Microsoft Word ba0231. 05. Final doc



Yüklə 64,58 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix14.06.2018
ölçüsü64,58 Kb.
#48767



987

Al-Mustafa Beynəlxalq Tədqiqat Mərkəzi

Yaghobof, Mail ، ليام ،فا بوقعي

  :هسانشرس

 Din Fəlsəfəsi  / Mail YaghobOf.     :روآديدپ مان و ناونع 

 Qum  : Al-Mustafa International Translation and Publi-  

  :رشن تاصخشم 

 

cation Center  ,  2015  =  1394.  



 978-964-195-694-5 

  :کباش 


اپيف   :يسيون تسرهف تيعضو 

.يرذآ يکرت

  :تشادداي 

هفسلف -- نيد

  :عوضوم 

يملاسا هفسلف

  :عوضوم 

|يفطصملا رشن و همجرت يللملا نيب زکرم .ةيملاعلا يفطصملا ةعماج

  :هدوزفا هسانش 

Almustafa International University Almustafa Interna-

 :هدوزفا هسانش 

 

tional Translation and Publication center



 BL51 /ي7د9 1۳94      :هرگنک يدنب هدر 

 ۲1۰     :ييويد يدنب هدر 

 ۳74۳7۳8    :يلم يسانشباتک هرامش 



DİNİN FƏLSƏFƏSİ

Mail İsmayıloğlu

Al-Mustafa Beynəlxalq 

Tərcümə və Nəşr Mərkəzi


pub.miu.ac.ir       miup@pub.miu.ac.ir

DİNİN FƏLSƏFƏSİ

Müəllif:

 Mail İsmayıloğlu



Cap tarixi: 

1436AH/ 1394 Sh/ 2015



Nəşriyyat: Al-Mustafa International Translation and Publication  Center 

Çapxana: Narenjestan, Tehran

Tiraj: 

300


ISBN

:

 

 978-964-195-694-5 

˜

 IRAN, Blv Moallem Ouest (hujjatiyyeh) – fax : +98 25-37839305-9  



˜

 IRAN, Blv Mohammad Amin, bifurcation Salariyyeh – Tél.: +98 25-32133106

   fax : +98 25-32133146

©Китобнинг барча ҳуқуқлари ношир учун ҳимояланган.



نيد هفسلف

فا‌بوقعي‌ليام‌‌



:فلوم

ق1436‌/‌م2015‌/‌ش1394‌



:پاچ لاس

‌لوا‌


:پاچ تبون

300 :ناگرامش



 ‌لاير‌100000 :تميق

ناتسجنران



 :پاچ

We wish to acknowledge the assistance of all for finalization of this book


 

Naşirdən 

Hər  bir  tədqiqatın  əvvəli  və  sonu tədqiqatçı insan  zehnində  yaranmış suala 

cavab  tapmaq  yolunda  inkişafın  bir  mərhələsi  sayılır,  həmçinin,  bu  gedişat 

elm və bilik olan tədqiqat nəticəsinin əldə edilməsi ilə sona çatır. 

Əlbəttə,  bu  sonluq  yeni  bir  başlanğıc  üçün  müjdə  verir,  çünki  hər  bir 

tədqiqat yeni iş, inkişaf təravət və bərəkət, həmçinin, yeni sualların meydana 

çıxması ilə nəticələnir. 

Tədqiqat əsnasında qarşıya çıxan suallar zamanın ehtiyaclarının tənasübü 

və  tədqiqatçıların  bacarığı  ilə  inkişaf  edir  və  bəşər  mədəniyyətini  hərəkətə 

vadar edir. 

Elm  və  texnikanın  inkişafı  nəticəsində  sualların  tez  bir  zamanda 

dünyanın müxtəlif yerlərinə çatması və fasilələrin azalması prosesi yeni bir 

mədəniyyəti  ərməğan  gətirir.  Buna  görə  də,  şübhəsiz  bu  proses  barədə 

mükəmməl  məlumat  və  düzgün  müdiriyyət  bu  yolda  inkaredilməz  təsirə 

malikdir. 

Beynəlxalq  əl-Mustafa  (s)  Universiteti  elmi  hövzələrdə  malik  olduğu 

xüsusi  vəzifəsi,  habelə  insanların  müxtəlifliyinə  əsasən,  tədqiqat  sahəsində 

münasib şəraiti yaratmağı özünə vəzifə bilir. 

Bu  sahədə  münbit  şərait  yaratmaq,  imkanlardan  faydalı şəkildə  istifadə 

etmək, həmçinin, din sahəsində tədqiqatçı alimləri himayə etmək Beynəlxalq 

əl-Mustafa  (s)  Universitetinin  Tədqiqat  şöbəsinin  əsas  və  önəmli 

vəzifələrindən sayılır. 

