Microsoft Word KÜLTÜr evreni 5 son doc
Yüklə 59,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar kelimeler
- KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
- Dr. Nozəri Izətullah 1381
- İranın müasir tarixində Sosial straifikasiya
- Tacirlər və burjüvaziya stratlari
- Əkinçilər
| KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
109 ИРАН ТАРИХИНДЯ СОСИАЛ СТРАТИФИКАСИЙАНЫН ИНКИШАФ ДИНАМИКАСЫ АDYNAMICS OF DEVELOPMENT OF SOCIAL STRATIFICATION IN HISTORY OF IRAN ДИНАМИКА РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНОЙ СТРАТИФИКАЦИИ В ИСТОРИИ ИРАН Mir Ayyub TƏQVATƏLƏB *
Özet Yazıda esasen İran devletinde sosyal tabakalaşmanın ortaya çıkışı tarihi, onların özellikleri ve ortaya çıkış nedenlerini araştırılmaktadır. Aynı zamanda, İran’ın çağdaş döneminde sosyal tabakalaşmanın cemiyetin gelişmesinde yeri ve rolü açıklanmaktadır.
In this article, we are tried to introduce the history of the process of formation of strats and characteristics of social stratification in addition, the role and situation of strats is explained in the process of the present history. Key words: Article, history, strats, scacial, stratification.
Şübhəsiz bizim bugünkü bir çox kütləvi davranışımız tarixi keçmişimizdən qaynaqlanır. Bu əsasda İran ölkəsində ictimai siniflərin və sosial stratifikasiyanın yaranma tarixinin analizini apararaq müəyyən dərəcədə aydınlaşdırmaq olar. Sosial
* AMEA’nın Fəlsəfə və Siyasi – Huquqi Tədqiqatları İnstitutunun Dissertantı/ AZERBAYCAN
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
stratifikasiyanı tarixi - sosioloji baxımdan öyrənmək bizə imkan verir ki, İranda bugünkü sosial stratifikasiyanın vəziyyətini dərk edərək, xülasə şəkilində İran tarixində ictimai sinifi sosial stratifikasiyasının dinamikasını müşahidə edək. Sosial stratifikasiya və ictimai siniflərin dəyişilmə prosesinin sosioloji tədqiqi göstərir ki, ağa və rəiyyət sistemi, əkinçilik istehsalı yaxud kənd mühiti ilə bağlıdır. Əkinçilik sistemi özünə görə cəmiyyətdə xüsüsi sosial stratifikasiya fəaliyyəti kimi çıxış edir. Bu yaşayış sistemində hər bir adam ya qrup istehsal vasitəsilərinə (sü, yer, insan gücünə) malik olursa, o güclü olub və hakimiyyəti ələ ala bilir. Həqiqətdə İranın qədim dövlətlərinin və sülalərinin gücü əsasən üç təbəqənin (hərbiçilər, dini rəhbərlər, feodallar) birliyindəydir. (Dr. Nozəri
yaxud Şah zəifləmiş və şahlıq dağılıb aradan gedirdi. Bu əsasda qüdrətin irarxiyası və ictimai quruluşu sosial stratları bir növ dəyişilirdi və yenidən o adamlar hökumət qurur və cəmiyyətin sərvət, qüdrətini ələ alıb yüksək mərtəbəyə çatırdılar. Bü dövrdə qüdrət, sərvət və bir az da din bir-birin yaxşı qoruyub təşşəkül tapırdı. Əlbətdə, İran tarixində qüdrət və sərvət sahibləri ümumən dini rəhbərləri özləri ilə yanaşı hakimiyyətə gəlmişlər. Bəzən dini rəhbərlər sulatanlarla mübarizə aparıblar, ancaq bu adamların çoxu bidətçilər və dində yenilik gətirənlərdirlər. Misal üçün, Məzdək hərəkatında olduğu kimi İran tarixində bəzi zərdüşt ruhanilər camaat arasında xüsüsi hörmət sahibi olmuşlar və bəzi sultanlar bunların gücü ilə öz iqtidarlarını artırırmışlar. (- Ravəndi Mürtəza, 1354: 234) İranın qədim tarixinə ayid demək olar (İslamdan qabaq), qüdrət, sərvət və ehtiramın ən yüksək mərtəbəsində dururan sultanlar o zamanın cəmiyətində xususi sosial stratifikasiyanı təşkil edirdilər. Qoşun