Türkiye Parazitoloji Dergisi 28 (3): 154-157
2004
Kars İlinde Tavuklarda Bulunan Ektoparazitler
Osman Selçuk ALDEMIR
Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Kars
ÖZET: Bu araştırma, Kars tavuklarında bulunan ektoparazitlerin yaygınlığının araştırılması amacıyla yapılmıştır. Kars’ın kenar
semtlerindeki evlerde bulunan 20 kümesten 264 tavuk ektoparazit yönünden incelenmiştir. Yirmi kümesin 12’sinde (% 60.0 ), bakısı
yapılan 264 tavuğun 174’ünde (% 65.90) en az bir ektoparazit saptanmıştır. Enfeste tavuklardan 1023 adet parazit toplanmış ve 7
tür identifiye edilmiştir.Yaygınlık sırasına göre; 174 tavuğun 156’sında (%89.65) bit enfestasyonu (Menacanthus cornutus,
Menopon gallinae, Menacanthus stramineus, Goniodes dissimilis ve Goniocotes gallinae), 16’sında (%6.06) akar enfestasyonu
(Dermanyssus gallinae) ve 2’sinde (%0.75) uyuz enfestasyonu (Kinemidokoptes mutans) saptanmıştır. Diğer 8 kümesteki 90 tavukta
(%34.10) ise herhangi bir ektoparazite rastlanılmamıştır. Grup içi ve genel istatistiksel değerlendirilmesi ile parazitlerin dağılımı
SPSS for Windows release bilgisayar programında Khi-kare testi ile yapılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Tavuk, ektoparazit, Kars
Ectoparasites in Chickens in the Province of Kars
SUMMARY: The purpose of this study was to determine the presence of ectoparasites in poultry in Kars. For this, 264 hens in 20
chicken coops were inspected for ectoparasites. At least one species of ectoparasites was found on 174 (65.90%) out of the 264
hens. No ectoparasites were found on the remaining 90 (34.10%) hens. During this study the numbers of 1023 samples of
ectoparasites were examined and seven ectoparasites species were detected. Their names are as follows: Menacanthus cornutus,
Menopon gallinae, Menacanthus stramineus, Goniodes dissimilis, Goniocotes gallinae, Dermanyssus gallinae and Kinemidokoptes
mutans. Statistical assessment of the numerical distribution of the infection within groups and between groups was performed by
Chi-square test using SPSS program for Windows.
Key Words: Poultry, ectoparasite, Kars, Turkey
GİRİŞ
Hayvancılık ekonomik özgürlüğün bir simgesi olarak sosyo-
ekonomik yaşamın vazgeçilmez bir unsuru olmuştur.
Günümüz Türkiye’sinde hayvancılık daha çok kırsal
kesimlerde ailelerin kendi ihtiyaçlarını temini için sığır,
koyun, keçi ve tavuk yetiştiriciliği şeklinde yapılmaktadır.
Hayvan yetiştiriciliği viral, bakteriyel ve paraziter hastalıkların
tehdidi altında bulunmaktadır. Özellikle bazı paraziter
hastalıkların gizli seyretmesi, yetiştiriciler tarafından
önemsenmemesine ve gerekli önlemlerin alınmamasına neden
olmaktadır. Bunun sonucunda hayvan sağlığı ve ülke
ekonomisi büyük zararlar görmektedir.
Tavuklarda ektoparazit olarak yaşayan bitler, uyuz etkenleri,
akarlar ve pireler önemli sorunlar oluşturabilmekte ve ciddi
ekonomik kayıplara neden olmaktadırlar (11, 13, 15, 20).
Dermanyssus gallinae tavukçuluk sektörünün en öncelikli
sorunlarından birisidir. Çok hareketli olan bu parazitler
gündüzleri kümeslerin kuytu yerlerinde saklanıp geceleri kan
emerek, ciddi hastalık tablosu oluştururlar. Hatta bu parazitin
bazı güvercin ve civciv yavrularını 8-10 gün içinde öldüğü
bildirilmiştir (10).
