Əlşir Nəvai
YEDDİ
SƏYYARƏ
1
Özbəkçədən tərçümə edəni
Ələkbər Ziyatay
Nəvai Ə.
Yeddi səyyarə (poemadan parçalar)
Tərcümə edəni Ə. Ziyatay.
2
TƏRTİBÇİDƏN
Böyük özbək şairi Əlşir Nəvainin /1441-1501/ özbək və fars
dillərində yazdığı bir sıra əsərlər XX əsrin ortalarından
Azərbaycanda dilimizə tərcümə edilərək çap olunmağa
başlamışdır. Təəssüf ki, bu mütəfəkkirin əsərləri külliyatı hələ
tərcümə olunmağından küll halda oxucularımızın mütaliəsinə
yetişməmişdir. Lakin sevindirigi haldır ki,dörd qəzəllər divanı
onlarla nəzm və nəsr əsəri yazvn Əlişir Nəvai irsinə başqa
ölkələrdə olduğu kimi azərbaycanda da diqqət yetirilməyə
başlamış, 1947ci ildə onun «Yeddi səyyərə» /Səbeyi-səyyar/
poemasından parçalar (şair Ələkbər Ziyatay tərəfindən tərcümə
olunmuşdur) «Uşaqgəncnəşr» tərəfindən buraxılmışdır. Qeyd
edim ki, «Yazıçı» nəşriyyatı həmin poemanın daha mükəmməl
nəşrini çap edərək 1979-cu ildə oxucuların mütaliəsinə
vermişdir. «Yeddi səyyarə»-nin II nəşrinin yenidən yenidən latın
əlifbası ilə çapı olduqca sevindiricidir. Tərcümə müəllifi
Ə.Ziyatay vaxtı ilə tərcümə etdiyi I nəşrin üzərində işləyərkən
onu kiçik düzəlişlərlə II nəşrə də daxil etmiş, Azərbaycan
oxucusunu yenidən özbək şairi Əlşir Nəvainin mənzum bir
qələm məhsulu ilə tanış etmişdir.
«Yeddi səyyarə» nin tərcümə olunmuş bir sıra misra və
beytlərinə bizim tərəfimizdən cüzi düzəlişlər edilmişdir.
Pof. Şahin Fazil
Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin üzvü
3
P O E M A Y A G İ R İ Ş
I
SÖZÜN TƏRİFİ
Səs-soraq yox ikən hələ çahandan,
Cahanın sakini bəni-insandan,
Nəqqaşlar nəqqaşı o pərvərdigar
İstədi eyləsin bir nəqş aşikar.
Yeddi Göy yaradıb çəksin yuxarı,
Üfüqdə bənd etsin həmin tağları.
Qatların birini mavi yaratsın,
Başımız üstündə onu uçaltsın.
«Ol!» deyə hökm etdi, bu bir gəlmədən
Yarandı yerlə göy, dəniz, dağ, çəmən.
Yoxluq varağında o nəqqaş xuda
Müxtəlif naxışlar elədi peyda.
Sözlə bu naxışlar olunça aşkar,
Ünsiyyət yaratdı sözlə adamlar.
Sözün barəsində bunu deyim ki,
Bütün varlıqların o olub ilki.
Söz əvvəl yaranıb, sonra məxluqat,
Sözdən sonra gəlib bütün kainat.
Taxtı da, donu da sözdür həyatın,
İlki də, sonu da sözdür həyatın.
Hər kəs ki, dünyada həyat tapıbdır,
Bərk ayaqda sözlə niçat tapıbdır.
Kimin ürəyinə vurmayıb nəştər
Fəlakət çarçısı acı bir xəbər?
Gücüylə heyrətə qərq edər səni.
4
Geyimsiz-kecimsiz görünmür fəqət.
Mey
-
içmiştək üzü qızarıb yanır,
Könül eyvanından nazla boylanır.
Bə'zən də ayrılıb öz
Keçib yiyəsinin dar boğazından
Elə bir vəlvələ salar aləmə,
Elə bir sədayla dolar aləmə
Ki, onu dərk edən hər bir əhli-hal,
Olar bu mənanın təsirilə lal.
Bitir söz ağacı ruhun başında,
Şirin bar yetişir hər budağında
Candır gülüstanı hər bir
Sözsə bülbülüdür o Gülüstanın.
Bülbülün nəvası sözdür-şirin söz,
Cəhcəhli avazı sözdür-şirin söz.
