2
Elmi redaktor:
C.M.Mustafayev
ADNA “Ictimai fənlər” kafedrası, t. e. d.,
professor
Rəyçilər:
H.N.Məmmədov
BSU “Avropaşünaslıq” kafedrası, t. e. d.,
professor
R.M.Məmmədova
ADNA “İctimai fənlər” kafedrası, t.f.d.,
dosent
Redaktor:
S. S. Nağıyeva
ADNA “İctimai fənlər” kafedrası,
baş müəllim
Nuriyeva İradə Tofiq qızı. AZƏRBAYCAN TARİXİ (ən qədim
zamanlardan–XXI əsrin əvvəllərinədək). Ali məktəblər üçün dərslik.
– Bakı: Mütərcim, 2015. – 336 səh.
Ali məktəblər üçün nəzərdə tutulan dərslik “Azərbaycan tarixi”
fənni üzrə bakalavr pilləsi üçün hazırlanmış proqram əsasında
tərtib
edilmişdir. Dərslikdə
ən qədim zamanlardan
- XXI əsrin əvvəllərinədək
Azərbaycan torpaqlarında cərəyan edən tarixi və siyasi proseslər tədris
planında mühazirə və məşğələ üçün müəyyən
olunmuş mövzular üzrə
ardıcıl olaraq şərh edilmişdir.
“Azərbaycan tarixi” adlı dərslik ali məktəb müəllimləri,
bakalavr
və magistr pillələrində bütün ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələr üçün nə-
zərdə tutulmuşdur.
ISBN 978-9952-28-202-3
© İ.T.Nuriyeva, 2015
3
MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ.........................................................................................................8
I fəsil. AZƏRBAYCANDA İBTİDAİ-İCMA CƏMİYYƏTİ
1. Azərbaycan ərazisində ilk sivilizasiyanın meydana gəlməsi.
Qədim insan məskənləri. ......................................................................10
2. İbtidai icma quruluşunun dağılması .................................................17
II fəsil. AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNDƏ
İLKİN VƏ QƏDİM DÖVLƏTLƏR
1. Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və erkən dövlətlər.
Manna çarlığı. ......................................................................................19
2. Azərbaycan Midiya və Əhəmənilər dövlətinin tərkibində.
Midiya dövləti ......................................................................................26
3. Atropaten dövlətinin yaranması, onun sosial-iqtisadi
və siyasi vəziyyəti. Atropatena dövləti.................................................28
4. Alban çarlığı.....................................................................................30
III fəsil. AZƏRBAYCAN ERKƏN ORTA ƏSRLƏRDƏ
(III-VII əsrlər)
1. Azərbaycanda feodal münasibətlərinin bərqərar olması
və onun xüsusiyyətləri..........................................................................36
2. Sasanilərin Azərbaycanı işğal etməsi və ona qarşı üsyanlar ............37
3. Sasani-Bizans müharıbələri və Azərbaycan .....................................39
IV fəsil. AZƏRBAYCAN VII-IX ƏSRLƏRDƏ.
AZƏRBAYCAN XALQININ TƏŞƏKKÜLÜ
1. Ərəb Xilafətinin Azərbaycanı işğal etməsi.
İslam dininin yayılması ........................................................................46
2. Xilafətin
Azərbaycanda idarəçilik, köçürmə,
torpaq və vergi siyasəti.........................................................................51
3. Xürrəmilər hərəkatı. Babəkin başçılığı ilə ərəblərə qarşı azadlıq
müharibəsi ............................................................................................53
4. Azərbaycan xalqının və dilinin təşəkkülü .......................................59
4
V fəsil. AZƏRBAYCAN İNTİBAH DÖVRÜNDƏ.
ELM VƏ MƏDƏNİYYƏTİN ÇİÇƏKLƏNMƏSİ
1. Azərbaycanın IX-XI əsr feodal dövlətlərı .......................................61
2. Slavyanların Azərbaycana basqınları ..............................................66
3. Səlcuq türklərinin Azərbaycanda hökmranlığı................................68
4. Şirvanşahlar və Atabəylər dövlətləri ................................................70
5. IX-XII əsrlərdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi vəziyyət
və mədəniyyət ......................................................................................76
VI fəsil. AZƏRBAYCANDA MONQOL ƏSARƏTİ. AZƏRBAYCAN
XALQININ MONQOLLARA QARŞI MÜBARİZƏSİ
1. Monqolların Azərbaycanı işğal etməsi.............................................82
2. Azərbaycan Hülakülər dövlətinin tərkibində ...................................85
3. XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi həyatı
və mədəniyyət ......................................................................................88
VII fəsil. AZƏRBAYCAN XIV ƏSRİN İKİNCİ YARISI-XV ƏSR
DÖVLƏTLƏRİ
1. Azərbaycan XIV əsrin II yarısında Əmir Teymurun
və Qızıl Orda xanı Toxtamışın Azərbaycana yürüşləri ........................94
2. Qaraqoyunlu dövləti.........................................................................99
3. Ağqoyunlu dövləti..........................................................................104
4. XV əsrdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi həyatı və mədəniyyət .......113
VIII fəsil. AZƏRBAYCAN SƏFƏVİLƏR DÖVLƏTİ
1. Səfəvilər dövlətinin yaranması.......................................................116
və Azərbaycan tarixində onun yeri.....................................................116
2. XVI-XVII əsr Səfəvi-Osmanlı müharibələri və onların nəticələri .119
3. XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycanın
sosial-iqtisadi
və mədəni həyatı.................................................................................132
IX fəsil. AZƏRBAYCAN XVIII ƏSRİN BİRİNCİ YARISINDA
1. Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin tənəzzülü və süqutu şəraitində ...146
2. Azərbaycan uğrunda Rusiya, İran və Osmanlı çəkişmələri............147
3. Azərbaycan Nadir şahın hakimiyyəti dövründə .............................150
4. XVIII əsrin 30-40-cı illərində Azərbaycanda
İran əsarətinə qarşı mübarizə..............................................................152