4
Bu yazını əməkdaşı olduğum Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının İnsan
Hüquqları İnstitutunun 15 illik yubileyi
ilə əlaqədar olaraq qələmə alıram
GİRİŞ
İ
nsan hüquqlarının fəlsəfə, elm və məntiqin predmeti və
obyekti olmasını şərh etməzdən öncə, bəzi fəlsəfi-məntiqi
məfhumların mənasına elmdə verilən izahlara toxunmaq
məqsədəuyğun olar. Belə qəbul etmək lazımdır ki, fəlsəfənin
özünün də obyekt və predmetinin müəyyən olunmasında
məntiq yolu ilə elm iştirak edir. Məntiq və elm birlikdə fəlsəfi
anlayışların tərkibini müəyyənləşdirir və onların digər
məfhumlarla olan əlaqəsini aşkarlayaraq, rasional və empirik
ə
saslarla izah edir. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki,
fəlsəfə
elmə, elm də fəlsəfəyə xidmət göstərir.
Mövzuda qnoseologiya sözü işlədilir. Elmi izahlara əsasən,
qnoseologiya-nəzəri-idrak təsəvvürləridir. Fəlsəfənin nisbi
müstəqil hissəsi kimi çıxış edir. İdrak nəzəriyyəsi –fəlsəfənin
idrak fəaliyyəti prosesində subyektin və obyektin qarşılıqlı
münasibətini, biliyin gerçəkliyə münasibətini, dünyanın insan
tərəfindən dərk olunması imkanlarını, biliyin həqiqiliyi və
səhihliyini öyrənən bölməsidir.
1
Bu mövzuda həmçinin ontologiya sözü də işlədilir. Elmi
izahlara əsasən,
ontologiya-varlıq haqqında ümumi təlimdir;
xüsusilə fəlsəfənin formal və ilk hissəsi kimi (“Aristotel
fəlsəfəsi”) qəbul olunur. Burada anlayışa varlıq və yoxluq,
mümkünlük və qeyri-mümkünlük, müəyyənlik (yaxud
həqiqilik) və qeyri-müəyyənlik; kəmiyyət və ölçü, keyfiyyət,
1
Fəlsəfə ensiklopedik lüğət. Baş redaktor İsmayıl Vəliyev. “Azərbaycan
Ensiklopediyası nəşriyyat poliqrafiya birliyi”. Bakı, 1997, səh. 172.
