Microsoft Word bmt-2 cavab az doc

---

1 

 

           BM Tarixi-2  Fənni Üzrə  mtahan Suallarının Cavabları 

 

        1. Birinci dünya müharibəsinin səbəbləri və başlanması. 

         Dünya kapitalizminin yeni inkişaf mərhələsinə daxil olması qabaqcıl kapita-

list  ölkələri  arasında  ziddiyyətləri  daha  da  gücləndirdi.  Bu,  dünya  müharibəsinin 

başlanması  üçün  maddi-siyasi  zəmin  yaratdı.  Yeni  texniki  tərəqqi  əsasında  isteh-

salın, xüsusilə sənaye istehsalının sürətlə artması da müharibənin hazırlanmasında 

mühüm rol oynamışdı. Müharibənin başlanmasının əsas səbəbkarı XIX əsrin sonu-

XX əsrin əvvəllərindən etibarən öz iqtisadiyyatını çox sürətlə inkişaf etdirən Alma-

niya olmuşdu. O, artıq sənaye istehsalında  ngiltərə və Fransanı geridə buraxmış, 

yeni bazarlar əldə etmək üçün çox fəallaşmışdı. Buna baxmayaraq, başqa dövlətlər, 

ilk  növbədə  ngiltərə,  Fransa,  Rusiya  da  müharibəyə  az  maraq  göstərmirdilər. 

Məhz buna görə də Almaniya ilə  ngiltərə, Fransa və Rusiya arasında ziddiyyətlər 

kəskinləşmişdi.  Bu  dövlətlər  arasındakı  ziddiyyətlərin  kəskinləşməsi  1914-cü  il 

avqustun 1-də birinci dünya müharibəsinin başlanmasına gətirib çıxardı. Avstriya-

Macarıstan imperatorluğunun vəliəhdi Frans Ferdinand  28 iyun 1914-cü ildə Sara-

yevoda  bir  Serb  milliyyətçisi  olan  Qavrilo  Prinsip  tərəfindən  öldürüldü.  Avstriya 

hökumətinin reaksiyası çox sərt oldu. Lakin Rusiyanı tək başına qarşısına almağa 

çəkinən  Avstriya,  əvvəlcə  Almaniya  ilə  məsləhətləşdi.  Almaniyanın  verdiyi  üstü 

bağlı  dəstəyin  ardından,  Avstriya  Serbiyaya  48  saat  müddətinə  və  müstəqil  bir 

dövlətin  qəbul  edə  bilməyəcəyi  ağır  bir  nota  verdi.  Serbiya  bu  notaya  Rusiyanın 

dəstəyi ilə rədd cavabı verdi. Buna qarşılıq Avstriya 28 iyul 1914-cü ildə  Serbi-

yaya müharibə elan etdi. Avstriyanın bu addımına cavab olaraq Rusiya 31 iyulda 

ümumi  səfərbərlik  elan  etdi.  Daha  əvvəldən  Rusiyanın  bu  səfərbərliyini  döyüş 

elanı qəbul edəcəyini düşünən Almaniya 1 avqustda Rusiyaya, 3 avqustda da Fran-

saya  müharibə  elan  etdi.  Şliffen  planına  uyğun  olaraq  alman  orduları  Belçikanın 

bitərəfliyini pozaraq onun ərazisindən keçib Fransaya girdilər. Onu da qeyd etmək 

lazımdır ki, hələ 1898-ci ildə Almaniya ordusu baş qərargahının rəisi Alfred Şlif-

fen  tərəfindən hazırlanmış  müharibə planında belə bir  əməliyyatın  həyata  keçiril-

məsi nəzərdə tutulmuşdu. Almaniya yaxşı bilirdi ki, Belçika ərazisinə daxil olma-

---

2 

 

ğ

ın strateji cəhətdən əlverişli olmasına baxmayaraq, bunun son dərəcə təhlükəli tə-

rəfi  də  vardır.  Bu,  ngiltərənin  Almaniyaya  müharibə  elan  edə  biləcəyi  təhlükəsi 

idi. Çünki 1831-ci ildə Prussiya Belçikanın əbədi bitərəf və müstəqil dövlət olma- 

sına dair protokolu imzalayan beş dövlətdən biri olmuşdur. Eyni zamanda 1870-ci 

il avqustun 11-də  ngiltərə və Belçika ilə bağladığı xüsusi müqavilə ilə I Vilhelm 

Belçikanın bitərəfliyini  ngiltərə ilə birlikdə  qoruyacağına dair öhdəlik götürmüş-

dü. Bütün bunları nəzərə alan   ngiltərə hökuməti avqustun 4-də Almaniyaya öz öl-

kəsinin ultimatumunu təqdim etdi. Ultimatumda bildirilirdi ki, Almaniya dərhal öz 

qoşunlarını Belçikadan çıxarmalıdır, əks halda  ngiltərə Almaniyaya müharibə elan 

edəcəkdir. Cavabı almayan  ngiltərə avqustun 4-dən 5-nə keçən gecə Almaniyaya 

müharibə elan etdi.  

