Microsoft Word ilyas met doc
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zahid X ə lil, filologiya elml ə ri doktoru, professor Redaktor
- © F.Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı , 2015
| U ş aq ə d ə biyyat ı x ə zin ə sind ə n İ lyas Tapd ı q Biblioqrafiya Bak ı -2015 Èëéàñ Òàïäûã 2 KBT Я 19: Ш 9(2= Аз ) 7 я 1 ÜOT 016:821.512.162 T ə rtibçil ə r: Nazil ə Tahirova Lelya Qafarova İ xtisas redaktoru v ə burax ı l ı ş a m ə sul: Şə hla Q ə mb ə rova Ön sözün mü ə llifi: Zahid X ə lil, filologiya elml ə ri doktoru, professor Redaktor: Gülb ə niz S ə f ə r ə liyeva, Ə m ə kdar m ə d ə niyy ə t i ş çisi İ lyas Tapd ı q: biblioqrafiya /t ə rt. N.Tahirova, L.Qafarova; ixt. red. v ə burax. m ə sul Ş .Q ə mb ə rova; red. G.S ə f ə r ə liyeva; Firidun b ə y Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı .- Bak ı , 2015.- 248 s. Az ə rbaycan u ş aq ə d ə biyyat ı n ı n görk ə mli nümay ə nd ə si, tan ı nm ı ş ş air İ lyas Tapd ı ğ ı n h ə yat v ə yarad ı c ı l ı ğ ı na h ə sr olunmu ş bu biblioqrafiyada görk ə mli ş airin 60 il ə rzind ə q ə l ə m ə ald ı ğ ı bütün ə s ə rl ə ri v ə onun haqq ı nda yaz ı lan materiallar öz ə ksini tapm ı ş d ı r. Göst ə rici ə d ə biyyat ş ünas aliml ə r, t ə dqiqatç ı lar, kitabxanaç ı -biblioqraflar v ə geni ş oxucu kütl ə si üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş dur. ISBN 978 9952 504 08 8 © F.Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı , 2015 Áèáëèîãðàôèéà 3 T ə rtibçid ə n Az ə rbaycan ə d ə biyyat ı n ı n tan ı nm ı ş nümay ə nd ə si, görk ə mli ş air v ə t ə rcüm ə çi İ lyas Tapd ı q müasir u ş aq ə d ə biyyat ı nda özün ə - m ə xsus d ə sti-x ə tti olan u ş aq ş airl ə rind ə ndir. Bu sah ə d ə xeyli u ğ urlu ə s ə rl ə rin mü ə llifi kimi tan ı nan İ lyas Tapd ı q u ş aq ə d ə - biyyat ı m ı z ı n inki ş af ı nda v ə z ə nginl əş m ə sind ə xüsusi v ə şə r ə fli bir yol keçmi ş dir. İ lyas Tapd ı ğ ı n anadan olmas ı n ı n 80 illik yubileyi münasi- b ə til ə F.Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı t ə r ə find ə n yaz ı ç ı n ı n biblioqrafik göst ə ricisi t ə rtib olunmu ş dur. Ş airin h ə yat v ə f ə aliyy ə tini ə ks etdir ə n “ İ lyas Tapd ı q” adl ı bu biblioqrafiya görk ə mli şə xsiyy ə tin h ə yat v ə f ə aliy ə tinin bütün dövrl ə rini ə hat ə edir. Biblioqrafiya iki hiss ə d ə n ibar ə tdir. I hiss ə - d ə İ lyas Tapd ı ğ ı n ə s ə rl ə ri, II hiss ə d ə is ə onun haqq ı nda mate- riallar öz ə ksini tapm ı ş d ı r. V ə saitd ə ş airin h ə yat v ə