Bu  qəbildən  olan  elmi  fəaliyyətlərs  və  mövcud  vəziyyətin 

möhkəmləndirilməsi ilə dünyanın hər bir yerində dini mədəniyyətin inkişafı 

və yayılması ilə nəticələnməsinə ümid edirik. 

 

Beynəlxalq əl-Mustafa (s) Nəşr və Tərcümə Mərkəzi 

 



 


 

Mündəricat 

Ön söz.....................................................................................................................................11

 

BİRİNCİ FƏSİL: FƏLSƏFƏ, DİN, DİN FƏLSƏFƏSİ......................................................13

 

Fəlsəfə haqqında ................................................................................................... 13



 

Fəlsəfə tarixinin üç mərhələsi, Antik dövr fəlsəfəsi ............................................. 14



 

Orta əsrlər fəlsəfəsi ............................................................................................... 16



 

Renessans, Yeni dövr fəlsəfəsi ............................................................................. 17



 

Frensis Bekon, Rene Dekart, Tomas Hobbs ......................................................... 18



 

Con Lokk, Benedikt Spinoza, Corc Berkli ........................................................... 20



 

Volter, Russo, Yum .............................................................................................. 21



 

Fridrix Nitsşe, Kyerkeqor, Heydegger.................................................................. 23



 

Şərq fəlsəfəsi haqqında ......................................................................................... 26



 

Məşşa fəlsəfəsi, Kindi, Farabi .............................................................................. 27



 

İbn Sina, İbn Rüşd ................................................................................................ 28



 

İbn Ərəbi, İbn Xəldun........................................................................................... 29



 

İşraqilik fəlsəfəsi................................................................................................... 31



 

İsfahan məktəbi və mütaliyə fəlsəfəsi................................................................... 32



 

Din haqqında......................................................................................................... 33



 

Dinin tərifi ............................................................................................................ 34



 

Din fəlsəfəsi.......................................................................................................... 35



 

Din fəlsəfəsinə verilən təriflər .............................................................................. 36



 

İKİNCİ FƏSİL: ƏQL VƏ DİN ............................................................................................41

 

Əql və din münasibətləri....................................................................................... 41



 

Fideizmdə əql və din............................................................................................. 42



 

Kyerkeqor və fideizm ........................................................................................... 42



 

Vitgenşteyn və fideizm ......................................................................................... 44



 

Rasionalizm .......................................................................................................... 45



 

Rasionalizmin problemləri.................................................................................... 46



 

Orta yol - mötədil rasional baxış........................................................................... 47



 

Din qanunları və əql ............................................................................................. 48



 

ÜÇÜNCÜ FƏSİL: DİNİN MƏNŞƏSİ .................................................................................53

 

İki yanaşma........................................................................................................... 53



 

Ogüst Kontun nəzəriyyəsi..................................................................................... 54



 

Kont nəzəriyyəsinin tənqidi.................................................................................. 56



 

Emil Dürkheymin nəzəriyyəsi .............................................................................. 57



 

Dürkheym nəzəriyyəsinin tənqidi......................................................................... 59



 

Ziqmund Freydin nəzəriyyəsi ............................................................................... 60



 

Andre Lonqun dini baxışları................................................................................. 62



 

Alvin Platinqanın nəzəriyyəsi............................................................................... 64



 


8      DİNİN FƏLSƏFƏSİ 

Müsəlman sxolastları və filosoflarının dinin mənşəyinə münasibəti .................... 65



 

DÖRDÜNCÜ FƏSİL: DİNİ PLÜRALİZM.........................................................................69

 

Plüralizmin ilk təzahürü........................................................................................ 69



 

İnhisarçı baxış, eksklüzivizm................................................................................ 70



 

Plüralist baxış ....................................................................................................... 71



 

Tənqid və mülahizələr .......................................................................................... 74



 

Con Huk, Karl Rayner .......................................................................................... 77



 

Kamil din .............................................................................................................. 78



 

BEŞİNCİ FƏSİL:

 

DİN VƏ ƏXLAQ....................................................................................83

 

Mövzu ilə bağlı suallar ......................................................................................... 83



 

Əxlaq və din münasibətlərinin analizi .................................................................. 85



 

Qərb fəlsəfəsində din və əxlaq münasibətlərinə yanaşmalar ................................ 85



 

Zəruri məqamlar ................................................................................................... 88



 

Müsəlman mütəfəkkirlərinin "Din və əxlaq" barədə görüşləri ............................. 89



 

Əşərilik ................................................................................................................. 90



 

Misbah Yəzdinin baxışları.................................................................................... 92



 

