Microsoft Word KÜLTÜr evreni 17. sayı. doc
Yüklə 45,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İRAN HÜQUQ QANUNLARINA GÖRƏ CİNAYƏT VƏ CİNAYƏTKARLARIN XARAKTERİ İRAN HUKUK İLKELERİNE GÖRE SUÇ VE SUÇLULARIN
- ОСОБЕННОСТЬ ПРЕСТУПНОСТИ И ПРЕСТУПНИКОВ В ПРИНЦИПАХ ЗАКОННОСТИ В ИРАНЕ
- Anahtar Kelimeler
- KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
- Key Words
- 1.1 Cinayət və cinayətkarın xarakteri
- Cinayətkara yanaşmanın üsulları: 1. Hüquqi və qanuni yanaşma
- 2. Hüquqi-sosial yanaşma
- 3. Mədəniyyətlərarası yanaşma
- 1.2. Kütləvi nisbilik fenomeni
- 1.3. Cinayət, cinayətkar, cinayətkarliq
- 1.Şəhər həyatı və kənd sakinlərinin şəhərlərə səbəbsiz miqrasiyaları
- 3. Yoxsulluq və işsizlik
- İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
| KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
75 İRAN HÜQUQ QANUNLARINA GÖRƏ CİNAYƏT VƏ CİNAYƏTKARLARIN XARAKTERİ İRAN HUKUK İLKELERİNE GÖRE SUÇ VE SUÇLULARIN ÖZELLİKLERİ THE CHARACTERISTIC OF CRIMINALITY AND CRIMINALS WITH LEGALITY PRINCIPLES IN IRAN ОСОБЕННОСТЬ ПРЕСТУПНОСТИ И ПРЕСТУПНИКОВ В ПРИНЦИПАХ ЗАКОННОСТИ В ИРАНЕ
Soheila BAYBORDİ *
Özet: Kriminolojide üç ana grup vardır: Suç, suç işleyen ve ceza. Bütün hukuki düzenlemeler bu üç grup üzerinden gerçekleştirilir. Suç, yasalara aykırı bir eylemdir. Bir eylem, başka zamanda ve yerde suç sayılırken yine başka zaman ve yerde suç sayılmaz. Suç, göreceli bir kavramdır. Sosyal olmayan davranışların nedeni hukuktaki boşluklardır. Farklı nedenlerle sosyal ortamlarda suça sebep insanlardır. Sosyal çevre, aile, rastlantılar, seçici veya kendiliğinden oluşan ortamların bileşimidir. Genel olarak yaygın suç kapsamı birbirine benzemez. Burada; coğrafya, iklim, sosyal- lik, ekonomik durum, aile yapısı, kültürel koşullar, özel yeterlilik gibi subjektif nedenler dikkate alınmalıdır. Anahtar Kelimeler: Kriminoloji, suç, ceza, yasalara aykırılık, sosyal ortamlar
From viewpoint of criminology, crime, criminal and gory constitutes three main groups. The performance or abandonment of act that make the problems in discipline and comfort of society and law defined the payoff for them are crime. This crime is voluntary
* Department of Theology, Science And Vesearch Branch, Islamic Azad University, Astara/IRAN
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
76 act against the law. The crime is relative social phenomenon, because many acts in particular time and location are crime whereas in other time and location aren’t crime. The juridical vacuum cause accession of unsocial behavior. The social environments with different reasons lead the humans into the crime. The social environments divided into the family, randoms, selective and levy environments. In general the range of outbreak crime isn’t similar and this range impressible frome the geography, climatic, sociality, economic, family, cultural conditions and take of subjective adequacy. Key Words: Criminology, criminal, punishment, against the law, social environments,
I Cinayət anlayışları: İran İslam cəza qanunun ikinci maddəsinə əsasən, hər hansı bir cinayətin törədilməsi və ya törədilməməsindən asılı olamayaraq, qanunala cəza müəyyən olubsa o, cinayət hesab edilir. Beləliklə, hər hansı bir şəxsin ictimaiyyətə ziyanverici və qeyri-adi davranışı hüquqi mətnlərdə əksini tapmayıbsa, işi törədən təqib olunmalı deyil (1375-ci il hicri-şəmsi, islam cəza qanünun 575-ci maddəsi) (Ğolduziyan İ.R. 2009: 65-66). 1.1 Cinayət və cinayətkarın xarakteri: Sosioloq Durxeimin fikrinə görə: “hər hansı bir əməl çəza ilə müvafiq olsa, cinayət hesab olunur. Belə ki, hər bir əməl və ya o əməlin yerinə yetirilməməsi, sosial inzibati qaydaları və rahatçılığı pozarsa, qanuna görə cəza müəyyən edilsə, bu hal cinayət hesab olunur. Durxeimə görə cinayətkar o zaman məhkum olunur ki, onun törətdiyi hal cinayət hesab olunsun. Qanun baxımından, cinayət elə bir əməldir ki, hər bir ölkənin ümumi cəza hüquqi halları ilə fərqli olsun və cinayətkar o kəsdir ki, müəyyən bir zamanda onun əməli dövlət hüququ ilə zidd olsun. Cinayətkara yanaşmanın üsulları: 1. Hüquqi və qanuni yanaşma: Cinayət, qanun əleyhinə könüllü bir əməldir ki, müdafiə olmadan bağışlanmayır, cinayətkar həbs olunmalıdır və hökumət tərəfindən cəzalandırılmalıdır.