f ə aliyy ə tinin ə sas tarixl ə ri, “ İ lyas Tapd ı ğ ı n ş eirl ə rind ə n deyiml ə r”, “Görk ə mli şə xsiyy ə tl ə r İ lyas Tapd ı q haqq ı nda” bölm ə l ə ri d ə verilmi ş dir. Biblioqrafiyada Az ə rbaycan v ə rus dill ə rind ə materiallar xro- noloji qaydada qrupla ş d ı r ı lm ı ş , bölm ə v ə yar ı mbölm ə l ə r daxild ə is ə materiallar ə lifba prinsipi il ə qrupla ş d ı r ı lm ı ş d ı r. V ə saitd ə n istifad ə ni asanla ş d ı rmaq m ə qs ə dil ə sonda İ lyas Tapd ı ğ ı n ə s ə rl ə rinin v ə onun haqq ı nda yazan mü ə llifl ə rin ə lifba göst ə ricisi t ə rtib edilmi ş dir. Biblioqrafik göst ə rici haqq ı nda r ə y v ə t ə klifl ə rini bildir ə n müt ə x ə ssisl ə r ə v ə oxuculara ə vv ə lc ə d ə n minn ə tdarl ı ğ ı m ı z ı bildi- rir, t ə klif v ə iradlar ı n ı Firidun b ə y Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı na gönd ə rm ə l ə rini xahi ş edirik. Ünvan: Bak ı şə h., S.Vur ğ un küç. 88 E-mail: childlibbaku@yahoo.com Èëéàñ Òàïäûã 4 İ lyas Tapd ı q poeziyas ı n ı n ruhu Görk ə mli ş air, m ə d ə niyy ə t xadimi İ lyas Tapd ı ğ ı n yarad ı c ı l ı - ğ ı na h ə sr olunan bu biblioqrafiya Firidun b ə y Köç ə rli ad ı na Respublika U ş aq Kitabxanas ı n ı n yarad ı c ı ziyal ı lara diqq ə t v ə qay ğ ı s ı n ı n yeni ifad ə si kimi t ə qdir ə layiqdir. Bu biblioqrafiyaya ön söz yazark ə n xeyli dü ş ündüm: Ax ı İ lyas Tapd ı q t ə kc ə u ş aqlar üçün yazmay ı b. M ə g ə r “Gözl ə r”, “ Ə ksim v ə q ə lbim”, “Arxal ı da ğ lar”, “Bir ömrün ş im şə yi”, “M ə h ə bb ə t yollar ı ” v ə s. kimi ş eir kitablar ı lirik poeziyam ı z ı n layiqli nümun ə l ə rind ə n deyilmi? İ lyas Tapd ı ğ ı n t ə kc ə “B ə növ şə xatirin ə kol dibin ə iz dü ş ür” misras ı onun lirik ş air oldu ğ una sübut deyilmi? Üz ə rind ə a ğ buludlar yar ı lar, Yel vuranda gülün-gül ə sar ı lar, Çiç ə yin ə n əğ m ə dey ə r ar ı lar Ş ir ə ç ə kir ç ə m ə nl ə rin t ə r ça ğ ı , Sin ə n üst ə s ə p ə l ə nir Ə r da ğ ı ! Ə g ə r İ lyas Tapd ı q yaln ı z bu tipli lirik ş eirl ə r yazsayd ı , yen ə d ə ə d ə biyyat ı m ı z ı n tarixind ə qala bil ə rdi. Lakin bu gün İ lyas Tapd ı q haqq ı nda dü ş ün ə nd ə , u ş aq ə d ə biyyat ı m ı z ı n görk ə mli bir nümay ə nd ə sinin simas ı qeyri-ixtiyari olaraq göz önünd ə canlan ı r. İ lyas Tapd ı ğ ı n bioqrafiyas ı çox sad ə dir: 1934-cü ilin bir pa- y ı z s ə h ə rind ə - noyabr ı n 30-da, G ə d ə b ə yin Ə li İ smay ı ll ı k ə ndin- d ə , Oruc ki ş inin ail ə sind ə bir o ğ lan u ş a ğ ı dünyaya g ə ldi. U ş a ğ ı n ad ı n ı İ lyas