SİNİR SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ
Prof.Dr.Yusuf NERGİZ
SİNİR SİSTEMİ
Sinir dokusunun oluşturduğu sinir sistemi bilindiği gibi merkezi sinir sistemi
(MSS) ve
perıferik sinir sistemi ( PSS) olarak ikiye ayrılır. MSS ' ni beyin , beyincik
ve omurilik oluşturur. PSS’ni ise ganglionlar, periferik sinirler ve sinir sonlanmaları
meydana getirir. Ana görevi organizmanın iç ve dışında oluşan mekanik ve kimyasal
değişimlerin meydana getirdiği bilgileri almak , analiz etmek değerlendirmek ve
yanıtlamak olarak özetlenebilir.
Merkezi sinir sistemi önde ansefalon ile bunun kanalis vertebralis içindeki
uzantısı
olan
medulla
spinalis’den
ibarettir.
Bu
organlar
bağ
dokusu
içermediklerinden (sadece kapillarlar etrafında ve çok kıt olarak bulunur) göreceli
olarak yumuşak ve pelte kıvamındadırlar. Hem hayati fonksiyonlara sahip
olduklarından hemde yumuşak bir yapıda olduklarından dış ortama karşı iyi
muhafaza edilmişlerdir. Kafatası ve omurga gibi kemikten örtülerle ve meninges adı
verilen bağ dokudan yapılmış zarlarla çok iyi korunmuşlardır.
Merkezi sinir sisteminin üst kısmı olan ansefalon ; serebrum (büyük beyin) ve
serebellum (küçük beyin) olarak ayrılır. Ansefalon’un üzerine oturduğu beyin gövdesi
ise; bulbus (medulla oblangata), pons, pedunkuli serebri, tegmentum, lamina tekti,
talamus ve bazal çekirdeklerden oluşmuştur. Merkezi sinir organlarında nöron
gövdelerini içeren gri madde ( substansiya grisea) beyin ve beyincikte olduğu gibi
organın yüzeyinde bulunursa korteks adını alır. Bu durumda nöron uzantılarından
oluşan iç kısım substansiya alba ise medulla adını alır.
Merkezi sinir sisteminin bazı bölgelerinde, gri madde içinde, belirli bir işi
üstlenmek üzere bir araya toplanmış nöron gövdesi topluluklarına
“nukleus” adı
verilir (bunlar periferik sinir sistemindeki ganglionların morfolojik ve fonksiyonel
eşdeğerleri olarak düşünülebilirler) . Bu nukleuslar arasında bağlantı sağlayan
myelinli sinir lifi demetlerine ise “traktus” adı verilir. Beyin korteksindeki
nukleusların çoğunda, dendrit, akson gibi nöron uzantıları ile aralarındaki gliya
hücrelerinin oluşturduğu karmaşık kompleks yapıya “neuropil” adı verilir. Neuropil,
MSS’ deki hücre sitoplazmalarının bir yarımını oluşturur, diğer yarımı ise nöron
gövdesi içinde kalan kısımdır.
SEREBRUM
Serebrum beyin sapı üzerinde yer alır.İnterhemisferik yarık ile simetrik iki
hemisfere ayrılır. Hemisferlerin yüzeyi sulkuslarla derin yarıklara,
frontal
parietal,
oksipital,
temporal,
insula gibi loplara ayrılır.
Hemisferlerin yapısını sinir hücrelerinin lokalizasyonlarına bağlı olarak, substansia
alba ve substansia grisea oluşturmaktadır
KORTEKS SEREBRİ (Substantia Grisea)
Hemisferlerin dıştan 1,5-4mm kalınlıktaki kısmıdır.Bütün bilinçli ve istemli
fonksiyonların gerçekleştiği bölümdür.Nöron gövdeleri, dendritleri, aksonları, başka
alanlardan gelen sinir liflerini, nöroglia ve kan damarlarını içerir.Toplam korteks hacmi
300cm3 olup 10-14 milyar nöron içerdiği tahmin edilmektedir.Korteks, allokorteks ve
neokorteks olmak üzere iki şekilde sınıflandırılır.
Allokorteks
Piriform alan,rhinensefalon ve hipokampal formasyon allokorteksi oluşturur. 3
tabakadan oluşmuştur.Bunlar dıştan içe doğru;
1. Moleküler tabaka
2. Granüler tabaka
3. Piramidal tabaka
Serebral Korteks Nöron Tipleri
Serebral kortekste 60 dan fazla kortikal hücre tipi tanımlanmakla birlikte
bunlar;
1. Piramidal nöronlar,
2. Yıldız şekilli nöronlar,
3. Horizontal nöronlar,
4. Fuziform nöronlar,
5. Martinotti nöronları.
1.Piramidal Nöronlar
Çapları 10-100 µm arasında değiştiğinden, küçük, orta, büyük ve dev
piramidal hücreler (Betz hücreleri) olarak tanımlanmaktadır. Piramidal nöronların
perikaryonu, tepesi yüzeye dönük piramid biçimindedir.Bütün piramidal hücrelerin
dendritleri,dikensi çıkıntılarla kaplıdır.Elektron mikroskopik düzeyde incelendiğinde bu
dikensi kısımların sinaptik alanlar oldukları görülür.Hücrenin apeksinden kalın bir
dendrit çıkar buna Apikal dendrit adı verilir.Apikal dendrit dallanarak yüzeyde
horizontal dallar ile sonlanır.Bazal dendritler piramidal hücrelerin taban kenarlarından
çıkar ve perikaryon çevresinde yüzeye paralel yönde yayılırlar. Piramidal hücrelerde
perikaryon tabanının ortasından hafif şişkinlikle gövdeden ayrılıp substantia albaya
uzanan bir akson bulunur.Tipik piramidal hücrelerin dışında korteks içerisinde
oldukça çok sayıda tabanları yüzeye bakan, devrilmiş piramidal hücrelere de
rastlanır.Substansia albada miyelinle örtülen aksonlar korteksin efferent liflerini
oluştururlar.
bunlar
Projeksiyon lifleri (subkortikal alanlara uzanır)
Assosyasyon lifleri (çeşitli korteks alanları arasında bağlantı)
1. kısa assosiasyon (aynı lop içinde, komşu girusları bağlar)
2. uzun assosiasyon (Çeşitli beyin loplarını bağlar.