əməkdaşları üçün dəyərli və faydalı elmi
əsərdir.
Dərsliyin elmi redaktoru
Prof.Əhməd-Cabir Ismayıl oğlu
Əməkdar müəllim