nışın baş verməsinə səbəb olur. Cinayət hüququnun müəyyənləşdirilməsi iki meyarla təyin olunur. Birincisi: sosial qaydaları pozan və ya ona təcavüz edən davranışlar üçün, ikincisi hüquqi qaydaları pozaraq, törədilən iş üçün cəza. Başqa sözlə, sosial baxımdan hüquq pozuntularına görə cəza demək olar ki, cəmiyyətdə normal fenomendir. Çünki, ictimaiyyətdə cinayətkarın törətdiyi düşmənçilik və nifrət hissləri əsasında müəyyən olunur. Əlbəttə düşmənçilik və nifrətin dərəcələri müəyyən ictimaiyyət daxilində insanlarda fərqlidir. 3. Mədəniyyətlərarası yanaşma: Hər bir qrupun davranışı bir sıra meyarlara malikdirlər ki, bu norma adlanır. Bu normalar mütləq hüquqi əsaslarla tənzimlənməyib. Lakin qrup üzvü olan hər bir kəs normal və ya anormal cinayət əməli edirsə, bu normalar hər bir icmanın mədəni dəyərləri ilə müəyyənləşdirilir. 4. Böhtani yanaşma: Bu yanaşmaya görə cinayətkar o kəsdir ki, o, başqaları tərəfindən günahlandırılır. (Sütüdə H.İ. 2001:2). Bu yanaşma hesab edir ki, davranışlar bir başa cinayətdən kənarlaşmayır, lakin, bu mədəni qrupların davranışları kütləvi cinayət hesab edilir. KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
77 5. Dünyəvi yanaşma: Bu yanaşmanın prinsiplərinə görə bütün şəxslərin gərək sosial təminatı olsun və vətəndaş hüquqları, rifah özəllikləri, təhsil, səhiyyə və s. ilə təmin edilsin və cinayət hüququnda bu hallar nəzərə alınsın. Bu hüquqların inkarı və ya ondan yayınmaq cinayət hesab edilsin.(2, s.128-130). 1.2. Kütləvi nisbilik fenomeni: Qeyd etmək lazımdır ki, cinayət bir sosial fenomendir və olduqca nisbi anlayışdır, çünki cinayət baş vermə zamanına və yerinə görə bəzi ölkələrdə cinayət halı hesab edilər, bəzilərində isə cinayət hesab edilməz. Məsələn: İslam dinindən öncə qız körpələrinin diri-diri basdırılması ərəb qəbilələri arasında həyata keçirildiyi halda bu əmələ görə heç bir cəza nəzərdə tutulmurdu. lakin İslam dininin qəbulundan sonra bu əməl günah sayılmışdır. Afinada və Çukçi qəbilələrində mavilik, Spartada oğurluq cinayət sayılmasa da, bu hallar bir çox cəmiyyətlərdə cinayət hesab edi- lirmiş. Valideyin qətli Fici adalarında, ata qətli Eskimoslarda, qız öldürmək qədim Çində cinayət kimi tanınmayıb. ABŞ-da qırmızıdərililərin, bir çox məzlum yoxsulların əcnəbilərin mülkiyyətlərini qarət etmələrini oğurluq və pis hal hesab etməmişlər, lakin sosial mütəfəkkirlər bu şərhlərin heç birini qəbul edilməmişdir. Eskimos qadınları əgər ərlərindən daha güclü bir kişi tərəfindən oğurlanarsa, cəzalanmaq əvəzinə o kişi (qadını oğurlayan) eskimos camaatı tərəfindən alqışlanır. Çünki, o kişi az təminatlı bir ailəni məhv etməsini bacarıb. Lakin demək olar ki, hər yerdə cinayətə münasibətdə cəmiyyətin baxışı eyni deyildir(Şeyxavəndi D.A. 2000: 8-82).
