Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc

---

BABA BABAZADƏ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ƏDƏBİYYATDA  

LİRİK NÖV 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BAKI – 2008 

 

 

1

 

---

 

 

2 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 

BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ 

 

BABA BABAZADƏ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ƏDƏBİYYATDA  

LİRİK NÖV 

(Dərs vəsaiti) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BAKI – 2008 

 

 

3

Elmi redaktor:  

 

filologiya elmləri doktoru,  

professor Nərgiz Paşayeva 

 

 

Rəyçilər: 

 

  filologiya 

elmləri namizədi,  

dosent Zahirə Salmanova 

 

filologiya elmləri namizədi,  

dosent Məhəmməd Məmmədov 

 

 

Baba Babazadə. Ədəbiyyatda lirik növ (dərs vəsaiti). Bakı: 

«Bakı Universiteti» nəşriyyatı, 2008, 178 səh. 

 

Ədəbi növlər və janrların poetikası haqqında Aristotel, Hegel, 

Belinski və başqa nəzəriyyəçilər bir sıra maraqlı  nəzəri-estetik 

fikirlər söyləmişlər. Dərs vəsaitində lirik növün atributiv poetik-

estetik və  nəzəri xüsusiyyətləri konkret tədqiqat obyekti kimi gö-

türülmüşdür. Müasir proqramlar və elmi-metodiki tələblər səviy-

yəsində hazırlanan bu dərs vəsaitində lirik növ və onun janrları 

haqqında müxtəlif nəzəri-estetik anlayışların terminoloji interpretasi-

yası verilmişdir. Dərs vəsaitində təhsilin bakalavr, magistr pilləsinin 

tələbələri, müəllimlər, habelə  ədəbiyyatın nəzəri məsələləri ilə 

məşğul olan tədqiqatçılar da istifadə edə bilərlər. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

© «Bakı Universiteti» nəşriyyatı, 2008 

---

 

 

4 

ƏDƏBİ NÖVLƏR VƏ JANRLAR 

 

Dünya  ədəbiyyatında yaranan bədii  ədəbiyyat nü-

munələri – ədəbi  əsərlər müxtəlif növlərə  və janrlara 

bölünür. Ümumiyyətlə isə  ədəbi  əsərlər üç növə bölünür: 

epik, lirik, dramatik. Bu bölgünü ilk dəfə verən, nəzəri 

cəhətdən  əsaslandıraraq təsnif edən antik dövrün ən böyük 

filosofu və nəzəriyyəçisi Aristotel (384-322) olmuşdur. İbti-

dai cəmiyyətlərdə yaranan ayrı-ayrı  ədəbiyyat və incəsənət 

nümunələrində müstəqil şəkildə ədəbi növ və janrlar anlayışı 

olmamışdır. Bu zaman yaranan əsərlər təbiət və  cəmiyyət 

hadisələri haqqında tam bilgi verirdi. Çünki bu zaman 

incəsənət əsərləri arasında janr, növ differensiasiyası da yox 

idi.  

Belinski  ədəbiyyatı sintetik sənət adlandırmışdır. Belə 

ki, bədii  ədəbiyyatda rəssamlığın, musiqililiyin, lirizmin, 

əyaniliyin elementləri vardır. Daha qədimlərdə, o zaman ki, 

insanlar hələ sinfi cəmiyyətdə yaşamırdılar, o zaman yazılan 

əsərlər bu gün bizim adlandırdığımız kimi bədii əsər adlan-

mırdı. Bu əsərlərin spesifikasında, ümumi total məzmununda 

ilkin ictimai şüurun izləri olan magik, mifoloji, əxlaqi və 

yarıfantastik elementlər var idi. Bu isə  hələ o zaman elmdə 

ilkin ictimai və bədii-estetik şüurun təzahürü olan sinkretizm 

adlanmışdır. «Sunkreto» – yunanca – qovuşma, qatılma, 

birləşmə, bitişdirmə deməkdir.  

Bununla bərabər, həmin  əsərlərdə müxtəlif  ədəbi for-

maların da məzmun və janr sinkretizmi müşahidə olunmuş-

dur. Belə ki, ilkin sinkretik əsərlərdə poeziyanın, xorun, 

musiqinin bir poetik düşüncədə ritorik inikası əsas tutulurdu. 

Ən qədim dövrlərdə sinkretik sənətin izlərini biz mahnılarda, 

 

 

5

nəğmələrdə, oyun və  rəqslərdə görürük. Bu cür oyunlar, 

ayinlər, və  rəqslər, adətən ov mərasimlərindən  əvvəl və 

uğurlu ovdan sonra keçirilirdi. Hətta bu gün sinkretik 

rəqslərin izləri bir sıra xalqların həyatında indiyə qədər gəlib 

çatmışdır. Qədim zamanlarda yaranan əmək və  mərasim 

mahnılarında da sinkretizmin izlərini görürük.  

Əlbəttə, ilkin sinkretik incəsənətdə ardıcıl olaraq for-

malaşan ritmik melodiyalarda, həmin nəğməli ritmlərlə 

deyilən poetik mətnlərdə sinkretizm əsas yer tutur. Bu şifahi 

və yazılı  şəkildə yaranan mətnlərdə ifadə olunan nidalar, 

emosiyalar, söz, takt və melodiyalar müəyyən ritmə tabe tu-

tulurdu.  

Zaman keçdikcə bu sinkretik sənət ayrı-ayrı sahələrə 

ayrılmağa başlamışdır. Xalq əfsanələrinin, mifoloji 

süjetlərin, nağılların, lirik-epik mahnıların, sinkretik 

sənətdən ayrılması  nəticəsində epos-epik növ formalaşmış-

dır. Nəzəriyyəçilərin fikrincə, lirikanın mənşəyi insanın izti-

rab, kədər və sevinclərinin ifadə olunduğu xorla bağlı ol-

muşdur. Dramaturgiya isə ayrı-ayrı kollektiv tamaşaların, 

mimik hərəkətlərin nəticəsində formalaşmışdır. Bununla 

belə, lirik, epik və dramatik ədəbi formalar daha sonralar 

inkişaf edərək mürəkkəb şəkil almış və əvvəlki əlamətlərini 

demək olar ki, itirmişdir. Onlar arasında elə qarşılıqlı 

cəhətlər və keçidlər olmuşdur ki, hətta indinin özündə  də 

tədqiqatçılar poetik yaradıcılıq növlərini araşdırmaqda, 

onların sərhədlərinin müəyyənləşməsində çoxlu miqdarda 

janrların modifikasiyasının xarakteristiskasını təyin etməkdə 

çətinlik çəkirlər. Hətta bununla bağlı müxtəlif elmi-nəzəri 

baxışlar, yanaşmalar mövcuddur.  

Aristotel  ədəbiyyatı növlərə  və janrlara bölərkən 

---