1
2
SƏMƏD VURĞUN
SEÇ LM Ş
Ə
SƏRLƏR
BEŞ C LDDƏ
I C LD
"ŞƏRQ-QƏRB"
BAKI-2005
3
Bu kitab "Sə mə d Vurğ un. Ə sə rlə ri. Yeddi cilddə . I cild"
(Bakı, Elm, 1985) nəş ri ə sasında tə krar nəş rə hazırlanmış dır
Tərtib edəni: Aslan Salmansoy
Redaktoru: Aybə niz Vurğ unqızı
894.361 - dc 21
AZE
Sə mə d Vurğ un. Seçilmiş ə sə rlə ri. Beş cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb",
2005, 264 səh.
Dədə Qorquddan gəlib Qurbanidən, Aşıq Abbasdan, Sarı Aşıqdan, Aşıq Ələsgərdən keçən yolun
boyük bir zirvəsi xalq şairi Səməd Vurğundur. O, elə xoşbəxt sənətkarlardandır ki, ömrü yaratdığı şeir,
həyatı danışdığı dil qədər yaşarıdır.
Səməd Vurğun Vətənin və poeziyanın yaddaşında təkrarsız poetik şəxsiyyət, milli və beynəlmiləl
ictimai xadim, elm və sənət təşkilatçısı, qeyri-adi şair, dramaturq, mütərcim və mütəfəkkir kimi yaşayır.
Xalq ədəbiyyatı ilə yazılı ədəbiyyatnı bizə yaxın ən böyük körpüsü sayılan ölməz sənatkar əsasən
heca vəznində yazdığı şeirləri və dram əsərləri ilə dilimizin bütün zənginliyindən və şirinliyindən
bəhrələnərək dillər əzbəri olan poeziya örnəkləri yaratmışdır. "Azərbaycan"ı yurdumuzun poetik
tərənnümünə çevrilən ustad sənətkarın xalq şeri səpkisində yazdığı qoşmaları, əruz vəznində lirik
qəzəlləri, ictimai-siyasi və fəlsəfi mövzulu bir çox şeirləri ədəbiyyatımızın qızıl fonduna daxil
olmuşdur.
Səməd Vurğunun "Seçilmiş əsərləri"nin bu cildində qüdrətli şairin 1924-1937-ci illərdə yazdığı
ş
eirlər toplanmışdır.
ISBN 9952-418-44-X
© "ŞƏRQ-QƏRB", 2005
4
5
AZƏRBAYCAN ƏDƏB YYATININ VURĞUN DÖVRÜ
Məni yelkən kimi qərq etsə də dəryada zaman,
Vurğun öldü deməyin, bir əbədi sənəti var...
Səməd Vurğun
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində "sovet epoxası" deyilən dövrün böyük
poeziyasını yaradanların sırasında Səməd Vurğunun adı xüsusi ehtiramla çəkilir.
O, Vətənin və poeziyanın yaddaşında təkrarsız poetik şəxsiyyət, milli və
beynəlmiləl ictimai xadim, elm və sənət təşkilatçısı, qeyri-adi şair, draramaturq,
mütərcim və mütəfəkkir kimi yaşayır.
Səməd Vurğun (Səməd Yusifoğlu Vəkilov, 21 mart 1906-27may 1956) təkcə
ş
erimizin yox, təbiətimizin də milli timsalı idi. "Muğan" poemasını, ceyran
obrazını o, təbiət-şəhər müxalifətində ikincinin hələ "kult" təşkil eldiyi dovrdə
yaratmışdı. Folkloru və sazı, qopuzu və ozanı, təbiəti və dağları xatırladan kolorit
və əda onun həm şəxsiyystini, həm də poeziyasını eyni vaxtda ifadə edirdi.
Səməd Vurğun həmişə tribunaya da qartal kimi sinə gərərdi və bu tribuna nə
qədər uca olsaydı, Vurğun ona bir o qədər yaraşardı. Ov dalınca çıxdığı qaya
başından təbiətə boylanarkən bütünlüklə zirvələr, dağlar Vurğun ilhamının şaha
qalxdığı, at oynatdığı oylaq və meydan üçün vüsət və ucalıq ölçüsü yox idi. Şair
kosmosun fəthi dövrünü görsəydi, ayrı heç nəyi yox, məhz kosmik peyki planetə
müraciət etmək üçün, ən münasib tribuna adlandırardı və həmişə olduğu kimi,
Vurğun monoloqu belə bir tribunaya yenə də yaraşardı!
Ş
übhəsiz, Vurğun üçün ən böyük tribuna, kosmik orbitdən də uca xitabət
kürsüsü isə poeziya idi. Məhz bu tribunadan şair bütün planeti görür və bütün
planetdən görünürdü. Lakin daha mənalı olan odur ki, dünya və planet
auditoriyasına da o, həmişə "Azərbaycan" monoloqu ilə müraciət edirdi. Vətəndaş
və vətənpərvər şair üçün ana Vətənin adından uca poetik xitab yox idi.