cinayətkarlıq fenomenləri üç əsas qrupa bölünür. İctimai qaydaları pozan və həmin hərəkətə görə cəza müəyyən olunan əməl cinayət adlanır. Hər bir cinayətin formalaşması üçün şəxsə təsir göstərən səbəblər var ki, bu onu münaqişə və dözümsüzlüyə sarı aparır. Bu təsirlərin nəticələri səhvin törədilməsidir və səhvi törədən şəxs cinayətkar adlanır. Cinayətkarlıq bir qrup cinayətlərdir ki, müəyyən zaman və məkanda törədilir. Jambo-Merlene görə: “cinayətkarlıq bir fenomenidir ki, cinayətkar nəzərə alınmadan da araşdırma aparmaq olar. Bu halda cinayətin kütləvi sıxlığı, müxtəlif cinayət növlərinin əhəmiyyəti, cinayətlərin sosial dəyişikliklərinin zamanı, məkanı, irqi, dini və başqa xüsusiyyətləri diqqətlə tədqiq edilsin (Ğolduziyan İ.R. 1999:236-237). Bu istiqamətdə Lak - Saynın fikirlərinə diqqət edək: ”cinayətkarlıq bir sosial mikrobdur. Bu mikrob cinayət üçün münbit şərait olmayınca baş vermir və heç bir cinayət törədilmir. İranda cinayətkarlıq, bütün cinayətlərə deyilir. Elə cinayət var ki, cinayətkardan qisas yəni, ölümə-ölüm tələb olunur. Bəziləri diyətlə, yəni, maddi cəzalanmaya sövq edilir. Bəzi cinayətlər var ki, şəriətdə miqdarı müəyyən olunan hədd cəza qanunları ilə cəzalandırılır. Təziri cəza qanunları isə miqdarı şəriətlə deyil, hakim tərəfindən müəyyən edir (Tacdar Ə.H. 2009:3).
Cinayətin mənşəyini araşdırarkən sosial mühit mütləq nəzərə alınmalıdır. Sosial mühit, müxtəlif səbəblərin təsirindən insanları cinayət törətməyə səbəb olur. Buna görə də, mövzunu araşdırmaq üçün, sosial mühiti bir neçə istiqamətdən təhlil etmək lazım gəlir. Sosial mühiti bir neçə qrupa bölmək olar: ailə mühiti, təsadüfi mühit, seçilmiş mühit və tətbiqi mühit. Hər bir mühitin öz daxilində cinayətin törədilməsində böyük rolu var.
şəxsiyyəti formalaşır. Bu mühit sosial yayınmaqları ilə o cümlədən, cinayətin törədilməsi ilə birbaşa əlaqədardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, ailənin dağılması, uşaqların evdən,
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
78 məktəbdən yayınmasına səbəb olur. Bu hal onların boş-boş dolanmasına və sonda müxtəlif mənfi işləri törətmələrinə gətirib çıxarır. Beləliklə, demək olar ki, uşağın sosial mühitdə formalaşma prosesləri ailədən başlanır. Ailə ictimaiyyətin kiçik bir üzvüdür. Uşağın doğulub, böyüdüyü ailə mühitinin onun mənəvi və cismi təkmilləşməsində mühüm rolu var. Ona görə də bu mühit saf tutulmalıdır. 2. Təsadüfi mühit: Təsadüfi və ya müvəqqəti mühit, məktəb, iş və əsgərlik zamanına deyilir. Bu mühitlər həyatın bir mərhələsidir və öz növbəsində insanın formalaşmasında və tərbiyəsində, onların normal sosial həyata uyğunlaşmasına, yayınma hallarına və cinayətin törədilməsinə təsir edir.