başçıları ikinci pillədə dururlar, ancaq demək olar ki, bunlara fürsət düşəndə höküməti ələ alıb və öz dövlətlərini qurublar. Misal üçün, Teymur və Nadir Şah və s. qoşun başçıları idilər sonralar hakimiyyəti ələ aldılar. Dini alimlərin gücü azaldıqda qoşun başçıları cəmiyyətin və hakimiyyətin qüdrət irarxiyasında ikinci statusunda (pillədə) yerləşirdilər. Əlbətdə, deməliyik ki, bəzi vaxtlar sadə camaatın fikrinin gücü özunü bildirirdi, amma onlar sosial stratifikasiyanın irarxiyasına üstün gələ bilmirdilər. İranda ordu başçılları xalqdan zorakılıqla vergi (bac) almaqla çoxlu sərvətə malik olurdular. Bu güc və sərvət sosial stratifikasiya irarxiyasında onları tarix boyu iqtidarda qalmağa səbəb olurdu. İranda əksər zamanlarda qoşun başçılları sosial stratifikasya irarxiyasının ikinci ictimai statusunda (pilləsində) yerləşmişlər. Üçüncü sinif yaxud strat İranın qədim tarixində olub öz qüdrətini üçüncü mərtəbədə saxlamağa qadir olan dini alimlər idilər. Bəzən bu sinif dövlətə və siyasətə mudaxilə etməklə cəmiyyətin ən yüksək mərtəbəsində dururmuşlar. . Müasir İran tarixində, Pəhləvi rejimindən sonra dini alimlər cəmiyətin ən yüksək mərtəbəsinə qalxmışlar. Ancaq tarix boyu üçüncü təbəqədə dini alimlər durmuş. İran tarixinin sosial stratifikasiya irarxiyasında İslamdan qabaq və sonra, həmişə alimlər və mütəfəkkirlər hakimlər tərəfindən himayə olunublar. (- Ahmad Aşrəf, 1387:18) Buna görə dediyimiz ictimai irarxiyadan sonra, alimlər və mutəfəkkirlər, KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
111 xüsüsilə saray yazıçıları hökumət işlərində nüfuz sahibi olmuşlar və sosial stratifikasiyanın irarxiyasının dördüncü mərtəbəsində durmuşlar. Tacirlər, peşəkarlar, sənaye işçiləri beşinci ictimai bölümdə durumuşlar və son mərtəbədə xırda əkinçilər, rəiyyətlər, qara camaat olmuşlar. Tarixdə stratların inkişaf dinamikasına diqqətlə yanaşanda belə görünür ki, ölkənin muharibə zamanı sənaye işçiləri hərbi alətlər düzəltdiyinə görə şahlar onları əzizləyirmişlər. Əmin-amanlıq dövründə ticarətin genişlənməsi baş verdiyi zaman tacirlər hörmətlənib, sərvətlənirmişlər. Hətta, onlar İran tarixində bəzi zamanlar hakimiyyətə təsir göstərmişlər. Şübhəsiz müasir İran tarixində Tehran və Azərbaycan tacirlərinin məşrütə inqilabının yaranmasıda rolunu inkar etmək olmaz. İran tarixində əkinçilərin rolunun da ictimai quruluşda öz yeri olmuşdur. İranın sosial stratifikasiya sistemində əkinçilər son pillədə dururlar. Əkinçilər özləri ictimai irarxiya sistemində bir neçə yerə bölünürlər : feodal, orta bablar, rəiyyət, qara rəiyyət, fəhlələr. . . . İran tarixində İslamdan sonra, əkinçi təbəqələri İran dövləlti sisteminin quruluşunda tədricən nüfuz etmişlər. Son beş yüz illikidə, Səfəvi dövləti qurulandan sonra sosial stratifikasiyda böyük dəyişiklik baş verdi. Bu dövrdə sufilər və ariflərin (dini rəhbərlər) təsiri altında siyasi işlərə mudaxilə etməklə, müridlərlə birgə elxanilər arasında birlik yaradıb, siyasi iqtidara yetişdilər. Bu dövrdə dövlətin irarxiyasında geniş dəyişikliklər oldu. (Foran Can. 1377: 187) Məişət sistemi və iqtisadi quruluş istehsal qaynaqları, əkinçilk əsası ilə davam etdiyinə görə sosial stratifikasiya sistemi keçmişdə olduğu kimi qaldı və Qacarlar dörünə qədər davam etdi. İranda Məşrütə inqilabı yaranandan sonra sosial stratifikasiya sistemində geniş dəyişiklik baş verdi.