qoydular. Soyadlar ı Tapd ı qov olan bu ail ə nin üzv- l ə rind ə n kims ə dedi: - Tapd ı q! İ lyas ı tapd ı q. B ə lk ə d ə el ə o vaxtdan, h ə l ə yaz ı -pozu bilm ə y ə n u ş a ğ ı n İ lyas Tapd ı q ad ı dild ə n dil ə dü ş dü. Balaca İ lyas qohum- ə qr ə ban ı n ona verdiyi ad ı do ğ rultmaq üçün gec ə -gündüz oxudu, saza, a ş ı q s ə n ə - tin ə xüsusi r əğ b ə t b ə sl ə di. Özü d ə ara-s ı ra qo ş ma janr ı nda ş eirl ə r Áèáëèîãðàôèéà 5 yazma ğ a ba ş lad ı . H ə l ə G ə d ə b ə yin Qara Murad k ə ndind ə orta m ə kt ə bd ə oxuyark ə n yazd ı ğ ı ş eirl ə ri m ə rk ə zi m ə tbuata yol tap- ma ğ a ba ş lad ı . 19 ya ş l ı İ lyas ı n “Bak ı n ı n gec ə l ə ri” adl ı ş eiri res- publikan ı n ə n böyük ə d ə bi m ə tbuatlar ı ndan biri olan “Az ə rbay- can” jurnal ı nda çap olundu. İ lk u ğ ur onu h ə y ə canland ı rd ı , amma ça ş d ı rmad ı . Bunun ard ı nca “K ə ndimizin çoban ı ” adl ı ş eirl ə r kita- b ı 1955-ci ild ə n əş r olundu. Bu kitab sanki İ lyas Tapd ı ğ ı relsin üz ə rin ə ç ı xartd ı . 1957-ci ild ə onu U ş aqg ə ncn əş r adlanan böyük bir n əş riyyata redaktor v ə zif ə sin ə qoydular. 1958-ci ild ə Yaz ı ç ı lar Birliyinin üzvlüyün ə q ə bul olundu. İ lyas Tapd ı q qatar ı bütün gücü il ə h ə r ə k ə t ə g ə ldi. İ lyas Tapd ı q bütün ömrünü n əş riyyatda keçirdi. 1957-ci ild ə n 1990-c ı ill ə r ə q ə d ə r u ş aqlar üçün kitab çap ed ə n n əş riyyatlarda çal ı ş d ı . Kitab n əş ri bu gün d ə onun h ə yat ı n ı n m ə nas ı n ı t əş kil edir. Onun indiy ə q ə d ə r redakt ə etdiyi kitablar ı n say ı 900- ə yax ı nd ı r. Bu günün tan ı nm ı ş yaz ı ç ı lar ı n ı n ə ks ə riyy ə tinin kitablar ı na redak- torluq edib. Bu gün müst ə qil n əş riyyatlar da onun t ə crüb ə sind ə n maksimum yararlanmaq ist ə yir. Bel ə bir f ə aliyy ə tl ə m əşğ ul olan bir adam ı n n ə tic ə d ə göz ə l u ş aq ş airi olmas ı son d ə r ə c ə t ə biidir. Görk ə mli rus yaz ı ç ı s ı M.Prilejayeva “Detskaya literatura” jurnal ı nda “Salam, İ lyas Tapd ı q” adl ı m ə qal ə sind ə qeyd edir ki, Az ə rbaycan u ş aqlar ı ona gör ə xö ş b ə xtdir ki, onlar ı n İ lyas Tapd ı q kimi göz ə l ş airl ə ri var. Bu göz ə llik n ə d ə dir? İ lyas Tapd ı q h ə r ş eyd ə n ə vv ə l güclü mü ş ahid ə qabiliyy ə tin ə malik olan bir s ə n ə tkard ı r. Ham ı n ı n gör- düyü bir lövh ə ni İ lyas Tapd ı q heç k ə sin gör ə bilm ə y ə c ə yi bir m ə nz ə r ə y ə çevirm ə yi bacar ı r. N ə n ə nin evind ə g ə b ə var, G ə b ə nin üstünd ə d ə v ə var, D ə v ə nin belind ə t ə p ə var, T ə