Knemidokoptes mutans enfestasyonu tüm Dünyada olduğu
gibi Ülkemizde de yaygındır (11, 12, 15, 16, 21). Tavukların
ayak, gaga, ibik ve bacaklarında pullar altında saklanarak
yaşayan bir parazittir. Bu parazitler zamanla bulundukları
yerdeki pulların sertleşmelerine ve bunların yer
değiştirmelerine neden olurlar. Sonuçta sertleşen bacak pulları
topallığa ve deformasyona neden olurlar (13, 21).
Mallophaga türleri istasyoner parazitlerdir ve konakçılarının
derisi üzerindeki sinir uçlarında şiddetli irritasyonlara neden
olurlar. Oluşan bu irritasyonlar sonucu tavuklar rahat bir
şekilde dinlenemezler ve yem yiyemezler sonuçta hızla
zayıflamaya başlarlar. Ayrıca irrite edilen yerlerini kaşımaya
çalışırlarken kendilerini yaralarlar veya tüylerinin parçalanıp
dökülmesine sebep olurlar (1, 5, 6, 12, 17). Mallophaga ile
enfeste bir tavuğun yumurta veriminde %11’lik bir azalmanın
olduğu buna bağlı olarak tavuk başına % 75 oranında bir gelir
kaybının olduğu Edvar ve King’e atfen Tolgay (20) tarafından
bildirilmiştir.
Geliş tarihi/Submission date: 22 Ocak/22 January 2004
Düzeltme tarihi/Revision date: 03 Mayıs/03 May 2004
Kabul tarihi/Accepted date: 31 Mayıs/31 May 2004
Yazışma /Correspoding Author: Osman Selçuk Aldemir
Tel: (+90) (474) 242 6801 / 1145 Fax: -
E-mail: oselcukl@selcuk.edu.tr
Kars tavuklarında ektoparazitler
155
Bu araştırma, hayvan sağlığı ve ülke ekonomisinde özellikle
tavukçuluk sektöründe ciddi ekonomik kayıplara yol açtığı
düşünülen ektoparazit türlerinin Kars yöresi tavuklarındaki
yaygınlığının tespiti amacıyla yapılmıştır
GEREÇ VE VÖNTEM
Araştırma materyali Kars ilini kapsayacak şekilde değişik
semtlerde serbest tarzda tavukçuluk yapılan ve birbirlerine
yakın olmayan kümeslerden alınmıştır. Araştırmada incelenen
toplam kümes sayısı 20 olup, bu kümeslerde bulunan
minimum 5, maksimum 120 tavuk arasından popülasyonu
temsil edecek oranda rasgele örnekleme ile seçilen 264 tavuk
incelenmiştir. Bu kümeslerden tavuk ektoparazitleri usulüne
uygun olarak toplanmış ve tür ayrımları ilgili literatürlere göre
(16, 17, 19, 21) yapılmıştır.
İstatistiksel Analiz: Parazitlerin dağılımının grup içi ve genel
karşılaştırması, SPSS 10.0 bilgisayar programında Khi-kare
testi ile yapılmış, önemli çıkan türler arasındaki farklılığın
belirlenmesi için de t testi yapılmıştır.
BULGULAR
İncelenen 20 kümesin 12’sinde (% 60.0 ), bakısı yapılan 264
tavuğun 174’ünde (% 65.90) en az bir ekto parazit
saptanmıştır. Enfeste tavuklardan 7 tür’e bağlı 1023 adet
parazit toplanmıştır. Tespit edilen ektoparazitler yaygınlık
sırasına göre enfeste 174 tavuğun 156’sında (%89.65) bit
enfestasyonu (Menacanthus cornutus, Menopon gallinae,
Menacanthus stramineus, Goniodes dissimilis ve Goniocotes
gallinae), 16’sında (%6.06) akar enfestasyonu (Dermanyssus
gallinae) ve 2’sinde (%0.75) uyuz enfestasyonu
(Kinemidokoptes mutans) tespit edilmiştir. Tespit edilen
Ektoparazitler ve Yaygınlık Oranları
Şekil
1’de verilmiştir.