İranda Məşrütə inqilabı başlanmaqla bu ölkənin ictimai və iqtisadi quruluşunda geniş dəyişiklikər yarandı. Xüsusilə, xaricin nüfuzu və yeni azadliqsevər fikirlərin nüfuzu Avropa ölkələrində və Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra marksist və kommunist fikirlərin İrana daxil olması, İranın siyasi - ictimai quruluşunu dəyişdirib İran cəmiyyətinin içərisində dəyişikliklərə yeni təkan verdi. Can Foran yazır: 1789-inci ildə Fransa inqilabı, burjuaziyanın koməyi ilə burjuaziyanı hakimiyyətə gətirdi amma, İranın müxtəlif siniflərin inqilabı olduğundan tam qələbə çala bilmədi. (Foran Can. 1377: 273) İran tarixinə sosioloji baxış, göstərir ki, İran hakimiyətinin mahiyəti Şah və onun sülaləsinə bağlıdır və bu amil inqilablarda və böhranlarda, inqilabçı tərəfdarlarını hücuma keçməyə maneəçilik törədir.
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
Bununla belə burada xaric faktorunu da nəzədən qaçırtmamalıyıq. Rusiya ilə İngiltərənin İranda rəqabəti ictimai dəyişikliklərə, o cümlədən ictimai stratifikasiya sisteminin dəyişilməsinə xeyli dərəcədə səbəb oldu. Əgər Qacarlardan qabaq siniflər sistemi İranın öz daxili amillərindən təsir alırdısa, Qacarların hakimiyyət dövrünün axırlarında Rus və İngiltərə siyasətçilərinin nüfuzu ilə İranda yeni ictimai siniflər və stratlar yarandı. Beləliklə, böyük torpaq sahibləri və hakim saray adamları Ruslar və Avropalılarla əlaqə bağlayırdılar. İranda hakimiyyət sisteminin baş tərəfində dayanıb və xarici ölkələrin mənafeyini İranda qoruyub saxladılar və özləri də bir qüdrətli sinifə çevrilirdilər.
1880-ci ildən etibarən İranda, xarici kapital iqtisadiyyatda demək olar ki, dağıdıcı rola malik idi. İran sənayesinin geriliyi bunu daha da gücləndirdi. Ticarət burjuaziyasının və iri kənd təsərüfatı burjuaziyasının xarici kapitaldan asılılığı İranın milli burjuaziyasını bir sinif kimi aradan götürdü. Ölkənin daxili bazarının inkişaf etməsində marağı və mənafeyi olan milli burjuaziya xarici kapitala qarşı müqavımət göstərə bilmədi və bir sinif kimi məhv oldu. (Pavloviç. 1357: 27) Görkəmli Azərbaycan tarixçisi və İranşünas Professor Z. Abdullahyev yazır: İranda 19-cu əsrin sonunda istehsal olunmuş sənaye malları göstərir ki, İran sənayesi də xarici ölkələrin - dünya bazarının sənayesi ilə əlaqələr yaratmış və ondan asılı olmuşdur. İranda olan milli burjuaziyanın zavodları istehsal etdiyi mallarla rəqabətə davam gətirə bilmədiyi üçün məhv olurdu. Odur ki, milli burjuaziya 20-ci əsrin ortalarınadək bir sinif kimi formalaşa bilmədi, yalnız komprodor və iri ticarət burjuaziyası bir sinif kimi formalaşdı. (Vətənxah Mustafa. 