Microsoft Word huseynbayli gr

---

B

B

B

Baaaabb

b

baaaam

m

m

m,,,,    N

N

N

Nwwwwn

n

n

nwwwwm

m

m

m    vvvvwwww    K

K

K

Koo

o

om

m

m

mm

m

m

mu

u

u

un

n

n

niiiizzzzm

m

m

m

E

E

E

Ellll[[[[iiiin

n

n

n    H

H

H

H^

^

^

^sssseeeeyyyyn

n

n

nbb

b

bwwwwyyyylllliiii

Babam\ kommunizmw [wpwki baxd\`\na g=rw tutublar. D^z baxsayd\, indi sa`-m^swllwm =z

kwndindw, do`ma ev-e]iyindw ya]ay\rd\, camahat\n ki]ilwri kimi u]axlar\n yekwldirdi, tay

nwnwnim ^midinw qoymurdu.

Babam\ nwnwmin qarda]\ o`lunun xwtrinw g^llwlwmwyiblwr, elwcw Sibirw s^rg^n elwyiblwr.

Daha dwqiqi babam\ nwnwmin wri oldu`una g=rw g^llwlwmwyiblwr. Vallah ki]i hwlw yax]\

qurtard\. Yoxsa ki, a`z\n nwydi sovet h=kumwtinw [wpwki nwdi e, belw bir twhwr baxasan.

Adam\ sor`usuz-filans\z g^llwliyirdilwr.

Nwnwmin hwmin o qarda]\ gwdwsi—torpa`\ san\ ya]\y\m mwnim bir suyum ona [wkib

m^haribwyw gedib-qay\tm\y\b. Allah Hitlerin nwnwsinin dw sinwsinw bala da`\ [wksin, necw

ki, [wkdi dw. Nwnwm babama 15 il verilmwsiylw na`d\ fwxr eliyirdi (“na`d\” s=z^ R. Ta`\

yaman [ox sevir).

{^nki nwnwm olmas\yd\, onun qarda]\ o`lu babam\n i]inin dal\nda d^]mwzdi, kim idi

[oban adam\ itirib-axtaran vw babam ]^bhwsiz ki, [oxdannan torpa`\n alt\nda [^r^m^]d^.

Babam Sibirdwn qay\tmay\b vw nwnwmin fwrziyywsinw g=rw orda evlwnib qal\b, sovet

h=k^mwtinin qorxusunnan kwndw gwlmiyib. Nwnwm elw bilirdi ki, Sibirdw sovet h=k^mwti

yoxdu. Ona g=rw dw babam\ ora s^rg^n elwyiblwr.

Yoxsa elw [=l[^l^k dw s^rg^n kimi bir ]eydi. Nwnwmin bildiyinw g=rw Sibir bizim ada kimi

ucsuz-bucaqs\z bir yerdi. Intwhas\ orda hwmi]w qar olur. +z^ dw qar\n rwngi bizdwkinnwn

dw a`d\. {^nki g=y orda yerw yax\nd\.

Nwnwmin dediyinw g=rw Sibiri yuxusunda g=r^b. +z^ dw Sibir barwdw babam s^rg^nnwn

bir-iki ay sonra yuxusuna girwndw dan\]\b…

Babam nwnwmin ^st^ndw “zibilw d^]m^]d^.” {^nki ]wkil [wkdirwndw nwnwm dw [oban

yata`\nda onun b=yr^ndw olub vw babam [ox q\sqanc oldu`unnan, nwnwmin ]wkil[wkwnin

aparat\na zwndlw baxmas\na d=zw bilmiyib vw arvad\n ^st^nw [\mx\r\b. Hwmwn o

]wkil[wkwn twntiyib vw babam\ nwnwmw [\mx\randa [wkib. Yaz\q ki]i babam\n zwhminnwn

qorxub. {^nki babam [ox yekwpwriymi], 7 adam\n yemwyin yeyirmi]. Nwnwm bu s=zlwri

deywndw doda`\ qa[\rd\ vw ya]maqlan\rd\. Nwnwm babam\n onun ^st^ndw s^rg^nw getmwsi

vw yekwpwrliyi ilw dw fwxr elwyirdi. &mumiyywtlw nwnwmin =mr^ boyu fwxr elwdiyi bir-iki

---

2

]ey vard\. Onlardan biri dw ya]maqlanma`\yd\. Hwlw ya]ma`\n ke[mi]in qal\`\ kimi,

qada`an olundu`u vaxtlarda belw nwnwmin ya]ma`\ nwnwmin a`z\ndan wskik olmam\]d\ vw

Azwrbaycan qad\n\n\n keyfiyywt etiketi nwnwmin a`z\na vurulmu]du…

}wkil [wkwndw babam m^tlwq gwlwcwyw baxmal\ym\], kommunizmin gwlwcwyinw ri]xwnd

elwmwmwliymi]. {^nki babam kollektiv[iliyw iki qaz\, bir qat\r\ ilw birlikdw birinci

qo]ulanlardan olub—onnan ba]qa tay nwyi vard\ ki,—hwr halda onu belw qwlwmw veriblwr.