Geriye kalan 8 kümesteki 90 tavukta (%34.10) ise herhangi bir
ektoparazit saptanmamıştır. Enfeste tavuklarda bulunan ekto
parazit türleri ve enfestasyon oranları tablo 1 ' de verilmiştir
Tablo 1. Enfeste tavuklarda bulunan ektoparazit türleri ve enfestasyon
oranları
Parazit Türü
Enfeste
Tavuk
Sayısı
Enfestasyon
Oranı %
Parazit
Sayısı
M. cornutus
69 26.13 441
M. gallinae
60 22.72 378
M. stramineus
10 3.80 63
G. dissimilis
9 3.40 56
G. gallinae
8 3.04 52
D. gallinae
16 6.06 31
K. mutans
2 0.75 2
Toplam
174 65.90 1023
Tek ve miks enfestasyon durumu dikkate alındığında, enfeste
174 tavuğun 86’sında (% 49.42) tek türle, 41’inde (%23.56) 2
türle, 29’unda (%16.66) 3 türle, 13’ünde (%7.47) 4 türle ve
5’inde (%2.87) 5 türle miks enfestasyon tespit edilmiştir.
Enfestasyon tespit edilen tavuklardaki enfestasyonun tek ve
miks oluşuna göre dağılımı
Şekil
2’de verilmiştir.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Bit
Uyuz
Akar
Şekil 1. Tespit edilen ektoparazitler ve yaygınlık oranları
0
5
10
15
20
25
2
3
4
5
Tür sayısı
Şekil 2. Enfestasyon tespit edilen tavuklarda enfestasyonun tek ve
miks oluşuna göre dağılımı
Enfeste 12 kümesten 5 kümeste 441 adet M.cornutus, 3
kümeste 378 adet, M.gallinae 2 kümeste 63 adet
M.stramineus, 1 kümeste 56 adet G. dissimilis, 1 kümeste de
52 adet G. gallinae, 1 kümeste de 31 adet D.gallinae ve 1
kümeste de 2 adet K.mutans tespit edilmiştir. Enfeste
kümeslerden izole edilen parazitlerin yaygınlıklarına
bakıldığında en fazla 441 adetle M. cornutus’un olduğu, en az
rastlanan türün ise 2 adet ile K.mutans olduğu saptanmıştır.
Genel istatistiksel değerlendirmede; ektoparazit türleri içinde
bit enfestasyonu ile akar enfestasyonu, bit enfestasyonu ile
uyuz enfestasyonu ve akar enfestasyonu ile uyuz enfestasyonu
karşılaştırıldığında istatistiksel farkının (P < 0.001) çok önemli
olduğu saptanmıştır.
İstatistiksel olarak grup içi
değerlendirmede ise elde edilen bit türlerinden M.cornutus ile
Aldemir OS.
156
diğer bit türleri karşılaştırıldığında istatistiksel farkının (P <
0.001) çok önemli olduğu, ancak M.stramineus, G. dissimilis
ve G. gallinae arasındaki farkın (P > 0.05) önemli olmadığı
istatistiksel olarak gözlenmiştir.
TARTIŞMA
Dünya nüfusunun günden güne artması nedeniyle beslenme
sorunları da büyük önem kazanmıştır. Besin kaynakları
gözden geçirildiğinde özellikle hayvansal protein ihtiyacının
karşılanmasında tavuk eti ve yumurtasının ucuz oluşu gelişmiş
bir çok ülkede önemli bir konu olarak ele alınan tavuk
yetiştiriciliğini bu sektörünün en önde gelen kuruluşlarından
biri haline getirmiştir. Günümüzde tavukçuluk sektörü bir çok
hastalık etkeninin tehdidi altında bulunmaktadır.