Yerinə düşməyən söz tufan salar,
Susar söz bülbülü, nəğməsiz qalar.
Yarəb, bir nəzər sal söz bağçasına,
Sən bülbül lisanı vermisən ona.
Çatdır ucalığa sən bizim dili,
Susmasın bu bağın şeyda bülbülü!
Xüsusən, Nəvai binəvanı sən,
Binəsib eləmə mərhəmətindən!
Solub-saralmasın söz gülüstanı,
Nəğməsinin səsi tutsun hər yanı!
Sənət gülüstanı tər güllər açsın,
Xoşavaz ilhamı könüllər açsın!
Nurlandır şamını, saçsın gur işıq,
Ətirli gülləri versin yaraşıq.
Tə'bini sel eylə, qədrini ali,
Coşdursun kəlamı obanı-eli!
5
Artıb genişlənsin sənət gülzarı,
Kirimək bilməsin şe'r quşları!
Nəğməsi xoş olsun, sözləri şirin,
Oxşasın qəlbini bütün ellərin!
6
II
Nəzmin nəsrdən üstünlüyü barədə, beş xəzinə sahibləri
Nizami Gəncəvi ilə Xosrov Dəhləvinin tərifi və özümü onların
yanında dənizin bir damlası günəşin bir zərrəsi hesab etməyim
barədə söz.
Söz can gülşənində meh olub əsər,
Könul dənizində inciyə bənzər.
Gümüş pullar kimi parlar əsl söz,
Qəlp pulu tez seçər, tez ayırar göz.
Sözdən yaradılmış hər bir əsəri
İki qismə bölüb söz arifləri.
Fərqini deməyə eləsəm əzm,
Bir qismi nəsrdir, o birisi nəzm.
Həzm nəsrə görə yaranır çətin,
Hörməti ucadır, odur ki, nəzmin.
Yaxşı sözlər olur elə ki zahir,
Düzülür yan-yana sanki cəvahir.
Nəzm ilə yazılmış təsirli əsər
Bir sapa düzülmüş inçiyə bənzər.
Artar parıltısı, bil ki, yaqutun,
Sağında, solunda dürr olsa onun.
Ümman dürrü ilə mavi firuzə
Yanında olanda xoş gələr gözə.
Zərkər bu nizamı versə qaş-daşa
Dünya heyrət ilə edər tamaşa.
Nizama salmadan dürrü, qaş-daşı
Töksə qabağına əgər bir naşı,
Par-par parlasa da o ləl, gövhər,
Sapa düzülmüşə olmaz bərabər.
İrili-xırdalı gövhər yığını
Əvəz edə bilməz boyunbağını.
7
Nəzm ilə nəsr də bu nisbətdədir,
Onlardan hərəsi bir qiymətdədir.
Tə'rif eləyənlər olsa da nəsri,
Nəzmin nəsrə görə ucadır qəsri.
Sözdə ki, həm ölçü oldu, həm ahəng,
Nə şəkildə olsa, qəşəngdir, qəşəng.
Hər şe'rə qəlbimdə varsa da maraq,
Məsnəvi yazmağa mailəm ancaq.
Qalan şəkilləri saymasam da mən,
Tanışdır onlarla hər şe'r sevən.
Məsnəvi yazmağım münasib işdir,
Çünki məsnəvidə meydan genişdir.
Orda söz açsaq da yüz əhvalatdan,
Hər şeyi aydınça anlayar insan.
Orda rəqiblərin şe'r məçlisi
Sənət dürlərilə mat qoyur bizi.
Şe'r köhlənini yaxşı sürən kəs
Eləyər fələyin köhlənilə bəhs.
Onun-sonsuz səma yarış meydanı,
On dörd geçəlik ay olar çovkanı.
Bir kalamı gözəl, sözləri gövhər
Şe'r meydanında göstərib hünər,
Xərabə dünyada Gəncə əhlinə
Bəxş edib beş yeni dolu xəzinə.
Lələk qələmiylə o, ağ varaqda
Çox inçə mə'nalar elədi peyda.
Mə'na yox, hər sözü qənddi-şəkərdi,
Mürəkkəbi sanki müşk-ənbərdi.
Qəlblər bu şəkərdən şirinləşərdi,
Canlar söz mülkünə əsir düşərdi.
Belə vəhdətini müşk ilə qəndin
Dostları ilə paylaş: |