p ə nin üstünd ə n ə v ə var... Èëéàñ Òàïäûã 6 T ə kc ə bu b ə nd bitkin bir ş ey ola bil ə rdi. Lakin ş air h ə r mis- ran ı n m ə ntiqi davam ı n ı k əş f edir. “N ə n ə nin evind ə g ə b ə var, G ə b ə nin üstünd ə d ə v ə var” bu misralar ı n m ə ntiqi davam ı kimi ş eird ə oxuyuruq: “D ə v ə nin yunundan toxunan g ə b ə l ə r”. Yaln ı z bu misradan sonra u ş a ğ a ayd ı n olur ki, d ə v ə l ə ri ə zizl ə yib, şə klini g ə b ə nin üstünd ə niy ə ç ə kibl ə r. Çünki d ə v ə nin yunu olmasayd ı g ə b ə l ə r d ə toxunmazd ı . D ə v ə l ə rin belind ə ki t ə p ə l ə r, h ə min t ə p ə l ə rin üstünd ə oynayan n ə v ə l ə rin xo ş b ə xtliyinin d ə s ə b ə bi h ə min d ə v ə l ə r v ə g ə b ə l ə ri toxuyan n ə n ə l ə rdir. Forma il ə m ə zmunun v ə hd ə ti İ lyas Tapd ı ğ ı n u ş aq ş eirl ə rinin ə n mühüm keyfiyy ə tl ə rind ə n biridir. T ə bi ə t t ə svirl ə rin ə h ə sr olu- nan ş eirl ə rind ə art ı q bir söz ə , ə lav ə bir detala rast g ə lm ə k müm- kün deyil. Ş air u ş aq ş eirl ə rimizin el ə mük ə mm ə l nümun ə l ə rini yarad ı b ki, h ə l ə çox ill ə r onu m ə h ə bb ə tl ə oxuyacaq, cavan q ə l ə m sahibl ə ri – yarad ı c ı şə xsl ə r İ lyas Tapd ı qdan s ə n ə t üçün vacib olan çox d ə y ə rl ə ri ə xz ed ə c ə kl ə r. Lerikd ə me şə li yamac var, Yamacda N ə q ə d ə r a ğ ac var, Buda ğ ı Qaynay ı b, qar ı ş ı b. Lerik me şə l ə rinin v ə h ş i, nizams ı z, lakin bu ibtidailikd ə bir göz ə llik oldu ğ unu bundan yax ş ı t ə svir etm ə k mümkün deyil. Lakin mü ə llifin fikri heç d ə t ə kc ə insan aya ğ ı d ə ym ə y ə n bu me şə - l ə rin t ə svirini verm ə k deyil. Budaqlar ı bir-biri il ə qur ş aq tutan bu me şə d ə ki ölüm-dirim mübariz ə sind ə ya ş amaq v ə qalib g ə lm ə k üçün a ğ aclar öz gövd ə l ə rini b ə rkitm ə k m ə cburiyy ə ti qar ş ı s ı nda- d ı rlar. D ə mir a ğ aclar ı n d ə m ə hz Lerik me şə l ə rind ə bitm ə sinin s ə b ə bi b ə lk ə d ə el ə budur. Ş air bu a ğ ac ı n b ə rkliyini, “d ə mir”liyini göst ə rm ə k üçün yaz ı r. Áèáëèîãðàôèéà 7 Kökünü Torpaqda Köst ə b ə k g ə mirdi. Di ş l ə ri batmad ı Dedi ki, - Bu a ğ ac Dey ə s ə n, D ə mirdi. “D ə mir a ğ ac ı ”n ı bu cür y ı ğ cam v ə son d ə r ə c ə ciddi ifad ə l ə rl ə t ə svir ed ə n ş air “Püst ə a ğ ac ı ” ş eirind ə ah ə ngi d ə yi ş ir. Püst ə nin özü kimi yum ş aq ifad ə l ə r ə keçir. A püst ə Püst ə , Püst ə , T ə p ə üst ə , da ğ üst ə , Kökl ə ri yar ğ an üst ə , Quruyar çardaq üst ə Yarpa ğ ı yarpaq üst ə ... İ stidir. Ay Süs ə nb ə r, Birc ə vedr ə su ə nd ə