Ona g=rw dw, h=k^mwt, deywswn, ki]inin ]wklini qwzetlwrw verdirmwk fikrinw d^]^b. Nwnwm

ona qwdwr qwzet g=rmwmi]di, ancaq fwhminnwn bilirdi ki, nwysw yara]\ql\ bir ]eydi.

Babam\n ]wklinin [wkilmwsindw bwlkw dw ayr\ bir wngwl var\ym\]. Hwr halda hwr ]ey

babam\n ziyan\na olub vw twrs kimi nwnwm maraq ^[^n babam\n ]wklinin necw

[wkilwcwyinw baxmaq istwyib, o yekwlikdw ki]inin hwmin aparat\n i[inw necw yerlw]wcwyini =z

g=z^ylw g=rmwk istiyib… Boynum q\r\ls\n, nw biliydim belw olacaq…

}wkil [wkwnin xwbwri qwfil gwlmi]di. Yaz\q ki]i, ywni ]wkil[wkwn, allah onun yaz\q boynun

q\rs\n, M^xwmmwdin at\n\n twrkindw bir heylw yolu atdana-atdana gwlmi]di, [^nki

M^xwmmwdin at\ a`saq idi vw anadangwlmw he[ zaman qa[mam\]d\, ona g=rw dw bir adam

lwng i] g=rwndw ba]qalar\n\n g=z^ndw avtomatik olaraq “M^xwmmwdin yab\s\”na d=n^rd^.

Demwli, ]wkil[wkwn qwfil gwldiyinw g=rw babamnan nwnwm bu ]wkil mwswlwsi barwdw he[

d^z-wmwlli dan\]a bilmiyiblwr dw. Nwnwm babam\n ba]\na belw bir qaravwlli gwlwcwyini

bilsiymi], =m^rbillah ki]inin ]wkil [wkdimwsinw yol vermwzmi], necw ki, sonradan ]wkil

[wkdirmwyw bizlwrw imkan vermwdi.

Demwli, babam\n ]wkli gedib yuxar\lara [\xannan sonra, babam\n sifwtinw bax\b onun

kollektiv[i olma`\na ]^bhw eliyiblwr vw “kulak” ad\ynan Sibirw s^rg^n eliyiblwr. Wslindw

nwnwm o ]wkli lap sonra babam\ aparannan sonra g=r^b. Kwndw nwnwmi dindirmwyw gwlwn

silis[i ]wkli nwnwmw g=stwrib, elw-belw dw deyib. Biz d^z irwliyw, kommunizmw baxmal\y\q,

ancaq sizin hwyat yolda]\n\z (nwnwm hwyat yox, hwywt yolda]\ deyirdi) d^z irwli gwlwcwyw

baxmaq wvwzinw kommunizmw a`\z-burun wyib. Nwnwm silis[inin s=zlwrinw o saat inan\b vw

ki]inin do`rudan da zwhmli oldu`un twsdiqliyib.

Nwnwm hardan biliymi] ki, silis[i ondan s=z al\r.

Silis[inin “ot[otunun” bir hisswsin nwnwmin qarda]\ o`lu Bak\dan kwndw gwtirib. Nwnwm

onu =lwnw qwdwr m^qwddws bir w]ya, dwdwmin yadigar\ kimi saxlad\ vw o ka`\z sonradan

yoxa [\xd\. Belw zwnn elwmwk olar ki, nwnwm onu =z^ylw o biri d^nyaya hwmwn silis[i vw

babamla haqq-hesab [wkmwk ^[^n apar\b. Nwnwmin “ot[ot” dediyi hwmin saralm\] vwrwqw,

g^man ki, babam haqq\nda ittihamnamwnin surwti olub. Nwnwmin dediyinw g=rw orda

twxminwn yaz\l\bm\] ki, (Nwnwm =z^ savads\z oldu`unnan bu s=zlwri =l^m^nw Hitler bais

olmu] qarda]\ o`luna wsaslanaraq deyirdi) Hw]im Ar\x o`lunun z=vcwsi Qun[a Molla

Mwhwmmwd q\z\ hwyat yolda]\n\n kommunizmw zwhmli baxmas\n\ twsdiq edib… Bay evin

y\x\lmas\n fwlwk, mwn heylw s=z demi]wm?.. Qun[a Molla Mwhwmmwd q\z\n\n dediyinw

g=rw qon]ular\ Bwdirqulu o`luna “Kommunist” ad\ qoyanda Hw]im Ar\x o`lu hwmin ada

---

3

g^l^b vw “bir kommunist ki, mwnim axsax yab\ma vw iki qaz\ma m=htac olajax, ona bir

qu]” deyib.