1380: 313-319) 1905-1911 - ci illərdə baş verən burjua inqilabı məşrutə hərəkatı 1918-1921- ci illərdə İranda baş verən milli azadlıq hərəkatı İkinci Dünya Müharibəsi illərində İranda baş verən siyasi hərəkatlar, 1953 - cü illər hərbi çevriliş və nəhayət, 1979 – cu il İslam inqilabı İranın ictimai – siyasi quruluşunda və sosial stratifikasiyasında, köklü dəyişikliklərin yaranmasına səbəb oldu və ictimai siniflərin qarşılıqlı münasibəti ölkənin siyasi quruluşunda yeni keyfiyyət yaratdı. Bu dövrdə burjuaziya bir hakim sinif kimi İranın bütün iqtisadi sahələrinə və qaynaqlarına hakim kəsilib. İranda kapitalizmin inkişafı hakim sistemin yuxarıdan bağlılığına və burada dövlətin, hakimlərin əsaslı rol oynamış və hərəsi öz sahəsində İran burjuaziyasının stratlarının təşəkkül tapmasına imkan yaradırdı. Həmçinin dövlətin və bilavasitə iqtisadi işlərdə dövlət zavodlarının müdirlərə verilməsi bir güclü stratı- orta sinifi yaratdı. Baxmayaraq ki, bu adamların malikiyyətləri yox idi. Beləliklə, Şahın ali rütbəli işçiləri bir bürokratik kapitalizminə çevrildi. Bütov qruplar, stratlar, burjuaziya sinifini yaratdılar. Iran burjuaziyasını mülkiyyət və iqtisadi fəaliyyətinə görə İran burjuaziyasını 4 strata bölmək olar : KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
113 1- Böyük səltənət burjuaziyası ; bu burjuaziyanın əsasını bürokratlar, əyanlar, əşrəflər və tacirlər təşəkil edirdi. 2- Yerli komprodor burjuaziya. İranın böyük şəhərlərinin (Tehran, Təbriz, İsfahan....) bazarında və ticarətxanalarında bizineslə məşğul olan təbəqə. 3-
Libral burjuaziya ; bu burjuaziyanın orta sinif burjuaziyanın nümayəndələrindən təşəkkül tapmışdır. 4- Texnokrat burjuaziya : bu burjuaziya marksist yaxud millətçi sol (marksist) partiyanın tərəfdarlarından təşəkkül tapmışdır. Bu burjuaziya siyasi fəaliyyətlərini atıb ticarət və iqtisadiyyata girişmişdilər. Bu dörd stratın içində səltənəti burjuaziya ən köklü və mühüm sayılır və o üç strat, orta burjuaziyaya bağlıdır. Baxmayaraq ki, səltənət burjuvaziyası ilə mənafeləri ziddir, amma ona tabe oldular (Sodagər Mohəmmədreza. 1383: 26). Iranın Islami inqilabında (orta və milli burjuaziya) tacirlər mühüm rol oynadılar. İslam dövləti təşəkkül tapandan sonra onlar hökümətdə iştirak edib və İranın iqtisadi, ticarət işlərini əllərinə aldılar. Fəhlələr Avropada, xüsusilə İngiltərədə monofaktura sənayesi inkişaf etdikdən sonra torpaqsız kəndlilər monofakturalarda işləyən fəhlələrə çevrildilər. Dünyada kapitalizm ictimai-iqtisadi formasiyası imperializm mərhələsinə qədəm qoyduqdan sonra dünya bazarı ilə əlaqədə olan İranda fəhlə sinifinin təşəkkül tapması necə baş verdi? İranşünas alimlərin əksəriyyəti bu fikirdədir ki, fəhlə sinifinin təşəkkül tapması heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olan kəndilərlə bağlıdır. Kənddə ilk növbədə torpaqsız kəndlilər sənaye şəhərlərinə axışaraq inkişaf etməkdə olan sənaye obyektlərində işləməyə başlamışlar. Kapitalizmin ümumi inkişafı İranda da inkişaf etməyə başladı. İranda fəhlə sinifinin formalaşması İngilis – İran neft şirkətinin təsis olunması ilə bağlıdır. (Dr Katoziyan Mohamdali, 1384: 345) Beləliklə, İranda fəhlə sinifinin klassik formada formalaşması neft sənayesinin, ağır sənayenin, toxuculuq sənayesinin, balıqçılığın, yüngül sənaye obyektlərinin inkişafı ilə bağlıdır. Lakin 1940-ci illərin sonunadək hələ İranda fəhlə sinifi tam formalaşmamışdı və siyasi əhəmiyyət daşımırdı. Yalnız 05 yanvar 1961 - ci ildə ağ inqilabın baş verməsi, başqa sözlə desək ABŞ- ın