                2. Birinci dünya müharibəsində böyük dövlətlərin məqsədləri. 

Almaniya  dünyanı öz  xeyrinə  yenidən  bölmək  uğrunda  mübarizə  aparırdı.  Alma-

niya ilk növbədə çalışırdı ki,  ngiltərəni zəiflətsin.  ngiltərə müstəmləkə sistemin-

də Almaniyanın əsas rəqibi idi. Almaniya yeni müstəmləkələr əldə etmək və dəniz-

lərə hakim olmaq  məsələlərində  ngiltərə ilə rəqabətə girmişdir. Həmçinin Alma-

niya Fransanı parçalamaq niyyətində idi. Bununla Almaniya Fransanın əsas metal-

lurgiya bazalarını ələ keçirmək və fransız müstəmləkələrinə sahib olmaq istəyirdi. 

Rusiya ilə bağlı Almaniyanın planı isə başqa idi. Almaniya Rusiyanı zəiflətmək və 

Ukrayna ilə Pribaltikanı işğal etmək istəyirdi. Rusiyanın Baltik dənizi ilə əlaqəsini 

kəsmək  də  alman  planına  daxil  idi.  Eyni  zamanda  Belçikanı  da  işğal  etmək  istə-

yirdi. 

ngiltərə Almaniyanın siyasi və iqtisadi baxımdan güclənməsindən narahat olmuş-

du.  ngiltərə  Avropada,  dənizlərdə  və  müstəmləkələrdə  rəqibi  olan  Almaniyanı 

sıradan çıxarmaq məqsədi güdürdü. Almaniya  ngiltərə üçün bütün Avropadakı rə-

qiblərinin hamısından bir yerdə ən güclüsü idi.  ngiltərə sürətlə inkişaf edən gənc 

alman rəqibinin iqtisadi və maliyyə qüdrətini zəiflətmək, Almaniyanın hərbi-dəniz 

və ticarət donanmasını məhv etmək, Mesopotamiyanı və zəngin neft yataqları olan 

Ə

rəbistan yarımadasını da işğal etmək istəyirdi. 

---

3 

 

Fransa da özlüyündə Almaniyanın güclənməsinə narahat olmuşdu. Qonşuluğunda 

güclü dövlətin olmasını istəməyən Fransa hər vəchlə Almaniyanının hərbi, iqtisadi 

və siyasi qüdrətini darmadağın etmək istəyirdi. Üstəlik Fransanın müharibəyə qo-

ş

ulmaqda  məqsədi  Elzas  və  Lotaringiyanı  geri  qaytarmaq,  Saar  kömür  hövzəsini 

işğal etmək idi. Fransa Suriyanı, Fələstini və digər ərəb ərazilərini işğal etmək istə-

yirdi.  

Rusiya bu müharibəyə başlamamışdan qabaq qarşısına 3 əsas məqsəd qoymuşdu. 

I. Balkanlarda slavyanları birləşdirmək, Slavyan imperiyası yaratmaq və bu imperi-

yanı Osmanlıya qarşı təhrik etmək.   

II. Rusiyanın “xəstə adam”  adlandırdığı Osmanlının süqutundan sonra boğazlar da 

daxil olmaqla Anadolunu işğal etmək. 

III. Bu müharibədə qalib gələrək inqilabçıları xalqın gözündən salmaq. 

taliya  yeni müstəmləkələr ələ keçirərək, köhnə Roma  mperatorluğu kimi Aralıq 

dənizinə hakim olmaq məqsədi güdürdü. 

Avstriya  -Macarıstan  onun  üçün  ən  böyük  təhlükə  olan  Rusiya  və  onun  dəstək-

lədiyi    Serbiyaya  qarşı    Balkanlarda    mübarizə  edirdi.  Bundan  başqa  Avstriya-

Macarıstan Serbiya və Çernoqoriyanı işğal etmək, Balkanlarda öz mövqelərini qo-

ruyub saxlamaq  və möhkəmləndirmək, Rusiyadan Podolya və Volnını qoparmaq-

la öz məqsədinə çatmaq istəyirdi. Bu müharibədə Yaponiyanın və 1917-ci ilin ap-

relindən müharibəyə qoşulan ABŞ-ın özünəməxsus məqsəd və niyyətləri var idi ki, 

onlar  da  onu  həyata  keçirməyə  çalışırdılar.  Beləki,  ABŞ  dünya  ağalığı  uğrunda 

mübarizə  aparır,  Yaponiya  isə  Uzaq  Şərqdə  hökmran  olmaq  istəyirdi.  Yaponiya 

müharibə  illərində  Uzaq  Şərqdə  yaranmış  boşluqdan  istifadə  edərək  məqsədlərini 

həyata keçirirdi. 

             3. Osmanlı dövlətinin birinci dünya müharibəsinə cəlb olunması. 

Müharibənin  ilk  günlərindən  hər  iki    tərəf  Türkiyəni  öz    tərəfinə    çəkməyə  cəhd  

edirdi. Gənc türklər hökuməti  Almaniyaya  meyl edirdi. Lakin Türkiyənin Antanta 

dövlətlərindən  maliyyə-iqtisadi  asılılığı  çox  böyük  idi.  1914-cü  il  avqustun  2-də 

alman-türk  ittifaq  müqaviləsi  imzalandı.  Müqaviləyə  görə,  əgər  Rusiya  Avstriya-

Macarıstan münaqişəsinə qarışarsa, Almaniya Avstriya-Macarıstan tərəfindən mü-

---