ALTINCI FƏSİL: DİN VƏ ELM.........................................................................................99

 

Zəruri mövzu ........................................................................................................ 99



 

Elm və din məfhumları ......................................................................................... 99



 

Din və elm arasındakı münasibətlərin tarixi ....................................................... 100



 

XVII əsr və Natural fəlsəfənin ərsəyə gəlişi ....................................................... 100



 

XIX əsrdə elm və din arasında münasibətlər ...................................................... 103



 

XX əsr, Yeni baxış dövrü ................................................................................... 105



 

Elm və din ziddiyyətli həqiqətlər kimi ............................................................... 106



 

Elm və din müstəqil həqiqətlər kimi................................................................... 106



 

Dialoq münasibəti barədə nə demək olar? .......................................................... 108



 

Təkmilləşdirici münasibəti nəzərdən keçirək ..................................................... 109



 

Təbii ilahiyyat (Natural Teology) və təbiət ilahiyyatı (Teology of nature) ........ 109



 

İslam və İslam fəlsəfəsi baxımından problemin həlli ......................................... 111



 

Düzgün yaşam tərzi ............................................................................................ 114



 

YEDDİNCİ FƏSİL: АLLАHIN VАRLIĞININ SÜBUTLАRI .......................................119

 

Allah gerçəyi....................................................................................................... 119



 

Qərbdə məsələyə baxış ....................................................................................... 119



 

Kоsmоlоji sübut.................................................................................................. 120



 

Оntоlоji sübut ..................................................................................................... 122



 

Tеleоlоji sübut .................................................................................................... 124



 

Yumun iradlarına cavab...................................................................................... 127



 

Darvinin təkamül nəzəriyyəsi və teleoloji sübut................................................. 129



 

Etikaya əsaslanan sübut ...................................................................................... 130



 

Məsələnin müsəlman dünyasında şərhi .............................................................. 132



 

Fitrət dəlili .......................................................................................................... 133



 

Nəzm dəlili ......................................................................................................... 135



 

Fəlsəfi sübutlаr ................................................................................................... 139



 

İbn Sinаnın məsələyə münаsibəti və bu hаqdа mülаhizələri .............................. 139



 

Tövhid, tövhidin fəlsəfi dəlilləri ......................................................................... 142



 

Аllаh ən mükəmməl vаrlıqdır ............................................................................. 143



 

Аllаh mürəkkəb yox, bəsitdir ............................................................................. 143



 

Kаinаt iki müхtəlif səbəbin nəticəsi оlа bilməz .................................................. 144



 

SƏKKİZİNCİ FƏSİL: VƏHY............................................................................................149

 


Mündəricat      9 

Vəhyə münasibət ................................................................................................ 149



 

Sekulyar yanaşmanın səbəbləri........................................................................... 150



 

Ottonun baxışları ................................................................................................ 152



 

"İlahi dialoq" kitabından..................................................................................... 153



 

İslamda vəhy....................................................................................................... 154



 

Quranın tədricən və ya birdəfəyə nazil olması ................................................... 155



 

Peyğəmbər günah və səhv etməməlidir .............................................................. 157



 

İslam sonuncu din, Quran sonuncu vəhydir........................................................ 157



 

Əhli-beyt............................................................................................................. 159



 

DOQQUZUNCU FƏSİL: ƏBƏDİ HƏYАT ......................................................................165

 

Ölümdən sonra.................................................................................................... 165



 

İnsan mahiyyəti................................................................................................... 165



 

Duаlizm .............................................................................................................. 166



 

Fizikаlizm ........................................................................................................... 167



 

“Ölümdən sonra həyat” dedikdə nəzərdə nə tutulur?.......................................... 169



 

Qərb fəlsəfəsində ölümdən sonrakı həyatın sübutları ......................................... 170



 

İslamdа "ölümdən sоnrаkı həyаt" mövzusu........................................................ 172



 

İslam fəlsəfəsində insan...................................................................................... 174



 

Quranda insanın mahiyyəti barədə ..................................................................... 175



 

Ölüm ................................................................................................................... 177



 

Bərzəх................................................................................................................. 179



 

Məad və ya axirət həyatı..................................................................................... 181



 

Məadən fəlsəfi zərurəti və dəlilləri ..................................................................... 181



 

Quran və məad.................................................................................................... 184 

 



 


 

Ön söz 

Qloballaşan  dünyanın  tələbləri  və  qayğıları  da  yeniləşməkdədir.  Mütərəqqi 

texnologiyalarla  zəngin  çağdaş  insan  ömrü  dərin  məzmunlu  suallarlın 

ağrısını yaşayır. Bu suallar bəzən fəlsəfi, bəzən dini müstəvidə təzahür edir. 