Bir sözlə, bütün dünya bu poeziyada öz əksini tapırdı. Lakin dünyanın da
mərkəzi bu poeziyada - Azərbaycan idi!
Bir metafora kimi Azərbaycan o illərdə ən iri, ən möhtəşəm bədii əksini bu
ş
eirdə tapmışdı. "Ayrılarmı könül candan, Azərbaycan, Azərbaycan" -dillər əzbəri
bir beyt bu gün də Vətənə məhəbbət etirafının riyazi düsturu olaraq qalır - "Könül
və can" bərabərdir. "Vurğun və Azərbaycan" - milli bədii fikirdə son yüzilin ən
klassik poeziya tənliyi ilə, şeirdə "Vurğun arifmetikası"
6
isə belə idi! Və həmin tənliyin ən klassik həllini də öz poeziyasında Vurğun özü
vermişdi.
Könül və can kimi, Vurğun və Azərbaycan da bir-birindən ayrılmaz idi:
"Ayrılarmı könül candan?" - bu, kiməsə, yaxud nəyəsə yönələn ritorik sual deyil,
ş
airlə vətən arasında "elani-eşq" və "əhdi-peyman" idi. Təsadüfi deyil ki, bir bədii
metafora kimi Azərbaycan Vurğuna qədər hələ heç bir şeirdə bu qədər bütöv, bu
qədər tam olmamışdı. Heç nə bu rəmzi əbədi, mənəvi vəhdəti parçalamağa qadir
deyildi.
Səməd Vurğunun qartal kimi sinə gərdiyi, səmasında pərvaz etdiyi ən uca
tribunaların biri - Yazıçılar ttifaqının ikinci qurultayının xitabət kürsüsü oldu.
Səməd Vurğun həmin kursüdən sovet poeziyasını uçmağa hazırlaşan qartala
bənzədir və bu sözləri deyərkən kürsüyə sinə gərmiş şairin özü işlətdiyi obrazın
ə
yani heykəlinə çevrilirdi. Vurğun bu qartalı daha da uzaqlara, romantik zirvələrə
səsləyirdi. Ümumiyyətlə o, romantikadan həmişə romantik bir ehtirasla danışırdı.
Bütün sovet ədəbiyyatında M.Qorkidən sonra romantikanın böyük bayraqdarı
Səməd Vurğun idi!
Poeziyanın "Vurğunlu tribuna" obrazına üçüncü bir xitabət kürsüsünü də əlavə
etmək olar: şair "Ölüm kürsüsü" əsərində bolqar öndəri Dimitrovu, "Zəncinin
arzuları"nda isə rəssam zəncini xitabət və ittiham kürsüsündə təsvir edir.
Nəhayət, onun özünün Londondakı ziyafət kürsüsündən dünyaya yayılan gur
səsi, romantik portreti realist bir qələmlə şeirdə həkk olundu. K.Simonovun
"Dostum Səməd Vurğunun Londondakı ziyafətdə nitqi" adlı məşhur şeri
"Vurğunlu tribuna" obrazını rus poeziyasında da yaratdı.
Bu yüksək tribunadan o, uca fikirlər, işıqlı, qanadlı ideallar təbliğ və tərənnüm
edirdi. Lakin "sovet poeziyasının problemlərini" şair yalnız yüksək xitabət
kürsülərindən söylədiyi elmi-nəzəri çıxışlarda həll etmirdi. Vurğun ilhamının ən
uca orbiti poeziyanın səması idi: o, hələ "Muğan" poeması ilə özündən sonrakı
poetik perspektivin - Tvardovskinin və Yeqor sayevin gələcək epik axtarışlarının
— "Üfüqlərdən üfüqlərə" və "Yaddaşın məhkəməsi" üslubunun ilk özül daşlarını
qoyur. Elmi-texniki inqilabın təbiət əleyhinə çevrilən nəticələrinə qarşı poeziyanın
böyük üsyanını elan edir. XX yüzilin təbiəti müdafiə salnaməsinin ilk səhifəsinə
məhz Səməd Vurğunun "Muğan" poemasındakı ceyranın emblemini həkk etmək
lazımdır.
Daha sonrakı poemasında - "Zamanın bayraqdarı"nda Səməd Vurğun sovet
hakimiyyəti dövründə həqiqi istedadın həmişə qarşılaşdığı böyük bədii çətnliyi
yenidən və uğurla həll edir: mühüm ideoloji sosial-tarixi mövzunun konyunktur
çərçivədə "adi siyasi təfsir"ini yox, əsl fəlsəfə və poeziya səviyyəsində həllini verir.
Repressiya dövrünün ən sərbəst sulı o illərdə Vurğun poeziyasından eşidilir: "Qalib
gələcəkmi cahanda kamal!". Həm qədim intibahın, həm də bizimlə çağdaş illərin
bu Hamlet sualnı o, " nsan" dramında əsl bir Tolstoy vüsəti ilə XX yüzilin "Hərb
və sülh"ü barədə bədii və fəlsəfi düşüncələr əzəməti ilə yenidən, özü də hamıdan
Dostları ilə paylaş: |