r, Bir ovuc püst ə ist ə . İ lyas Tapd ı q u ş aq ə d ə biyyat ı n ı n sirl ə rin ə b ə l ə d oldu ğ u kimi u ş aqlar ı n psixologiyas ı n ı da ə la bilir. Lakin mü ə llif bu bilikl ə rin ə arxay ı n olub, qurama süjetl ə r, qeyri-inand ı r ı c ı ə hvalatlar t ə svir et- mir. U ş aqlar ı mü ş ahid ə edib, onlar ı n günd ə lik h ə yat ı ndan götü- rülmü ş ə hvalatlar ı q ə l ə m ə almaq İ lyas Tapd ı q üçün çox xarak- terik i ş üslubudur. Bu, ş übh ə siz mühüm keyfiyy ə tdir. Ş air İ lyas Tapd ı q bel ə ə s ə rl ə rind ə u ş aqlar ı n ba ş ı na g ə l ə n m ə z ə li ə hvalat- lardan daha çox istifad ə edir. Bir ə mi götürüb qayç ı n ı Èëéàñ Òàïäûã 8 Gült ə min Q ı sald ı b saç ı n ı . Ba ş ı na apar ı b ə lini Q ı z, g ə zir, axtar ı r telini, Yerin ə bitirin saç ı m ı ! Ş air b ə z ə n ə n adi bir ə hvalatdan m ə zmunlu ə s ə r yaratma ğ a nail olur. Buynuzlar ı burma-burma Vura ğ an qoç, m ə ni vurma! Qoç u ş a ğ a bax ı b durdu, Buynuzunu da ş a vurdu. Dedi: - Onda, d ə c ə l o ğ lan, Qaba ğ ı mda g ə lib durma. C ə mi alt ı misrada yerl əş diril ə n bu ə hvalat n ə srl ə yaz ı lsayd ı , b ə lk ə d ə bir s ə hif ə d ə n çox olard ı . Ş air burada u ş a ğ ı n d ə c ə lliyini, qoçu c ı rnatmaq ist ə diyini t ə svir etmir. Onu qoçun dediyi bir mis- radan ba ş a dü ş ürük. Dem ə li, y ı ğ caml ı q Az ə rbaycan u ş aq ə d ə - biyyat ı n ı n ə n ba ş l ı ca meyar ı d ı r. İ lyas Tapd ı q xalq ə d ə biyyat ı ndan yarad ı c ı l ı qla b ə hr ə l ə n ə n bir söz ustas ı d ı r. Xalq ı n yan ı ltmaclar ı n ı n u ş aq üçün n ə q ə d ə r sevimli oldu ğ unu ham ı bilir. Çünki bu janr s ə sl ə rin, sözl ə rin yaratd ı ğ ı alliterasiyaya ə saslan ı r v ə bel ə ə s ə rl ə r oyun xarakterli oldu ğ una gör ə balacalar ı n çox xo ş una g ə lir. İ lyas Tapd ı ğ ı n yaratd ı ğ ı bir sil- sil ə ş eir, xalq ı n h ə min ə n ə n ə l ə rin ə ə saslanan göz ə l nümun ə l ə ridir. Keçidi Keçdi Keçim. G ə r ə k indi m ə n Keçim Keçib Áèáëèîãðàôèéà 9 Keçini Keçim. Ümumiyy ə tl ə , xalqdan yarad ı c ı b ə hr ə l ə n ə n İ lyas Tapd ı ğ ı n al- literasiyaya ə saslanan “Bildirçin” ş eiri u ş aq poeziyam ı z ı n nadir nümun ə l ə rind ə ndir. Bu ş eird ə “bildirçin”, “bildir”, “bildir-bildir”, “çildir” v ə s. kimi sözl ə r bir süjet ə traf ı nda m ə har ə tl ə birl əş di- rilib. Ş eiri oxuyan h ə r bir u ş aq ona yenid ə n qay ı tmaq ist ə yir. Bildir uçub ba ğ çan ı Me şə bildi bildirçin. Arzu ç ı x ı b ç ı ğ ı rd ı “Çildir, çildir” bildirçin dedi: Han ı quyru ğ un? M ə n ə bildir, bildirçin. B ə lk