Onların  cavablandırılması  da  məhz  bu  iki  sahənin  öhdəsinə  düşür.  Müasir 

insanın  həyat  problemləri  əsasən  hümanitar  sahələrlə,  o  cümlədən, 

psixologiya,  sosiologiya  və  ədəbiyyatla  əlaqəli  olsa  da,  fəlsəfə  və  dində 

insanın  mənəvi  ehtiyacları  daha  çox  nəzərə  alınır.  İnsan  yaşayır,  yaradır, 

inkişaf  edir,  müasirləşir,  böyük  svilizasiya  yaradır.  Lakin  bütün  bu 

heyrətamiz  hadisələrin  müəllifi  yarandığı  gündən  hazıradək  bir  zümrə 

əsrarəngiz  ehtiyaclardan  qurtula  bilmir.  Bu,  onun  iç  dünyasını  əhatə  edən 

mənəvi  duyğuların  ehtiyacıdır.  Bəzən  həmin  pak  fəza  öz  tarazlığını  itirir. 

Səbəb nədir? Zənnimizcə, insan iç dünyasında yaranan dini-fəlsəfi suallar və 

tələblərə  biganə  qaldıqda,  onları  cavablandırmadıqda  daxilindəki 

nigarançılıqlar  güclənir.  Demək,  fəlsəfə  və  din  insan  həyatı  ilə  sıx  bağlı 

sahələrdir.  Bu  gün  ABŞ,  Kanada,  Almaniya,  İngiltərə,  Fransa  və  bir  çox 

başqa  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  fəaliyyət  göstərən  dünya  şöhrətli  univer-

sitetlərdə  və  elmi-tədqiqat  mərkəzlərində  fəlsəfə  (philosophy),  ilahiyyat 

(theology)  və  din  fəlsəfəsi  (philosophy  of  religion)  fakultələrininin  ciddi 

fəaliyyəti və intensiv şəkildə yüksək ixtisaslı tədqiqatçıların hazırlanması bir 

daha bu müddəanı təsdiqləyir. Bəli, çağdaş həyat insanları nəinki dini-fəlsəfi 

atmosferdən  uzaqlaşdırmamış,  hətta  onları  bu  sahələrdə  daha  dərin 

araşdırmalara sövq etmişdir.  

Qürurla deyə bilərik ki, zəngin elmi-mədəni irsə sahib Azərbaycan xalqı, 

xüsusi ilə ziyalı gənclik dünyada gedən bu intellektual tərəqqidən haşiyədə 

qalmamışdır.  Azərbaycanın  istedadlı  insanları  və  zəkalı  gəncləri  fəlsəfə  və 

dinə  böyük  maraq  göstərməkdədirlər.  Bu  gün  doğma  vətənimizin  müxtəlif 

universitetlərində  və  ali  təhsil  ocaqlarında  fəlsəfə  və  ilahiyyat  fakultələri 

fəaliyyətdədir.  Əlbəttə  ki,  bunu  təsadüfi  saymaq  olmaz.  Tarix  boyu  dünya 

mədəniyyəti  xəzinəsinə  dahi  filosof  və  ilahiyyatçılar  təqdim  edən 

Azərbaycan  bu  gün  də  həmin  şərəfli  yolu  inamla  davam  etdirir.  Biz 

Azərbaycan mədəniyyətinə sədaqətlə xidmət edən bütün alimlərimizə dərin 




12      DİNİN FƏLSƏFƏSİ 

hörmətlə yanaşır, onlara səmimi minnətdarlığımızı bildiririk. 

Əziz  oxucu!  Qarşınızdakı  kitab  fəlsəfə  və  ilahiyyat  üzrə  təhsil  almış 

azərbaycanlı  bir  gəncin  fəlsəfə  və  din  sahəsindəki  marağı  nəzərə  alaraq 

apardığı  iki  illik  tədqiqat  işinin  nəticəsidir.  Bu  araşdırma  bütün  ziyalı 

azərbaycanlılara elmi-mənəvi bir töhfədir. Kitabda imkan daxilində çətin 

elmi  terminlərdən  istifadə  edilməmiş,  oxucu  ilə  səmimi  elmi  dialoq 

mühiti  yaradılmasına səy göstərilmişdir.  Hörmətli  oxucularımızın tənqid 

və  mülahizələrini  səbirsizliklə  gözləyir,  növbəti  nəşrlərdə  bu  təklifləri 

imkan  həddində  nəzərə  alacağımızı  vəd  edirik.  Sonda  kitabın 

hazırlanması  üçün  yardım  əli  uzatmış  bütün  müəllimlərə  və  dostlara 

səmimi qəlbdən təşəkkür edirəm.  



Yüklə 64,58 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə