Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu
QASIM HACIYEV
BƏRDƏ ŞƏHƏRİ
COĞRAFİ, SİYASİ VƏ MƏDƏNİ TARİXİ
Bakı – 2008
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov
adına Tarix İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur
Elmi redaktor: AMEA-nın müxbir üzvü,
t.e.d., professor
Y.M.Mahmudov
Rəyçilər: AMEA-nın müxbir üzvü, t.e.d.,
professor
İ.A.Babayev
t.e.d.
T.M.Məmmədov
t.e.d., professor
V.Z.Piriyev
t.e.d., professor
T.T.Mustafazadə
filol.e.d.
S.Ş.Nuriyev
Hacıyev Q.Ə.
Bərdə şəhəri. Coğrafi, siyasi və mədəni tarixi. – Bakı, Un-
iPrint, 2008. – 250 s.
Əsər Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biri, ölkənin beş əsrə
qədər paytaxtı olmuş, 2500 ildən artıq yaşı olan Bərdənin tari-
xinə həsr edilmişdir. Kitabın I cildində Bərdənin qədim dövrdən
XIX əsrədək tarixi öz əksini tapmışdır. Əsərdə eyni zamanda
Bərdənin yerləşdiyi tarixi ərazinin təbii-coğrafi xüsusiyyətləri,
şəhərin
tarixi yeri, təşəkkül dövrü, quruluşu, adının
etimologiyası, ictimai-inzibati şəraiti, əhalisinin etnik tərkibi
işıqlandırılmışdır.
Əsərdən Azərbaycan tarixinin tədrisində ali və orta ixtisas
məktəblərinin müəllim və tələbələri,
elmi işçilər və şəhər tarixi
məsələləri ilə məşğul olan tədqiqatçılar, ümumiyyətlə,
tariximizlə maraqlananlar yararlana bilərlər.
Kitabın işıq üzü görməsində xüsusi roluna görə vətənpərvər
ziyalı, polis polkovniki Əbülfət Hacıyevə minnətdarlıq edirik.
İSBN 978-9952-440-33-1
© Q.Hacıyev, 2008
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи
5
MÜƏLLİFDƏN
2000-ci ildə Azərbaycan MEA A.A.Bakıxanov adına Ta-
rix İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə «Bərdə şəhərinin tarixi
(e.ə. III əsr – b.e. XVIII əsri)» adlı monoqrafiya çap etdirdik və
2006-cı ildə Azərbaycan MEA Tarix İnstitutunun Birləşdirilmiş
Müdafiə Şurasında həmin mövzuda doktorluq dissertasiyası
müdafiə etdik.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin «Düzü, mən qədim Bərdəni
çox sevir və bərdəlilərə böyük hörmət bəsləyirəm» sözləri hər
bir bərdəli kimi bizi də ruhlandırdı və bu mövzuya yenidən
qayıtmağa sövq etdi.
Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın qədim şəhərlərindən
biri olan Bərdənin tarixinin yazılması,
eləcə də qədim və zəngin
tarixə malik Qarabağ bölgəmizin tarixini hərtərəfli və dərindən
tədqiq etmək üçün “Qarabağ tarixi” şöbəsinin yaradılması da
Ulu Öndərin tövsiyəsinin nəticəsidir.
Heydər Əliyev həm tarixi yaradan və bu mənada tariximizi
tarixlərə yazan dahi şəxsiyyət, həm də tarixi yazanlara arxa du-
ran rəhbərdi.
Məlumdur ki, Bərdə şəhərinin adı yazılı mənbələrdə
Albaniyanın paytaxtı kimi çəkilir. Bu məlumatdan başqa yazılı
mənbə əldə edilmədiyindən və arxeoloji tədqiqatların
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи
6
aparılmaması səbəbindən Bərdə bir qayda olaraq tarixi
ədəbiyyatda orta əsr şəhəri kimi təqdim olunmuşdur. Lakin
erkən orta əsrlərdə (V əsr) ölkənin paytaxtına çevrilmiş,
iqtisadi
və strateji cəhətdən əlverişli olan bu şəhərin bünövrəsinin elə
həmin vaxtda qoyulması versiyası tarixşünaslıqda haqlı
olaraq
birmənalı qəbul edilməmişdir.
Əsrlər boyu qaranlıq qalmış tarixi sirləri açan, hətta
mövcudluğunu itirmiş neçə-neçə qədim şəhərin tarixini mey-
dana çıxaran arxeologiyanın möcüzəvi imkanlarından lazımınca
bəhrələnmədən, elə həmin mənada, Bərdədə aparılmış arxeoloji
qazıntı nəticələrini nəzərə almadan, yəqin ki,
biz də şəhərin min
beş yüz il tarixə malik orta əsr şəhəri olması fikrilə razılaşmaq
məcburiyyətində qalardıq. Başqa sözlə, Bərdədə aparılan arxeo-
loji qazıntılar nəticəsində yerin dərin qatlarında arxeoloji qayda-
qanunlarla izlənən mədəni təbəqələrin açılması, külli miqdarda
qədim maddi mədəniyyət nümunələrinin aşkar edilməsi, şəhərin
tarixinin yazılı mənbələr və arxeoloji tədqiqatlar əsasında
hərtərəfli və kompleks tədqiqini mümkün etdi və Bərdənin daha
qədim dövrdə yaranması barədə yeni söz deməyə, onun
inkişafını, günümüzədək intensiv yaşayış məskəni olaraq
qalmasını, şəhərin siyasi, iqtisadi, ictimai, mədəni tarixini
öyrənməyə imkan yaratdı.
«Qarabağın Bərdə şəhəri qədim tarixə, zəngin ənənəyə
malikdir» deyən Ulu Öndər Heydər Əliyevin qədim şəhərin
keçmiş şöhrətinin özünə qaytarılmasına dair tövsiyələrini biz
Bərdədə onun öz dilindən dəfələrlə eşitmişdik.
Heç də təsadüfi
deyil ki, Ulu Öndərin tövsiyələri zaman-zaman öz bəhrəsini
vermiş və verməkdədir. Bərdə şəhərində Ulu Öndərin göstəriş
və tələbi ilə inşa edilmiş nəhəng tikililər – mədəniyyət sarayı,
vətən müharibəsində həlak olanların xatirəsinə ucaldılmış abidə
kompleksi, poçt-rabitə, mehmanxana binaları, zavod və
fabriklər,