ə pi ş ik qopar ı b Neç ə ildir, bildirçin. İ lyas Tapd ı ğ ı n u ş aq ə s ə rl ə ri M. Ə .Sabir, A. Ş aiq, A.S ə hh ə t, R. Ə f ə ndiyevl ə ba ş layan u ş aq poeziyam ı z ı n davam ı kimi çox ibr ə tlidir. Dilinin safl ı ğ ı v ə t ə mizliyi süjetl ə rin t ə biiliyi, t ə r ə nnüm etdiyi ideyalar ı n ə h ə miyy ə tliliyi etibar ı il ə bu ə s ə rl ə r İ lyas Tapd ı ğ ı q ə l ə m yolda ş lar ı ndan tamamil ə f ə rql ə ndirir. Bu gün oxucular ı n ixtiyar ı na veril ə n İ lyas Tapd ı ğ ı n biblioq- rafiya kitab ı çox g ə rgin bir z ə hm ə tin n ə tic ə si kimi görünür. Mü ə llifl ə r ş airin h ə yat ı n ı n ə sas tarixl ə rini, q ə l ə m dostlar ı n ı n İ lyas Tapd ı q s ə n ə tin ə verdikl ə ri qiym ə tli fikirl ə ri kitab ı n ə vv ə lind ə yer- l əş dirm ə kl ə yaz ı ç ı haqq ı nda bütöv t ə s ə vvür yaratma ğ a çal ı ş m ı ş - lar. İ lyas Tapd ı ğ ı n s ə n ə tin ə yüks ə k qiym ə t ver ə nl ə r aras ı nda S ə m ə d Vur ğ un, Mir C ə lal, Süleyman Rüst ə m, M ə mm ə d Rahim, Osman Sar ı v ə lli, Elçin, M ə mm ə d Araz, Hüseyn Arif kimi Az ə rbaycan ş airl ə ri v ə yaz ı ç ı lar ı il ə yana ş ı , Sergey Mixalkov, Valentin Berestov, Mariya Prilejayeva kimi dünya ş öhr ə tli rus yaz ı ç ı lar ı n ı n da ad ı var. Èëéàñ Òàïäûã 10 Oxucular ı n v ə t ə dqiqatç ı lar ı n i ş ini yüngüll əş dirm ə k m ə qs ə - dil ə biblioqrafiyada İ lyas Tapd ı ğ ı n ə s ə rl ə ri n əş r olunduqlar ı tarixi ard ı c ı ll ı qla düzülmü ş , kitablara daxil olan ə s ə rl ə rin tam siyah ı s ı verilmi ş dir. Biblioqrafiyan ı n müsb ə t c ə h ə tl ə rind ə n biri d ə tarixi ard ı c ı ll ı q prinsipin ə ə m ə l olunmas ı d ı r. Mü ə llifl ə r burada “Kitablarda, m ə c- mu ə l ə rd ə , dövri m ə tbuatda d ə rc edilmi ş ə s ə rl ə ri”, “Dövri m ə t- buatda d ə rc edilmi ş m ə qal ə l ə ri”, “Sözl ə rin ə musiqi b ə st ə l ə mi ş b ə st ə karlar”, “Redaktoru oldu ğ u kitablar” bölm ə l ə ri vermi ş l ə r ki, bu da ş airin n əş r olunmu ş ə s ə rl ə ri v ə redakt ə etdiyi kitablar bar ə d ə bütöv t ə s ə vvür yarad ı r. İ lyas Tapd ı ğ ı n ə s ə rl ə rini t ə dqiq ed ə n t ə dqiqatç ı lar bu kitab- dan yararlana bil ə c ə kl ə r. Mü ə llif haqq ı nda biblioqrafiyada “Kitablarda”, “Elektron resurslarda”, “Filmoqrafiya” bölm ə l ə ri verilmi ş dir. Ş airin dig ə r dill ə rd ə çap olunan ə s ə rl ə ri d ə tarixi- xronoloji ard ı c ı ll ı qla verilmi ş dir. Kitab oxucular, t ə dqiqatç ı lar v ə t ə l ə b ə l ə r üçün d ə y ə rli bir v ə sait olacaqd ı r. Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|