təhriki ilə aqrar islahatın aparılması fəhlə sinifinin inkişafı üçün şərait yaratmış oldu. Bu inqilab ictimai təbəqələr arasında böyuk dəyişiklik yaranmasına səbəb oldu. Belə ki, ABŞ-ın diqtəsi ilə böyük siyasi nüfuza malik olan iri torpaq mülkədarların torpaqları zorla onların əllərindən alınırdı. Aqrar islahat zamanı dövlət tərəfindən qəsb olunan torpaqların bir qismi vəqf (İslam şəriəti əsasilə verilmiş yerlər) torpaqları idi. Bu aqrar islahat kəndlilərə torpaq vermək əvəzinə
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
mulkədar torpaqlarınıda müxtəlif üsullarla işləyən kəndliləri də torpaqsız qoydu. Onun əvəzində həm ənənəvi kənd təsərrüfatı strukturu dağıldı, digər tərəfdən isə limpen fəhlələrin ordusu heç bir iş səriştəsi və peşəsi olmayan fəhlələrlə artmağa başladı. Beləliklə, ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif sahələri ucuz işçi qüvvəsi ilə təmin olundu, cəmiyyətin siyasi qüvvələri arasında qeyri – bərabərlik yarandı. Bu isə ictimai iğtişaşlar üçün zəmin yaradırdı. İran fəhlələri xarici ölkələrə getmək imkanı olmadığından ölkənin daxilində çox ucuz muzdla işləyirdilər. Nəhayət, 1970 – ci illərin sonuna yaxın illərdə İranda ağır sənayenin metallurgiya, ağır maşınqayırma, neft sənayesinin, yüngül sənaye obyektlərinin və toxuculuq sənayesinin inkişafı fəhlə sinifin klassik formada formalaşmasına şərait yaratdi. Fəhlə sinifinin bu cür formalaşması 1979 – cu il İslam inqilabında xüsusi rol oynadı.
İran əkinçiləri və kənd təsərrüfatı haqqında " Ceymz frizer "in bu sözü həqiqətən uyğundur : "İran xalqı içərisində elə bir sinif tapılmaz ki, əkinçilər kimi zəhmətkeş olub və zülm çəksin. Zorakılıqla onların mallarını alırlar və onlara həmişə zülm edirlər. Əkinçilərin heç birinin çıxış yolları yoxdur və adamın ürəyini ağrıdan budur ki, bu zülm kəmiyyət və keyfiyyət cəhətdən də sonu yoxdur." (Ensafpur Qülamriza, 1350: 134) Bəzi imperialist dövlətlərin İrana geniş nüfuzu, mülkədar təbəqənin qüdrətini artırdı. Şah və dövlət öz ehtiyclarına görə, xaliə ərazini (dövləti yerləri) satırdılar və kəndlilər “əkinçilər " öz borclarını verməyə qadir olmadığı üçün mülkədarlar onların yerlərini müsadirə edirdilər. Beləliklə, əkinçilər öz xüsusi torpaqlarını əldən verdilər. Eyni zamanda, hakimiyyət öz ümumi iqtidarını tədricən əldən verirdi. Aydındır ki, belə bir şəraitdə əkinçilər sinfi şiddətli istismar olunaraq, qədimdə olduğu kimi kəndliləri torpaqla birlikdə satmaq mümkün olmadığından onları bir işçi qüvvəsi kimi satırdilar.
İran cəmiyətində din, bütün maddi, mənəvi, fərdi və ictimai həyat sahəsində güclü təsirə malik idi. Bu da ruhanilər stratının, şəhərlərdə və kəndlərdə əhmiyyətli dəyərə malik olmasına şərait yaratdı. Ümumiyyətlə, demək olar ki, XVİ əsrdən etibarən ruhanilər aşağıdakı kimi ölkənin idarə olunmasında İştirak edirdilər : 1- Dini adətlər, o cumlədən, namaz, dua və cümə namazlarında xütbə oxumaq. 2- Möqüfələri (İslam şəriyəti əsasila verilmiş yerlər), imamzadələri, türbələri və. . . . . idarə etmək imiş ki bu yerlərin gəlirlərindən ruhanilər istifadə edirdilər.