Nwnwmin wli silis[iyw [atmad\`\na g=rw hwr dwfw o ka`\za m^raciwtlw “vallah, ki]i onu

zarafatnan deyirdi” deyw and i[irdi vw wlavw edirdi ki, Bwdirqulu da s=z alt\nda qalan

deyildi vw “Kommunist hwlw balajad\, yekwlwndw g=r hwlw nw o`ul olajax” deyirmi]. Nwnwm

deyirdi ki, o, bu s=zlwri swmimi qwlbdwn deyib, babam\n da zarafat elwdiyinw silis[ini

inand\r\b.

Nw biliydim, dedim, yaq\n, Kwnkan Mwhwmmwdhwswni—mwnim xalam nwvwsinin

wrini—tan\d\`\na g=rw s=zdwrimw ]wbwdw qo]maz. Insan [iy s^d wmib, nw biliydim…

Demwli, (bu demwli s=z^ dw “ba`\]lay\n arxam sizwdir” kwlmwsi kimi dilimw yap\]\b

d^]m^r, g=r^n^r, irswn ke[mwdir) nwnwm ]wkildwkinin babam oldu`unu twsdiq elwsw dw,

ona [\mx\rma`\ [\xsaq, ]wkil [wkdirwndw d^z irwli baxd\`\n\ deyib vw belw g^man elwyib ki,

ki]inin a`\z-burnunu aparat\n i[indw, ya da Bak\da twsad^fwn, ]wkli wllwrinw g=t^rwndw

wyiblwr. Nwnwmin bu m^drik m^lahizwlwrini dw silis[i protokolda qeyd edib, onun

dediklwrinin swmimiyywtinw inanm\y\b vw nwnwmi kommunizmw [wpwki baxan babam\

m^dafiw etdiyinw g=rw damlamaqla hwdwlwyib, ancaq arvad xeyla`\ oldu`una, hwm dw

kwnkan Mwhwmmwdhwswni tan\d\`\na g=rw ba`\]lay\b. Hwmwn silis[i sonra wlli-ayaxl\ yoxa

[\x\b vw onun babama elwdiklwrini allah g=t^rm^yib.

Hwmin hadiswdwn sonra dwdwm, ywni mwnim atam babamnan ibrwt g=t^r^b. Ona g=rw dw

dik nwzwrlwrlw ancaq irwliyw bax\b. Dwdwm ot bi[wndw dw dwryaz\ ancaq d^z istiqamwtdw

tuturdu, d^z xwtlw otu bi[irdi, hwtta traktoru da s^rwndw ancaq d^z yollarda istifadw

eliyirdi. Vw cwmi bircw dwfw kolxoz swdri ^st^nw q\]q\rannan sonra kolxoz pwywsinin

divar\nnan as\lm\] pwrdwnin yan\nda duraraq, d^z uza`a - =r^]dw otluyan inwklwrw baxa-

baxa ]wkil [wkdirmi]di vw ]wkil aparat\n i[innwn [\xanacan, sakit yata bilmwmi]di. Yaz\q

nwnwm dwdwmin ]wklinin aparatdan d^z [\xmas\ ^[^n ]wkil [wkwn Wfswrw quzu boyda

h^nd^]ka vermi]di. Allah Wfswrin dwdwsinw rwhmwt elwsin. Dwdwm necw vard\sa, elwcw dw

aparatdan [\xm\]d\: iri bwrwlw g=zlwr vw ^f^qlwrw zillwnmi] qartal bax\].

Dwdwm hwyatda ancaq d^z baxd\`\na g=rw traktoru twrgidib, mal otarma`a giri]mi]di vw bir

yol babam\n yolu ilw gedwrwk onun ruhunu ]ad elwmi]di.

