Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc
Yüklə 308,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2) Eramızdan
| Coğrafi Ekologiyanın Əsasları Fənni Üzrə mtahan Suallarının Cavabları 1) Ekologiya və coğrafi ekologiyanın predmeti , ekoloji anlayışların yaranma mərhələləri: "Ekologiya" qədim yunan sözü olub, oykos-ev,logiya isə bilik,təlim məna- sını ifadə edir."Ekologiya"nın predmetini canlı orqanizmlərlə təbii mühit arasında mövcud əlaqələrin birliyi və ya quruluşu təşkil edir.Coğrafi ekologiya elmi haqqındakı biliklər tarixən qədim olsa da XX əsrin ortalarından formalaşmağa başlamışdır.Coğrafi ekologiya elmi sonrakı mərhələlərdə təkmilləşmiş müasir forma və məzmun almışdır.Bu elm biologiya,coğrafiya,kimya elmləri kimi dünyanın tədqiq edilməsində aparıcı yerlərdən birini tutur.Maddi aləm haqqinda biliklərin yaranması,izah edilməsi,canlıların ətraf mühit və onun sferaları ilə,yəni iqlim,su,torpaq və s. ilə əlaqəsi barədə yeni ideyalar yaranmışdır.Bu isə onun tətbiqi sahəsi olan ətraf mühiti mühafizə sahəsinə dair bilikləri zənginləşdirmişdir.Deyilənlər ekologiyanın coğrafi istiqamətlərini də zənginləşdirmiş,eyni zamanda təbiət-əhali-təsərrüfat sahələrinin,onların ərazi birliklərindın bəhs
etməsi ümumi
ekologiya elminə
müsbət təsir
göstərmişdir.Coğrafi ekologiyanın ilkin görüntüləri eramızdan əvvəlki dövrdən başlayaraq bu günə qədər müxtəlif mərhələləri əhatə etmişdir.Bu sahədə biliklər antik və ilkin feodal dövlətlərində,qədim şərqdə,eləcə də Azərbaycanda müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etmişdir. Ekoloji proseslərin öyrənilməsində V.T.Vernadskinin biosferi qlobal ekosistem kimi tədqiq etmək ideyasının irəli sürülməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Burada təbiət-cəmiyyət münasibətlərində antropogen təsirlər özünü göstərmişdir.
Eramızdan ə vvəl
insanlar ehtiyaclarını ödəmək üçün
ovçuluqla,balıqçılıqla,heyvandarlıqla,daha sonralar isə əkinçiliklə məşğul olmuşlar. nsanlar təbii şəraiti,ehtiyatları daha əlverişli olan ərazilərdə məskunlaşaraq təbiətə güclü təsir göstərirdilər.Bu təsirlər yerli mahiyyət kəsb etsə də,insanlar tərəfindən ekoloji böhranların başlanğıcı olmaqla sonrakı dövrlərdə əks təsirlə özünü biruzə vermişdir.
Qədim şərq fəlsəfəsində təbiətlə insanlar arasındakı əlaqələrə dair biliklərin yaranması ,daha sonra yunan fəlsəfəsindəki kosmosentrik ideyalardan başlamış insanların,bitki və heyvanat aləminin ətraf mühitdən asılılıqları ideyaları meydana gəlmişdir.Bu ideyaların nümayəndələrinə Aristoteli,Hippokratı,Prineyi və başqalarını misal göstərmək olar.Həmin dövrün alimləri təbiət və ətraf mühit haqqındakı məlumatların təhlilində,xüsusidən- ümumiyə və ümumidən-xüsusiyə doğru qiymətləndirmə ideyasını irəli sürdülər.Bununla nəinki təbiət haqqındakı biliklər,eyni zamanda ekoloji mahiyyət kəsb edən terminlər də formalaşırdı. btidai dövrdə insanlar iqlimə və suya daha çox bağlı olmaqla ovçuluğa və balıqçılığa da çox meyl göstərirdilər.Heyvandarlığın,əkinçiliyin,sənətkarlığın və digər sahələrin yaranması ilə əlaqədar olaraq təbiət və ətraf mühit haqqında yeni fikir,münasibətlər və ideyalar yaranırdı. Sonrakı dövrlərdə bir çox elmi müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq təbiət tarixinə münasibət zəifləmişdir. 