Seçilmiş mühit elə bir mühitdir ki, onu şəxs özü seçir. Buraya: ailə qurmaq, iş yeri seçmək, istirahət mərkəzləri secmək və s. daxildir.
Tətbiqi mühitdə şəxsin azadlığı məhdudlaşır və şəxsin özünün bu barədə qərar vermə ixtiyarı yoxdur. Bu mühitə misal olaraq həbsxanaları, tərbiyə və islah mərkəzlərini və s. göstərmək olar. III Mühit amilləri: Cinayətin törənməsində mühit amillərinin rolu danılmazdır. Belə ki, şəraitdən asılı olaraq cinayətin səviyyəsi müxtəlif olur. Cinayətin səviyyəsi coğrafi, iqlimi, sosial-iqtisadi və iş şəraitindən, habelə ailə vəziyyətindən, tərbiyə aldığı mühitdən, fərdlərin düşüncələrindən və insanlararası münasibətlərdən asılıdır.
Şəhər həyatının cəlbediciliyi kənd sakinlərinin şəhərlərə səbəbsiz və mənasız miqrasiyalarına yol açır. Bu miqrasiyalar çox ağır nəticələrlə sonlanır. Miqrasiyaların kütləviliyi bir çox problemlər yaradır. Çünki, bu səbəbdən əhalinin sayı kəskin artırdığın- dan zorla məskunlaşma, qeyri-qanunu mənzil tikintisi nəticəsində şəhərlərin əsas mərkəzi məhv olur və onun əvəzində xarabalıqlar, yoxsul və aşağı səviyyəli məhələlər yaradılır ki, bu amil öz növbəsində sosial münasibətlərdə, qeyri əxlaqi davranışlarda və cinayətin törədilməsində mühüm rol oynayır. İri şəhərlərdə əhalinin həddən artıq artması nəticəsində şəhər sakinləri arasında həyəcan, çaşqınlıq, narahatlıq, qorxu, təşviş yaranır. Belə ki, tez-tez vətəndaşlar arasında münaqişə baş verir. Bu şəhərlərdə cinsi yayınmaq, narkomanlıq, sərxoşluq, qaçaq mal alveri, mənfəət axtarışı və qeyri-sağlam münasibətlər, iqtisadi gərginlik daha çox artır. Şəhərlərdə ailələr təcrid olunmuş səraitdə özünə qapanır, üz-üzə səmimi münasibətlər şəhər sakinləri arasında aşağı səviyyədədir. Kənd sakinlərinin şəhərə miqrasiyaları, kəndin yoxsulluğunu şəhərə köçürür və lazımsız işlərin törədilməsinə səbəb olur. Kənd sakinlərinin şəhərdə məskunlaşması əvvəlcədən planlaşdırılmadığından şəhərlərə miqrasiyaları ilə, bir çox problemlərlə üzləşirlər ki, onlardan biri də işsizlikdir. İşsizlik nəticəsində cəmiyyətə zidd və qeyri-qanuni işlərə, o cümlədən narkotik maddələrin alverinə, vasitəçiliyə və s. bu kimi neqativ işlərə gətirib çıxarır ki, bunlar içtimayyətdə cinayətin yayılmasına yardım edir.