Ancaq nwnwm =lwnw qwdwr ki]inin ruhunun olmas\na inanmad\, [^nki onun =lmwyinw

]^bhw ilw yana]\rd\. Wsas\ isw babam\n ruhu olsuydu, sovet h=k^mwtinnwn qorxmazd\ vw

buralara gwlib [\xard\, nwnwmin yuxusuna girwrdi. Ruhu tutmaq olar k\… Ancaq babam

gedwnnwn cwmi ikicw dwfw nwnwmin yuxusuna girmi]di. O da ki, ilk g^nlwr…

Demwli, babam\ kommunizmw [wpwki baxd\`\na g=rw damlam\]d\lar. Nwnwm bizw an az\

ildw bir dwfw, (qar ya`anda isw m^tlwq) dan\]ard\. {^nki yaz\q ki]ini swhwrin

alaqaranl\`\nda, ala[alpov qar ya`an g^n^ aparm\]d\lar, daha do`rusu ki]ini aparan g^n^n

---

4

ax]am\ qar ya`m\]d\ vw babam d^z-wmwlli paltar da g=t^rw bilmwmi]di. Nwnwm hwrdwn

fikirlw]irdi ki, gwrwk ki]i o da`-dwrwdwn =z^n at\b-qa[\yd\ vw he] kop-o-lu ona [ata

bilmwzdi. Sonradan silis[i kwndw gwlwndw babam\n ]whwrdw oldu`unu xwbwr vermi]di.

Nwnwm rayon mwrkwzindwki qarda]\ o`luna qo]ulub, e]alonda Bak\ya gwlmi]di, t=smwrwk

bir adam\n—kwnd[imiz Bax]al\ya ox]uyan bir ki]inin, elw bil bir alman\ iki

b=lm^swn—qwbuluna d^]^b, babam\n kommunizmw [wpwki baxma`\n\n (Nwnwm [wpwki

deywndw swsin yava]\d\rd\), demwli, [wpwki baxma`\n\n swbwbin, kwnd[i dilindw onu ba]a

sal\b, o ba]a d^]m^ywndw isw qarda]\ o`lu—ma]allah elw swlist dan\]\rm\] ki,—k=mwyinw

[at\b—allah yerdw qalanlar\na k=mwk olsun—vw babam\ g^llwlwmwyiblwr, elwcw 15 il i]

veriblwr. Nwnwm babam\ i]w salm\] qwzeti birincw dwfw elw onda g=r^b…

Demwli, babam\ aparan\n swhwrisi g^n^ nwnwm—^z^m w-`\n\z\n alt\na hwmin vaxt mwnim

dwdwmw boyluymu], =z^ dw ^rwyi qanqal istwyirmi] vw babam swhwri g^n^ arana enib ona

qanqal gwtirmwliymi], qanqal olmasa da – q\]\n ortas\nda qanqal nw gwzirdi—ona ox]ar bir

]ey gwtirmwliymi]—allah rwhmwt elwsin nolar zwhmli olanda, ki]i ^rwyi yum]a`\ym\]—vw

nwnwm elw qanqal deyw-deyw babamdan azad olub. Allah Hw]imi, ywni babam\, aparanlar\n

da nwnwsin qanqal deyw-deyw =ld^rs^n…

Babam gedwr-gwlmwzw gedwnnwn sonra nwnwmw on yerdwn el[i d^]^blwr, wlwlx^sus da

m^haribw zaman\, arpa [=rwyi belw tap\lm\yanda, ancaq nwnwm dwdwmi t=hmwt yeri

elwmwmwk ^[^n wrw getmwyib.

Nwnwm hwmin vaxt tay babam\n dwrdin [wkmiyib, yax]\ da eliyib, [^nki 15 il ba]a

[atannan sonra da babam gwlmiyib. Bayaq dediyim kimi nwnwm na`d\ zwnn elwmi]di ki,

babam orda evlwnib vw qal\b orda. Indi ywqin dwdwmnwn az qala ya]\d o`ul-u]a`\ var. Vw

g^nlwrin bir-g^n^, mwn yekw ki]i olub, kwnd[ilwrimiz demi]… ]alvar geywnnwn sonra

(n=qtwlwrin yerin, l^tfwn, =z^n^z doldurun) uzaq vw a`appaq qarl\ Sibir [=llwrinnwn bizw

mwktub gwldi. Mwktub Volodya Hw]imo`lunnan idi. Nwnwmin goru [atdas\n, zwnni onu

aldatmam\]d\…

Noyabr 1998.

_______

Veb direktor: Betti Bleyer

Mwtni y\`d\: Swkinw Isgwndwrova

Veb ^[^n haz\rlad\: &lviyyw Mwmmwdova

AZERI.orga qoyuldu: yanvar, 2004