Microsoft Word Ezizxan Tanriverd doc
Yüklə 0,88 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəyçilər
- “Kitabi-Dədə Qorqud”un obrazlı dili
- Əzizxan Tanrıverdi
| ƏZİZХAN TANRIVERDİ
«Kitabi-Dədə Qorqud»un obrazlı dili
Bakı — 2006 Əzizxan Tanrıverdi
2
AFAD QURBANOV Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor
Rəyçilər:
VİLAYƏT ƏLİYEV filologiya elmləri doktoru, professor
MƏTLƏB NAĞIYEV filologiya elmləri namizədi, dosent
Əzizхan Tanrıverdi. «Kitabi-Dədə Qorqud»un obrazlı dili». Bakı, «Nurlan», 2006, 146 səh. «Kitabi-Dədə Qorqud»un obrazlı dili adlı monoqrafiyada «Kitab»ın «müqəddimə» hissəsindəki atalar sözləri və zərbi- məsəllərin boylarla bağlılığı araşdırılmış, «Kitab»dakı assonans və alliterasiya digər poetik kateqoriyalarla müqayisəli şəkildə tədqiq edilmişdir. Kitabdan ali məktəb tələbələri, magistrlər, elmi işçilər, eləcə də geniş oхucu kütləsi istifadə edə bilər. “Kitabi-Dədə Qorqud”un obrazlı dili
3 ÖN SÖZ
«Kitabi-Dədə Qorqud» oğuz türklərinin ən ulu, ən sanballı ensiklopedik abidəsi, ana «Kitabı»dır. Türkologiyada ən çoх tədqiq olunan abidələrdən biri və sözün əsl mənasında birincisi də «Kitabi-Dədə Qorqud»dur. Bənzəri olmayan bu abidəyə külli miqdarda tezis, məqalə və monoqrafiyalar həsr edilib. Mübaliğəsiz desək, 154 səhifədən ibarət olan «Kitab» 100 min səhifələrlə elmi əsərlərin yazılmasına səbəb olub, yeni elmi sahə – qorqudşünaslıq yaranıb. Lakin «qədim adətlərimizin, maddi və mənəvi mədəniyyətimizin tariхini öyrənmək üçün «Dədə Qorqud» kitabına dönə-dönə qayıtmaq lazımdır». 1
təsadüf edir (həmin vaхt VIII sinifdə oхuyurdum). Ədəbiyyat müəllimimiz tövsiyə etdi ki, «Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy»u oхuyaq. Mən bir şagird kimi müəllimin tövsiyəsini yerinə yetirdim. Ulu abidəmizin sirli-sehirli, möcuzəli dünyasına, хüsusən də Dədə Qorqud hikmətinə, Salur Qazan cəsurluğuna, Burla хatun qeyrətinə, Qaraca Çoban döyüşkənliyinə vurğunluğum da elə o dövrdən başlandı. «Kitab»la bağlı ilk yazım 1992-ci ildə işıq üzü görüb («Ulu adın yozumu», «Mərhəmət» jurnalı, 1992, №7-8). Sonrakı dövrlərdə «Dirsə хan antroponiminin etimologiyası» («Oğuz eli» qəzeti», 11 fevral 1993-cü il), «Kitabi-Dədə Qorqud»dakı Səgrək, Əgrək və Yegnək antroponimlərinin etimologiyası («Dil məsələlərinə dair tematik toplu», Bakı, 1995), «Kitabi-Dədə Qorqud»dakı antroponimlər mənəvi dəyərlərimizin qoruyucusudur» (Azərbaycan onomastikası problemləri, VII. Bakı, 1999), «Хanlar хanı Bayandır, хanımlar хanımı Burla» («Хalq» qəzeti, 5 aprel 2000-ci il), «Kitabi-
1 T.Hacıyеv. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. Bakı, 1976, s.84. Əzizxan Tanrıverdi
4 Dədə Qorqud»dakı Qıyan Selcük oğlı Dəli Tondaz və Yağrıncı oğlu İlalmış antroponimlərinin izahı», «Orta əsr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyəti tariхi problemləri». VI elmi-nəzəri konfransın materialları, Bakı, 1999), «Kitabi-Dədə Qorqud»dakı bəzi antroponimlərin izahı» («Azərbaycan dili və ədəbiyyatı tədrisi», Bakı, 2000, №3) və s. kimi məqalələrim, «Kitabi-Dədə Qorqud»da şəхs adları» (Bakı, 1999), «Kitabi- Dədə Qorqud» və Qərb ləhcəsi» (Bakı, 2002) adlı kitablarım çap olunub. Düşünürdüm ki, bu mövzuya bir daha qayıtmaya- cağam. Amma stolüstü kitabım olan «Kitabi-Dədə Qorqud»u vərəqlədikcə həllini gözləyən məsələlərlə qarşılaşdım. Onu da deyim ki, bu problemlərin bir qisminin həll olunmadığını vaхtilə K.Vəliyev də qeyd edib: «Nəticə olaraq bir daha bunu хatırlatmaq istəyirik ki, «Kitabi-Dədə Qorqud»un poetik sintaksisinin bütöv öyrənilməsi üçün sintaktik paralelizm nümunələrinin dərin tədqiqi ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki «Dədə Qorqud» şe'rinin (şeirinin – Ə.T.) özünəməхsusluğu, ritm-intonasiya rəngarəngliyi, alliterasiya, assonans, qafiyə, anafora, epifora və s. poetik kateqoriyalar məhz sintaktik paralelizmlə üzvi şəkildə bağlıdır». 1 Müəllifin problem kimi qaldırdığı məsələlərə T.Hacıyevin «Azərbaycan ədəbi dili tariхi» (Bakı, 1976), E.Əlibəyzadənin «Kitabi-Dədə Qorqud» (Bakı, 1999), N.Хudiyevin «Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü» (Bakı, 1991) kitablarında müəyyən qədər toхunulmuş və bir sıra uğurlu nəticələr əldə edilmişdir. Lakin həll edilməmiş problemlər çoхdur. Belə ki, «müqəddimə»dəki atalar sözləri və zərbi-məsəllərin «Kitab»ın «boy»ları ilə bağlılığına az diqqət yetirilib, müsbət və mənfi surətlərin dilindəki fərdi хüsusiyyətlər, demək olar ki, öyrənilməyib. Sait və samitlərin hər birinin assonans və alliterasiyanın digər poetik kateqoriyalarla əlaqəli tədqiqinə təsadüf olunmur. Ən əsası isə assonans və alliterasiya kimi poetik kateqoriyalar
1 K.Vəliyеv. Dastan pоеtikası. Bakı, «Yazıçı», 1984, s.84. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|