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
115 3- Ictimai və xeyriyyə fəaliyətlərində çalışırdılar, misal üçun yetim üşaqlara, yoxsullara və dilənçilərə yardım etmək. 4- Yeni məktəblər açmaq (1910 - cu ildən qabaq), bütün İran ölkəsində təlim və tərbiyə sahələri ruhanilərin ixtiyarındadır, təkcə dini məktəblərin müəllimləri yox bəlkə xüsusi məktəblərin bir çox müəlimləri də ruhanilər idilər. 5- İranda bütün məhkəmədə, ədliyyə və hüquqi işlər ruhanilərin ixtiyarında idi, xüsusilə o hüquqi İslam qanunları ilə əlaqədar olan işlər, o cumlədən, ailə qurmaq, əxlaqi və s. Beləliklə, göründüyü kimi bu dövrdə ruhanilər ölkənin idarə olunmasında dövlətlə paralel şəkildə iştirak edirdi. Ruhanilərin gəlirləri aşağıdakılardan ibarət olmuşdur : 1- İslamın qanunu əsasında müsəlmanların gəlirlərinin bir hissəsi rühanilərə verilirdi. 2- Nəzirlər, hədyyələr və ianələr. 3- Dövlət tərəfindən ruhanilərə büdcə vəsaiti ayrılırdı. 4- Ruhanilər öz ictimai fəaliyyətləri əsasında o cümlədən, tədris, məhkəmə, vaizlik işlərinə görə maaş alırdılar. 5- Vəqf (İslam şəriyəti əsasilə verilmiş yerlər) torpaqlarından alınan vergilər. (Dr Ayvəzi Mohamədrəhim. 1380: 133) Buna görə də hər il ruhanilərin ixtiyarında külli miqdarda pul vəsaiti toplanırdı. Ruhanilər XX əsrin sonlarında İranda imperializm qarşısında güclü bir strat kimi fəaliyyt göstərirdilər və ümumi ictimai fikirin formalaşmasında çox böyük nüfuza malik idilər. Bunu 1979-cu il İran İslam inqilabı aydın göstərdi. Lakin ruhanilərin özü də iki qrupa bölünürdü. Mütərəqqi və mürtəce. Mütərəqqi qrupdan olan ruhanilər hər bir cəmiyyətdə ictimai ədalətə, sosial bərabərliyi və insanların hüquq bərabərliyini həyata keçirmək üçün ilahi qanunları tətbiq etməyə çalışırdılar. Mürtəce qrupa aid edilən ruhanilər isə dövlətin qayğı və maddi yardımından bəhrələndiyi üçün ilahi qanunlarının düzgün olduğunu sübut etməyə çalışırdılar. Mürtəce ruhanilər bir strat kimi ikili xarakterə malik idilər. Hər hansı bir dövlət quruluşu zəifləyən kimi birincilərə - mütərəqqi ruhanilərə qovuşurlar.
1 -Dr. Nozəri Izətullah - tarixe ictimai İran - İntişarate Xocəstə- Tehran – 1381 2- Ravəndi Mürtəza- Tarixe ictimai İran – 5inci cild –İntişarate Amir Kəbir – Tehran. 1359
KÜLTÜR EVRENİ - UNIVERSE OF CULTURE - ВСЕЛЕННАЯ КУЛЬТУРЫ
3- Ahmad Aşrəf – Təbəqate İctimai Dovlət və İnqilab dər İran – Tərcume, Soheyla Torabi- İntişarate Nilufər- Tehran -1387 4- Foran Can –Tarixe Təhəvvolate İctimai dər İran – tərcümə, Əhməd Tədəyyun Müəsseseye Rəsa– Tehran -1377 5- Pavloviç. M – İnqlabe Maşrute İran - Tərcumə, M. Huşyar – Şerkəte Ketabhaye Cibiye İran – Tehran- 1357 6- Vətənxah Mustafa - Mavane Tarxiye Tose Nayaftəgi dar İran İntişarateVezarəte Fərhəng və İrşad. Tehran. 1380 7- Sodagər Mohəmmədreza – Toseye Monasebate Sərmayedari dər İran– İntişarate Barane Əndişe – Tehran -1383 8- Dr Katoziyan Mohamdali- İqtesade Siyasiye İran – Tərcumə, Mohəmadreza Nəfisi- Naşre Mərkəz – Tehran- 1384 9- Ensafpur Qülamriza. Tarixe Zendegi Tabəqate İctmai Rustaiyane İran. Səhami İntişar. Tehran. 1350 10- Dr Ayvəzi Mohamədrəhim – Təbəqate İctimai dər Rejime Şah – Mərkəze Əsnade İnqlabe İslami – Tehran- 1380 Yüklə 59,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|