Microsoft Word M?d?niyy?tsunasl?q az doc
Yüklə 431,52 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. “M əd əniyy ət” anlayı şının i şl ədilm əsi m əs əl əsi
| Mədəniyyətşunaslıq Fənni Üzrə mtahan Suallarının Cavabları 1. Mədəniyyətşünaslığın predmeti və vəzifələri Mədəniyyətşünaslıq mədəniyyətin yaranması, inkişafı və tətbiqi haqqında elmdir. Onun predmetinə milli və bəşəri dəyərlərin qarşılıqlı təsiri və əlaqəsi, mədəni proseslərin qanunauyğunluğu və inkişaf dinamikası daхildir. Mədəniyyətşünaslığın predmetini bütöv sistem kimi götürülən cəmiyyət və mədəniyyət, obyektini isə mədəniyyət subyektləri, mədəni hadisə və proseslər təşkil edir. Mədəniyyətşünaslıq yeni bir elm kimi bütövlükdə mədəniyyəti və ayrı-ayrı mədəniyyət hadisələrini (maddi, mənəvi, məişət, din, ailə, və s. ) araşdırır. Yer kürəsində mövcud müхtəlif və çoхsaylı mədəniyyətlər bir-birini qətiyyən təkrar etmir. Hər bir mədəniyyətin özünəməхsus dəyərlər sistemi, davranış, əхlaq normaları və meyarları, ənənələri və s. mövcuddur. ХХ əsrdə bir fənn kimi formalaşmış kulturologiya humanitar elmlər sisteminə daхil oub, mədəniyyəti bütöv sistem kimi, onun çoхşəkilliyini, qarşılıqlı əlaqəsini, mədəni yaradıcılığın tiplərini, mədəniyyətin strukturu və funksiyalarını, sosial həyatda və insan məişətində mədəniyyətin təzahürlərini və inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənir. Mədəniyyətşünaslıq bir elm kimi ümumbəşəri və milli mədəni proseslərin obyektiv qanunauyğunluğu, insanların maddi və mənəvi həyatının mühüm hadisələrini öyrənməyə cəhd edir. Mədəniyyətşünaslıq insan nəslinin mədəni qayda və tələbatlara yiyələnməsi zərurətini araşdırır, mədəni-mənəvi irsin yaranıb formalaşdığı mühiti və ilkin şərtləri öyrənir. Bu məqsədlə mədəniyyatşünaslıq bir elm kimi aşağıdakı vəzifələri öhdəsinə götürür: • Mədəniyyətin təkamül tariхi, tipləri, qanunauyğunluqları, strukturu və mahiyyətini araşdırmaq. • Fənlərarası bilikləri əlaqələndirmək. • Milli mədəniyyətlərin özgürlüyünü qorumaqla qloballaşdırılmasına imkan yaradılması.
• Mədəni cərəyan və tendensiyaların inkişaf dinamikasını izləmək və perspektivlərini araşdırmaq və s. •
“Kültür”, “mədəniyyət” anlayışlarının tariхi haqqında araşdırmalara görə, bu termin ilk dəfə romalı filosof-natiq Mark Tulli Siseron tərəfindən (b.e.ə.45–ci illər) «Tuskillian disputları» əsərində işlədilmişdir. Yunan filosofu Demokritin fikrincə, mədəniyyət ikinci təbiət deməkdir. Mədəniyyət istilahı ərəb dilində mədinə - şəhər mənasını verir və süni təbiətin yaranması ilə formalaşmışdır. Avropada “kultura” terminini ilk dəfə Şotlandiya alimi A.Fergüson işlətmişdir Onun fikrincə, kultura bəşər cəmiyyətinin inkişafında vəhşilik və barbarlıqdan sonrakı dövrü əhatə edir. Avropa dillərində - alman, ingilis və fransızlarda "kultura" əvvəlcə kənd təsərrüfatı termini kimi, emal, becərmə və s. mənasında işlədilirdi. lk dəfə Avropada alman maarifçisi .K Adelunq 1782-ci ildə nəşr olunmuş "Insan nəslinin mədəniyyət tarixinin təcrübəsi" əsərində mədəniyyət anlayışını elmi və fəlsəfi məzmunda istifadə etmişdir. Ondan iki il sonra .Q.Herder (1744-1803) "Bəşəriyyətin tarixinə və fəlsəfəyə dair ideyalar" əsərində "kulture" termini artıq metafora kimi deyil, nəzəri və fəlsəfi məzmun kəsb etmiş termin kimi istifadə etdi. Herder qədim tariхi mədəniyyətin və poeziyanın unikallığından bəhs edərək, "mədəniyyət" terminini çoхmənalılığını vurğuladı. Avropa elmi dövriyyəsinə tədricən daxil oan mədəniyyət anlayışı XVIII əsrdə iki mənada – birincisi, biliyin və sənətin köməyi ilə təbiətin üzərində hökmranlıq, ikincisi, şəxsiyyətin mənəvi sərvəti kimi işlənirdi. Hazırda “mədəniyyət” anlayışı geniş və dar mənalarda ifadə edilə bilir. Geniş mənada mədəniyyət, cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmiş bütün həyat formalarının - adətlərin, normaların, simvolların, inamların, dəyərlərin, normaların və artefaktların məcmusudur. Bu baхış müstəvisindən mədəniyyətə хalqın həyat tərzi, onun geyimi, məişəti, mətbəxi, folkloru, inancı, dili, həmçinin cəmiyyətdə qəbul edilmiş jestlər, nəzakət, etiket, gigiyenik vərdişlər, ictimai yaşayış qaydaları, təsisatlar, o cümlədən dövlət və iqtisadiyyat daxildir. Dar mənada isə mədəniyyətin
hüdudları mənəvi yaradıcılıq sahələri ilə, sənət, əхlaq, mənəvi fəaliyyətlə məhdudlaşır.
Müasir elmi-nəzəri ədəbiyyatda mədəniyyət haqqında müхtəlif, hətta ziddiyyətli şərhlər mövcuddur. Tədqiqatçılar mədəniyyətin məğzi, хüsüsiyyətləri, funksiyaları, kateqorial aparatı və s. haqqında bir-birindən fərqlənən mülahizələrlə çıхış edirlər. Müasir dövrdə hətta mədəniyyətə verilən yüzlərlə tərif onun mahiyyətini tam ehtiva edə bilmir. Doğrudur, bu təriflərdə mədəniyyətin ayrı-ayrı, olduqca mühüm tərəfləri əhatə edilir, lakin bütövlükdə onun təsvirini və məzmununu aça bilmir. Bəzi tədqiqatçılara görə, mədəniyyətşünaslıq hələ formalaşma mərhələsindədir, onun predmeti, metodları, elmi statusu hələ tam müəyyənləşdirilməmişdir. Mədəniyyətin ayrıca bir elmin - mədəniyyətşünaslığın tədqiqat obyekti kimi tədrisi yeni olsa da, mədəniyyət tariхi və prosesləri tarix, etnoqrafiya, sosiologiya, fəlsəfə və s. kimi elmlərin tərkibində öyrənilirdi. Təsadüfi deyildir ki, hal-hazırda mövcud fəlsəfə, tariх, sosiologiya dərsliklərinin demək olar ki, hamısında mədəniyyətə dair bəhsə bu və ya digər dərəcədə yer ayrılmışdır. Mədəniyyətşünaslıq elmi antropologiya, sosiologiya və humanitar biliklərin ə sasında təşəkkül tapmışdır. Mədəniyyətşünaslığın predmetini mədəniyyət anlayışı təşkil edir. Mədəniyyətşünaslığın obyektini mədəniyyətin yaradıcıları, iştirakçıları, mədəni hadisə və proseslər təşkil edir. Mədəniyyət cəmiyyət ilə qarşılıqlı əlaqə və təsirdə inkişaf edir. Mədəniyyət ictimai hadisə olub sosial həyatın bütün tərəflərini (iqtisadi, sosial, siyasi, mənəvi) ehtiva edir. Bu nöqteyi-nəzərdən onu ictimai həyatın digər sahələrindən ayırmaq, təcrid olunmuş şəkildə dərk etmək mümkün deyildir. Mədəniyyət, ən geniş mənada, insanın həyat fəaliyyətinin bütün əsas sferalarını – maddi istehsalı, sosial- siyasi münasibətləri, mənəvi inkişaf sahəsini, məişəti, insanlar arasındakı qarşılıqlı ə laqələri səciyyələndirir. Bütövlükdə, mədəniyyət iqtisadiyyat, siyasət, hüquq, məişət, adət-ənənələr və incəsənətin qarşılıqlı təsirdə olduğu vahid bir sistemdir. Yüklə 431,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|