Təcrid, gecəqondularda yerləşmək anlayışdır ki, bu qeyri-ənənəvi yaşayış və ya xoşagəlməz mühiti olan məhəlləyə aiddir. Çarlz-Abramz gecəqondu yerlərini belə izah edir:
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
79 “Şəhərin və ya tikintinin tibbi xidmətlə təmin olunmayan, yaşayış məntəqəsində yüksək əhali sıxlığı yaşanan, lazımı rahatlığın olmaması və təbii fəlakətlər üzündən risklərin olması və b. səbəblərlə seçilən ərazi xarabalıq və ya xaraba yaşayış yerləri adlanır”. Beləliklə, demək olar ki, təcrid və ya gecəqonduda yaşayış, cinayətə yol açan faktordan biridir. Böyük şəhərlərdə yaranan sosial təbəqələşmə nəticəsində təntənəli yaşayış tərzi ilə onların durumu kəskin fərqlənir. Şəhərdə carı yaşayış xərclərinin ağırlığı və eyni zamanda onların gəlirinin xərclərindən aşağı olması səbəbindən və ehtiyaclarını ödəmək üçün qanunsuz yollara əl atmağa məcbur olurlar. Belə ərazilərdə insani dəyərlərin və sosial çəkingənliyin itirilməsi səbəbindən bir sıra hərəkətlər, o cümlədən, oğurluq, narkotikaya meyillilik, qadağan mal və insan alveri, fahişəlik və başqa bu kimi neqativ hallar inkişaf edir.
3. Yoxsulluq və işsizlik: Yoxsulluq və işsislik hallarının cinayətin törədilməsində rolu büyükdür. Bəzi sosioloqların fikrinə görə, yoxsulluq və işsizlik, yoxsul fərdlərdə əskiklik hislərini yaradır və bu da cinayət törətməyə sövq edir. Məsələn, bir çox qızların yüngül həyat tərzi yaşama- larına məhz sosial durumları səbəb olur. Bəzi qızlar şəhər dəbində olan gözəl, zərif paltarlara sahib olmaq, dəbdəbəli həyat tərzi yaşamaq üçün belə yüngül həyat tərzi seçirlər. Edvar-Glover yazır: Bütün günü çalışan yoxsul ailələrin qızları nəzarətsiz qaldıqlarından 10 yaşından sonra cinsi məsələlərdən hali olurlar. Cinsi yetkinliyin əvvəlindən bu barədə öz həmyaşıdları ilə söhbət edir, əlaqə yaradırlar. Cinsi yetkinlikdən sonra utancaqlıq və təvazökarlıq hissi tanımadan, bu cinsi əlaqələri yaşamaq üçün lazım olan vasitələrdən biri hesab edirlər (Şeyxavəndi D.A. 2000:148-150). Bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, cinayət sözü layiqsiz, ədalət və doğurluq ilə zidd hərəkətlərin törədilməsinə istinad olunur. Sosial mühit, müxtəlif səbəblərin təsirindən insanları cinayət törətməyə gətirib çıxarır. Ailənin dağılması, uşaqların evdən, məktəbdən yayınmasına və onların avara həyat tərzi sürməsinə, nəhayətdə isə müxtəlif mənfi işləri törətmələrinə səbəb olur. Şəhərə miqrasiya edən kənd sakinləri yeni bir mədəniyyət ilə qarşılaşırlar. Həyat tərzində mövcud olan müxtəliflik yeni məskunlaşma nəticəsində şəxsiyyətlərinin az və ya çox itməsinə səbəb olur və bunun da nəticəsində şəhərin ekzotik mühütlərində cinayət törədirlər. Beləliklə, sərvət bölgüsü qeyri ədalətli olan cəmiyyətdə, hər gün qeri-bərabər sosial təbəqələşmənin şahidi olacağıq. Bu şərait, cəmiyyət arasında yaşayış vəziyyətlərinin kəskin səviyyədə fərqlənməsinə səbəb olur və dağıdıcı təsir edir, o cümlədən cəmiyyətdə cinayətin baş verməsi və yayılmasına səbəb olur (Sütüdə H.İ. 2001:34).
1. Tacdar Ə.H. 2009.Cinayət nədir ? Cənubi xorasan vilayətinin həbsxanalar baş idarəsinin təhsil və təhlükəsizlik tədbirləri. Khorasangprisons.ir. 2. Sütüdə H.İ. 2001. Sosial patoloji : ( Sosial kənarlaşma ), İran, Tehran, Araye Noor nəşri.
3.Şeyxavəndi D.A. 2000. Sosiologiya kənarlaşma: (İctimai məsələlər),İran, Tehran, İrannomanəşri. 4. Ğolduziyan İ.R. 1999. Ümumi cinayət hüququn ğərəkləri. İran,Tehran, Mizan nəşri. 5. Ğolduziyan İ.R. 2009. Xüsusi cinayət hüququ, İran, Tehran Universiteti. Yüklə 45,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|