Tavuk ektoparazitlerinin yayılış oranları ülke, bölge ve
araştırıcılara göre değişmekle birlikte bu konu da sınırlı sayıda
araştırma (2-4, 7-10, 14, 18) yapılmış olup, %6-84 arasında
değişen oranda yaygınlık gösterdiği bildirilmiştir.
Yapılan bu araştırmada %65.90 oranında bir enfestasyon tespit
edilmiştir. Bu sonuç; benzer araştırmalarda (7, 14, 16)
saptanan yüzde dilimi arasındadır.
Mallophaga tüm dünyada (1, 6, 8, 9) ve Ülkemizde (7, 14, 16)
yaygın olarak görülmektedir.
Mimioğlu (16) Türkiye'nin çeşitli il ve ilçelerinden elde ettiği
448 adet tavuğu Mallophaga türleri yönünden incelemiş ve 8
tür (M. cornutus, M. stramineum, L. heterographus, M.
gallinae, G. dissimilis, G .hologaster , G .gigas ve L. caponis)
yaygınlık sırasına göre tespit ettiğini bildirmiştir(16).
Köroğlu ve ark. (14) Elazığ ve yöresinde 600 tavuğu
Mallophaga yönünden incelemişler ve bunlardan %56.5’inin
çeşitli Mallophaga türleriyle enfeste olduğunu saptamışlardır.
Bu türlerin yaygınlık sırasının M. stramineus, M. cornutus, M.
gallinae, G. gallinae, G. dissimilis ve L. caponis. şeklinde
olduğunu bildirmişlerdir.
Konya’da Dik ve ark. (7) tarafından yapılan bir araştırmada
incelenen 412 tavuğun %67.47’sinin çeşitli Mallophaga
türleriyle enfeste oldukları ve enfeste 278 tavuğun
%43.66'sının M.gallinae, %37.63'inin M.cornutus, %8.21'inin
M.stramineus, %6.37'sinin G. gallinae, %3.32'sinin
G.dissimilis ve %0.81 'inin de C.heterographus olduğu
bildirilmiştir.
Bu çalışmada ise, incelenen 264 tavuğun %59.09’unun çeşitli
Mallophaga türleri ile enfeste oldukları tespit edilmiştir.
İncelenen 264 tavuğun %26.13’ünün M.cornutus,
%22.72'sinin
M.gallinae, %3.80’inin M.stramineus,
%3.40’ının G.dissimilis ve %3.04’inin G. gallinae olduğu
saptanmıştır. Araştırmada tespit edilen Mallophaga türlerinin
yaygınlık sırası ise Menacanthus cornutus, Menopon gallinae,
Menacanthus stramineus, Goniodes dissimilis ve Goniocotes
gallinae olarak saptanmıştır. Tavuk ekto parazitleri ile ilgili
araştırmalarda (7, 14, 16) bildirildiği gibi; bu araştırmada da
en çok Menoponidae ailesindeki bitlere rastlanmıştır. Köroğlu
ve ark. (14) en yaygın tür olarak Menacanthus stramineus’u,
Dik ve ark. (7) Menopon gallinae’yi en yaygın tür olarak
bildirmişlerdir. Mimioğlu (16) tarafından en yaygın tür olarak
saptanan Menacanthus cornutus ise bu araştırmada da en
yaygın tür olarak saptanmıştır.
Bursa’da köy tavuklarında yapılan bir araştırmada (18); 628
tavuğun %4.0’ında D.gallinae enfestasyonu saptandığı
bildirilmiştir. Bu araştırmada ise %6.06 oranında D.gallinae
enfestasyonu tespit edilmiştir.
Okursoy (18) 628 tavuğun %2.1’inde K.mutans uyuz etkenine
rastladığını bildirmiştir. Bu çalışmada incelenen 264 tavuğun
%0.75’inde K.mutans saptanmıştır.
Sonuç olarak; Kars ili tavuklarında ektoparazitlerin çok yaygın
olması özellikle küçük aile işletmelerindeki tavukların uygun
ilaçlanmamaları ve hijyen kurallarına uyulmamasından
kaynaklandığı kanaatini doğurmuştur.