3) Qədim Şərqdə Ekologiya və ətraf mühitə mühafizə sahəsindəki naaliyyətlər. Qədim Şərqdə, eləcə də Azərbaycanda insanların Ekologiya və ətraf mühitə münasibət məsələlərində zəngin elmi nəticələrə malik olmuşlar.Bir şox qədim Şərq alimləri əhalinin fəaliyyətində təbiət qanunlarına üstünlük vermişlər.Bunlara bn Sinanı, bn Rüşdü, bn Məymunu, bn Abbası və başqalarını göstərmək olar.980- 1037-ci illərdə bn Sinanın elmi fəaliyyəti ekoloji məsələlərin də təhlilində maraq doğururdu.Xüsusilə , bütün aləmdə təbii qanunauyğunluğun "hökm" sürməsi ideyası əsas yer tuturdu.Onun "Tibb elminin qanunu" əsərində insan ekologiyasında dair qiymətli nəzəri və praktiki məsələlər şərh edilir.Qədim Şərqdə ə traf mühitlə bağlı xəstəliklərin profilaktikası və insanların sağlam həyat tərzi üçün zəruri olan amillərin ən başlıcası kimi qiymətləndirilir və buraya aşağıdakılar aid edilirdi: - ətraf mühiti mühafizə; - yaşayış binalarının səmərəli qurulması; - əmək və istirahət rejiminin düzgün təşkili; - hisslərin düzgün nizamlanması; - qidaların səmərəli təşkili; - fiziki hərəkətlər; - orqanizmin təmizlənməsi. Qədim Şərqdə insanın səhhəti və ətraf mühitlə bağlı tədqiqatların məzmunu, metodları və metodologiyası bu günkü ekoloji anlayışlar,ekoloji mədəniyyətlər cəhətdən nəinki müasir tələblərə yaxındır,eyni zamanda qədim irsimizi öyrənməklə ümumi ekologiyanın inkişafına böyük töhvələr verə bilər.
Ekoloji proseslər və münasibətlər haqqındakı ideyalar insanları tarix boyu düşündürmüşdür.Hər bir dövrdə həmin məsələlərə münasibət müxtəlif olmuşdur.Qədim insanlar yaşadıqları mühitin sirlərini kortəbii dərk etmələrinə baxmayaraq təbiətin qlobal problemləri haqqındakı bilikləri məhdud idi.Getdikcə təbiət-cəmiyyət münasibətlərinin təhlili
ziddiyyət təşkil
edirdi.Sonrakı mərhələlərdə,xüsusilə coğrafi kəşflərdən sonra təbiətin sistematik öyrənilməyə başlanması təbiətşünaslığın inkişafına təsir göstərmiş və bu öz növbəsində ekoloji proseslərin öyrənilməsində mühüm yer tutumuşdur.Ümumiyyətlə təbiətşünaslığın yaranması aşağıdakı mərhələri keçmişdir: Birinci mərhələ antik ölkələri,Misiri,Mesopotomiyanı və Çini əhatə etməklə,təbiət haqqında ilkin elmi bilikləri insanların məişət-təsərrüfat fəaliyyətini,proqnozları ön plana çəkmişdi. kinci mərhələ
dini-fəlsəfi ideyaların,dini təlimlərin yarandığı dövrdür.Təbiətdən bəhs edən bir sıra elmlərdə elmi dəlillər kifayət etmədiyindən təbiətə münasibət bayağılaşır,falçılığa,magiyaçılığa və s. üstünlük verilirdi. Hər iki dövrdə elm və texnika bəsit olmaqla,məhsuldar qüvvələrin səviyyəsi olduqca aşağı idi.Ona görə də təbiətşünaslıqda irəliləyişlər yox idi.Həmin dövr XV-XVI əsrlərə qədər davam etmişdir. Üçüncü nərhələ XVII əsrin əvvllərindən başlayaraq mərhələ-mexaniki və metafiziki dövr adlanır.Bu dövrdə təbiətşünaslıqda təbii dəyişiklik və münasibətlərin ardıcıl tədqiqi ilə yanaşı elmdən uzaqlaşma meylləri yaranırdı.XVII və XVIII əsrdə istehsalın sənətkarliqdan manufakturaya keçməklə energetik bazasının mexanikaya əsaslanması təbiətşünaslığa da təsir göstərirdi.Canlı aləmin,onun ekoloji aləminin dərindən öyrənilməsində bu dövrdə bir şox alimlərin ,o cümlədən F.lamark,A.Humbolt,K.Berqman,A.Dekandol,Ç.Darvin,E.Hekkel və başqalarının əməyi danılmazdır.
Yüklə 308,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|