6
V.M.Babazadə, E.A.Məmmədova,
B.H.Qələndərov, M.İ.Mansurov
KOSMİK GEOLOGİYANIN
ƏSASLARI
Ali məktəblər üçün dərslik
Aзярбайcан
Республикасы
Тящсил
Назиринин 06.07.15
тарихли 726 сайлы ямриня ясасян
дярслик
кими
тясдиг
олунмушдур.
Bakı-2015
7
Elmi redaktoru: geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor
N.Ə.İmamverdiyev (Bakı Dövlət Universiteti)
Rəyçilər:
-geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor
M.N.Məmmədov (Bakı Dövlət Universiteti);
-geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor
A.A.Xələfli (AMEA, Geologiya və Gofizika İnstitutu);
- geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor
N.İ.Babayev (Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası);
- coğrafiya elmləri doktoru, professor M.N.Qocamanov
(Bakı Dövlət Universiteti).
V.M.Babazadə, E.A.Məmmədova, B.H.Qələndərov, M.İ.Mansurov. Kos-
mik geologiyanın əsasları. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, “ISBN” mərkəzi,
2015. 354 səh.
ISBN 978-9952-8287-4-0
Dərslik ali məktəblərdə geologiyanın müxtəlif sahələri üzrə təhsil alan tələbələr, magis-
trantlar və doktorantlar, həmçinin mühəndis geoloqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Mövcud ədəbiyyatlardan və müəlliflərin öz tədqiqatlarının nəticələrindən istifadə etmək-
lə tərtib olunmuş bu dərslikdə geoloji, hidrogeoloji və mühəndisi–geoloji işlərdə aerokosmik
şəkillərin deşifrələnməsi metodikası və geofiziki üsulların tətbiqi imkanları haqqında məlumat
verilir. Müxtəlif tektonik şəraitlərdə geoloji, hidrogeoloji və mühəndisi-geoloji məsələlərin həlli
zamanı geofiziki və aerokosmik üsulların tətbiqi konkret misallarla göstərilir. Dərslikdə,
həmçinin aerokosmik təsvirlərin tətbiqinin proqnoz aspektləri də işıqlandırılır.
V.M.Babazadə, E.A.Məmmədova,
B.H.Qələndərov, M.İ.Mansurov, 2015.
“Xəzər” Universiteti, 2015.
8
ÖN SÖZ
Hazırda kosmik tədqiqat üsullar geologiyanın müxtəlif sahələrində geniş
tətbiq olunur. Bu üsullardan filiz və qeyri-filiz faydalı qazıntılarının axtarışında,
Yerin daxili quruluşunun öyrənilməsində, xəritəalma sahəsində, hidrogeoloji və
mühəndisi – geoloji işlərdə istifadə edilir.
Tələbələrə təqdim edilən bu dərsliyin hazırlanması kosmik geologiyaya
həsr olunmuş dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması sahəsində ikinci cəhd-
dir. 2008-ci ildə Azərbaycanda aerokosmos sahəsində uzun illər tədqiqatlar
aparmış görkəmli alim Aydın Əli oğlu Məsimovun təşəbbüsü və həmmüəl-
lifliyi ilə “Hidrogeoloji və mühəndisi-geoloji tədqiqatlarda geofiziki və aero-
kosmik üsullar” (Məsimov A.Ə., Məmmədova E.A., 2008) adlı dərs vəsaiti
nəşr olunaraq, tələbə və mütəxəssislərin istifadəsinə verilmişdir.
2008-ci ildə “Faydalı qazıntılar” kafedrası və “Yer ehtiyatlarının aerokos-
mik
tədqiqatları”
ETL-nin
əməkdaşları
Azərbaycan
Milli
Aerokosmik
Agent-
liyilə birlikdə kosmofotogeoloji-geofiziki materialların kompleks interpretasi-
yası və yerüstü geoloji məlumatların nəticələrinin analizi əsasında 1:600 000 miq-
yasında “Azərbaycanın kosmotektonik xəritəsi” və “Filiz yataqlarının proqno-
zu ilə Azərbaycanın regional çatlılıq xəritəsi”ni tərtib etmişlər (Babazadə V.M.,
Mehdiyev A.Ş., Paşayev A.M., Bağırov H.S., Məmmədov Q.Ş., Əhmədov
D.M., Məsimov A.Ə., İmamverdiyev N.A., Məmmədov Z.İ., 2008). Daha son-
ra 2009-cu ildə müəlliflərin səyilə həmin xəritələrin izahlı lüğəti hesab olunan
“Aralıq dənizi qurşağı Qafqaz seqmentinin tektonik inkişafı, formalaşmasının
geodinamik şəraiti və faydalı qazıntı yataqlarının yerləşmə qanunauyğunluğu
(Azərbaycan)” adlı elmi əsəri nəşr olunmuşdur.
9
Tələbə və mütəxəssislərin istifadəsinə verilən hazırkı yeni dərslik üç his-
sədən və on dörd fəsildən ibarətdir.
Yerin kosmosdan distansion zondlanmasının texniki təminatına həsr
olunmuş birinci hissədə orbital daşıyıcı vasitələr, kosmik daşıyıciların və işçi
orbitlərin əsas tipləri, kosmosdan müşahidə və ölçü texnikası, generalizasiya
səviyyəsinə görə kosmik planalma materiallarının növləri, başlanğic məlumat-
ların ilkin işlənilməsi və şəkillərin geoloji məqsədlərlə çevrilməsi; kosmik in-
formasiyanın geoloji təhlilinə həsr olunmuş ikinci hissədə geoloji deşifrlən-
mənin əsas anlayışları və üsulları, geoloji xəritələmədə və struktur–geoloji
tədqiqatlarda distansion zondlama materiallarının istifadəsi, struktur-geomor-
foloji tədqiqatlarda kosmik informasiyanin tətbiqi, kosmik zondlama materialla-
rının köməyi ilə xətti (linamentlərin) və halqavari strukturların deşifrə olunma
xüsusiyyətləri və təhlili, distansion zondlama materiallarının tektonik tədqi-
qatlarda istifadə edilməsi, müasir geoloji proseslərin tədqiqatında kosmik infor-
masiyanın tətbiqi; mineral ehtiyatların tədqiqində kosmik informasiyanın tətbi-
qinə həsr olunmuş üçüncü hissədə neft-qaz-geoloji tədqiqatlar, faydalı qazıntı
yataqlarının axtarışı və proqnozlaşdırılmasında distansion zondlama materialla-
rının istifadəsi kimi mühüm məsələlər işıqlandırılır.
Burada tələbə və mütəxəssislərin diqqəti, həmçinin ətraf mühitin qorun-
ması zamanı kosmik informasiyanın vacibliyinə yönəldilir.
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, tərtib olunan bu dərsliyin nəşri, geologi-
yanın müxtəlif sahələri üzrə təhsil alan tələbələrə, magistrantlara, doktorantlara
o cümlədən mühəndis-geoloqlara yardımçı olacaqdır.
Dərsliyin hazırlanmasında verdikləri dəyərli məsləhətlərə və köməkliyə
görə müəlliflər professor V.G.Ramazanova, dos. Z.A.Vəliyevə və X.S. Mirzə-
bəyova dərin minnətdarlığını bildirirlər.
Dərsliyin keyfiyyətinin gələcəkdə daha da yaxşılaşdırılması üçün rəylər,
tənqidi iradlar və təkliflər müəlliflər tərəfindən minnətdarlıqla qəbul olunacaq-
dır.
Müəlliflər
Dostları ilə paylaş: |