Rejissorluğun üslub problemləri
1
A
ydыn Dadaшov
Rejissorluьun цslub
problemlяri
(Cənnət Səlimovanın yaradıcılığı əsasında)
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və
Turizm nazirinin 43 saylı əmri (01-02-2010),
AMEA – nın Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun
Elmi Şurasının 01 saylı qərarı (21-04- 2010) ilə
çapa məsləhət görülür.
“Elm və təhsil”
Bakı – 2010
Aydın Dadaşov
2
Elmi redaktor: Rəna Məmmədova
AMEA – nın müxbir üzvü
Redaktor: Vəfa Xanoğlan
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Rəyçilər:
Məryəm Əlizadə
sənətşünaslıq doktoru, professor
İlham Qazızadə
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru
Aydыn Dadaшov.
Rejissorluьun цslub problemlяri (Cənnət Səlimovanın yaradıcılığı əsasında).
Бакы, «Елм вя тящсил», 2010. – 240 сящ.
məkdar
incəsənət xadimi, dövlət mükafatı laureatı,
filologiya elmləri doktoru, professor Aydın Ərşad
oğlu Dadaşovun “Rejissorluğun üslub problemləri”
(Cənnət Səlimovanın yaradıcılığı əsasında) monoqra-
fiyasında peşəkar teatr rejissorunun yaradıcılıq laboratoriyası ilk
dəfə olaraq sistemli şəkildə təhlilə cəlb edilir. Kitabın sonunda
Azərbaycan respublikasının xalq artisti, ADMİU-nun professoru
70 illik ömrünün, 50 ildən çoxunu səhnə sənətinə həsr etməklə
yüzdən artıq tamaşaya quruluş vermiş Cənnət Səlimovanın ya-
radıcılığını araşdıran bu kitabın mütəxəssislərlə birgə geniş oxucu
marağına da səbəb olacağı zənnindəyik.
2010
098
4702000000
−
N
грифли няшр
©
«Елм вя тящсил», 2010
Я
Rejissorluğun üslub problemləri
3
i r i ш
asiləsiz axtarışlardan ibarət olan ədəbi – bədii
proses dövrün
diqtəsi ilə daim dəyişdikcə
cərəyanlar kimi təzahür edən ictimai üslublar
meydana çıxır. Bəşəriyyət tərəqqinin qarşısını kəsən amil-
lərlə - problemlərlə mübarizə yolları aradıqca üslublar da
yeniləşir. Mütərəqqi cəmiyyətin fəal vətəndaşı olan müəl-
lifin dövrün bədii şərhini, gözəlliyə, yaxud eybəcərliyə
münasibətini bildirərkən ətraf
mühitdə baş verənlərə reak-
siyası, ictimai üslub daxilində fəaliyyətə zəmin yaradır.
Total, avtoritar rejimlərdən fərqli olaraq demokratiya mü-
hiti azad fikrin təminatına çevrilir. Kulturoloq D.S.Lixaço-
vun: “Üslub əsərin forma və məzmununu birləşdirmək
strukturunun estetik prinsipi kimi tədqiqat obyektinə
müəllif münasibətinin ifadə vasitəsidir”
1
fikirləri ədəbiy-
yat və sənətdə problemin həllinə yönələn hadisələr toplusu
olan mövzu həlli kimi cəmiyyətlə bağlı təməl prinsipindən
sonra üslubun insan faktoru
üzərində bərqərar olduğunu
təsdiqləyir. Və əlbəttə ki, ideyanın maddiləşmə forması
olub janr kimi materialı deyil, müəllifi səciyyələndirən üs-
1
Д.С.Лихачев. Поетика древнерусской литературы. М., 1979. с.32.
G
F
Aydın Dadaşov
4
lub dildə ifadə olunub, plastika
və ya jestlə süslənən söz
vasitəsi ilə maddiləşir. “Üslub müəllif, təhkiyəçi tərəfin-
dən müəyyən olunan gerçəkliyin təsvirini realizə prinsipi-
dir”
2
yazan ədəbiyyatşünas O.A.Tvoroqov da, üslubun
yalnız müəlliflə bağlılığını vurğurlayır. Fransız
nəzəriyyəçisi J.P.Sartrın: “Üslub haqqında söhbət açılan
müddəa barədə, dolayı yolla danışmaq bacarığıdır”
3
fikri
isə mahiyyət daşıyıcısı olan obrazlılığın qabardılmasını
diqtə etməklə yanaşı, açıq cəmiyyətdən kənardakı müəllifi
sığortalayır. Məlumdur ki, bədii yaradıcılıqda ideyanın
maddiləşmiş forması kimi təzahür edən peşəkar, fərdi,
ictimai üslublar canlı ünsiyyət
üzərində qurulan teatr sənə-
tində də, müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Peşəkar üslubun
mətnlə bağlı olduğundan dilçilik münasibətini əhatələn-
dirən bədii-poetik, metaforik, elmi, publisistik, rəsmi-
protokol tipləri audiovizual həllini
tapmaqla teatr rejisso-
runun da peşə cəbbəxanasını zənginləşdirir. Aleksandr
Yakovleviç Tairovun “Rejissor teatrın sükançısıdır; sualtı
təbaşirdən, qayalardan qaçmaqla, qarşıya çıxan təhlükələri
dəf etməklə, yelkəni açıb bükməklə tufanla, qasırğalarla
mübarizə aparmaqla teatr tamaşası gəmisini irəliyə -
qoyulan yaradıcı məqsədə o aparır”
4
bənzətməsi də, peşə
cəbbəxanasına bələdçiliyin vacibliyini vurğulayır.
Bilavasitə tamaşaya qoyulan əsərin ideyasının çözül-
məsi, bədii ekvivalentlərin tapılması prosesində üzə çıxan
peşəkar üslub, ifadə vasitələri uyğun olan sənətkarları öz
ətrafında birləşdirə bilir. Peşəkar üslub yalnız realizə me-
toduna cavab verən yazılı elmi-nəzəri müddəa, tezis, for-
2
О.А.Творогов. Анализ литературного произведения. Л., 1976. с. 68.
3
Ж.П.Сартр. Что такое литература. М., 2000. с. 316.
4
А.Я.Таиров Записки режиссора: статьи, беседы, речи, письма.
М.1970. с. 137.