KAYNAKLAR
1.
Aldryhim YN, 1991 . Mallophaga of the domestic chicken in the
central region of Soudi Arabia. Agric Sci 3: 143-150.
2.
Bardach H, 1981. Acariasis due to Dermanyssus gallinae
(gamasoidosis) in Vienna. Hautkr, 56 (1):21-26.
3.
Beugnet F. Chauve C. Gauthey M. Beert L, 1997. Resistance
of the red poultry mite to pyrethroids in France. Vet Rec, 140
(22):577-579.
4.
Chauve C, 1998 . The poultry red mite Dermanyssus gallinae
(De Geer. 1 778) current situation and future prospects for
control. Vet Parasitol. 79 (3): 239-245.
5.
Çakmak A. Vatansever Z, 1997. Parazitolojide Artropod
Hastalıkları ve Vektörler. Türkiye Parazitol Dern Yay. No:13,
Izmir. s.317-337.
6.
De Figueiredo SM, Guimaraes JH, Gama NMS, 1993. The
biology and ecology of Mallophaga (Insecta, Phthiraptera) on
Iaying hens in industrial poultry farms. Brasil Parasitol Vet, 2
(1): 45-51
7.
Dik B, Yaman M, Köse M ve Gülbahçe S, 1999. Konya’da
tavuklarda bulunan Mallophaga türleri. T Parazitol Derg, 23
(3):327-330.
8.
Gabaj MM, Beesley WN, Awan MA, 1993 . Lice of farm
animals in Libya. Med Vet Entomol, 7 (2): 138-140
9.
Gabaj MM. Beesley WN. Awan MA, 1992. A survey of mites on
farm animals in Libya. Ann Trop Med Parasitol. 86(5):537-542.
10. Hoglund J. Nordenfors H. Uggla A, 1995. Prevalence of the
poultry red mite, Dermanyssus gallinae in different types of
production systems for egg layers in Sweden. Poult Sci, 74
(11):1793-1798.
Kars tavuklarında ektoparazitler
157
11. Inci A, 1994 . Tavukçuluğu etkileyen önemli protozoer
enfeksiyonlar ile ektoparazit enfestasyonları ve korunma yolları.
Türk Vet Hek Derg, 1 (6):43-47.
12. Kaufmann J, 1996. Parasitic Infections of Domestic Animals.
Birkhauser Verlag, Basel.
13. Kettle DS, 1992. Medical and Veterinary Entomology. Typset
by Leaper and Gard Ltd, Bristol.
14. Köroğlu E, Şaki CE, Aktaş M, Dumanlı N, 1998. Elazığ ve
Yöresinde tavuklarda bulunan bit (Mallophaga) türleri ve
bunların yayılışı. Fırat Üniv Sağ Bil Derg.
15. Lancester JL. Melsch MV, 1986. Artropods in Livestock and
Poultry Production. Ellis Harwood Lirnited.
16. Mimioğlu MM, 1952. Türkiye'de Tavuklarda Mallophaga’lar
(tavuk bitleri) ve en uygun mücadele metotları üzerinde
araştırınalar. Ank Üniv Vet Fak Yay No: 32. Ank Üniv
Basımevi.
17. Mimioğlu MM, 1973. Veteriner ve Tıbbi Artropodoloji. Ank
Üniv Basımevi.
18. Okursoy S, 2001. Bursa yöresi köy tavuklarında Dermanyssus
gallinae (De Geer, 1778) ve Knemidokoptes mutans (Robin,
1860)’in yayılışı. T Parazitol Derg; 25 (1):75-77.
19. Oytun HŞ, 1956. Tıbbi Entomoloji. Ank Üniv Tıp Fak Yay
No:49.
20. Tolgay N, 1973 . Evcil ve Yabani Kanatlıların Önemli
Parazitleri. Ank Üniv Basım Evi.
21. Tuff DW, 1977. A key to the Iice of man and domestic animals.
Tex J Sci, 28 (1-4):145-159.
Dostları ilə paylaş: |