Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc

---

 
 Əhməd-Cabir  smayıl oğlu Əhmədov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
YEY LƏN B TK LƏR N 
MÜAL CƏV  XASSƏLƏR  
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                           
B A K I - 2014 
 
2
Rəyçilər: 
AKU-nun ”Əmtəəşünaslıq və ekspertiza”   
kafedrasının  dos, b.e.n.. A.H.Xəlilov.  
AD U-nun “Qida məhsullarının texnologiyası” 
 kafedrasının prof., b.e.d. R.A.Əliyev. 
AD U-nun “Qida məhsullarının texnologiyası” 
 kafedrasının dos., t.e.n N.H.Qurbanov. 
AD U-nun “Ərzaq malları əmtəəşünaslığı və  
ekspertizası” kafedrasının dos., b.e.n. M.A.Əhmədov.  
 
 Ə  96.  Əhmədov  Əhməd-Cabir  smayıl  oğlu.  Yeyilən 
bitkilərin  müalicəvi  xassələri.  Monoqrafiya.  Bakı:  “ qtisad 
Universiteti” nəşriyyatı, 2014, 468 səh. 
 
Kitabda  insanların  gündəlik  qidasında  istifadə  olunan 
meyvə  və  tərəvəzlərin,  ətirli-ədviyyəli,  dənli  və  paxlalı,  eləcə 
də  yağlı  və  tonusqaldırıcı  bitkilərin  kimyəvi  tərkibi,  onlardan 
ev şəraitində hazırlanan müalicəvi məhsulların xalq təbabətində 
istifadə  olunması  haqqında  geniş  məlumat  verilir.  Yeyilən  bit-
kilərin  səciyyəsi  təsnifat  formasında  və  ayrı-ayrı  qruplar  da-
xilində  əlifba  sırası  ilə  izah  edilmişdir.  Kitabdan  istifadəni 
asanlaşdırmaq məqsədilə sonda yeyilən bitkilərin əlifba-ad gös-
təricisi tərtib olunmuşdur. 
 Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
 
Müəlliflik hüququ qorunur və kitabın 
icazəsiz nəşr olunması qadağandır 
 
 
 
 
  
                                                      © Əhməd-Cabir - 2014 
 

---

 
3
 
 
 
Ö N  S Ö Z 
 
Bitki  mənşəli  məhsullar  insanların  gündəlik  qidasında 
istifadə olunan əvəzsiz ərzaq məhsullarıdır. Bəzi ölkələrdə əhali 
ə
sasən bitki mənşəli məhsullarla qidalanır. Meyvə-tərəvəzlər və 
digər bitki mənşəli məhsullar insan orqanizminin mineral mad-
dələr  və  vitaminlərlə  təmin  olunmasında  mühüm  yer  tutur. 
Lakin  bitki  mənşəli  məhsullardan  səmərəli  istifadə  edildikdə 
onlar  orqanizmi  karbohidrat,  yağ  və  aminturşular  ilə  zəngin 
olan zülallarla da təmin edə bilər. Əlbəttə, yalnız bitki mənşəli 
zülallarla  orqanizmi  balanslaşdırılmış  zülal  və  yağla  təmin  et-
mək üçün bir qədər çox meyvə-tərəvəz yeyilməlidir. Bu isə bə-
zən gündəlik qidalanmada çətinlik  yaradır.  Lakin biz əsas mə-
qamı  qeyd  etməliyik  ki,  gündəlik  qidalanmada  daha  çox  bitki 
mənşəli  məhsullardan  istifadə  edənlər  daha  az  xəstələnir  və 
uzun ömür sürürlər. 
Bitki  mənşəli  məhsulların  tərkibində  orqanizmdə  asan 
mənimsənilən karbohidratlar, o cümlədən şəkərlər və nişasta var-
dır. Üzvi maddələrdən üzvi turşular, aşı və boya maddələri, pektin 
maddələri,  ətirli  maddələr  və  digər  bioloji  fəal  maddələr  vardır. 
Bitki  mənşəli  məhsulların  kimyəvi  tərkibi  bitkinin  növündən  və 
sortundan, yetişmə dərəcəsindən və yığılma müddətindən, torpaq-
iqlim şəraitindən,  emalından,  saxlanılma üsullarından və müddə-
tindən çox asılıdır. 
Bitki mənşəli məhsulların istehsalının mövsümi xarakter 
daşımasına  baxmayaraq,  bunlar  ilboyu  gündəlik  qidanın  tərki-
binə daxil olmalıdır. Odur ki, ilin bütün mövsümlərində lazımi 
qədər  meyvə-tərəvəz  istifadə  edə  bilmək  üçün  onlar  müxtəlif 
üsullarla konservləşdirilir. 
Yeyilən  bitkilərin  müalicəvi  xassələri  qədimdən  məlum-
dur. Elmin inkişafı ilə bu məlumatlar, bitkilərin elmi metodlarla 
 
4
tədqiq olunması ilə daha da dəqiqləşdirilmişdir. Bitkilərin kim-
yəvi  tərkibinin  öyrənilməsi  bu  məhsullardan  sağlamlığın  qo-
runması  və  müalicəsində  daha  geniş  istifadə  edilməsinə  səbəb 
olmuşdur. Eyni zamanda, bitkilərin meyvəsindən qida kimi isti-
fadə edilməklə  yanaşı, digər orqanlarından da (çiçəyi,  yarpağı, 
qabığı,  kökü)  da  müalicəvi  məqsədlərlə  istifadə  etməyin  üsul-
ları öyrənilmişdir.  
Bu  kitab  gündəlik  qidamızda  istifadə  etdiyimiz  mədəni 
və  yabanı  bitkilərin  müalicəvi  və  pəhrizi  xassələrinin  izahına 
həsr  olunmuşdur.  Kitabda  yeyilən  bitkilərin  kimyəvi  tərkibi 
ə
traflı izah edilir. Ayrı-ayrı kimyəvi maddələrin insan orqaniz-
minə təsiri, pəhrizi və müalicəvi əhəmiyyətindən danışılır. Eyni 
zamanda,  bitki  mənşəli  məhsullardan  ev  şəraitində  müxtəlif 
müalicəvi  preparatların  hazırlanması  üsulları  qısa  və  anlaşılan 
dildə izah olunur. 
Müasir  dövrdə  bitki  mənşəli  məhsulların  kimyəvi  tər-
kibinə və keyfiyyətinə ekoloji amillər də təsir göstərir. Odur ki, 
bu  məhsullardan  istifadə  edərkən  onların  zərərsizlik  göstərici-
ləri mütləq nəzərə alınmalıdır və bunlar sağlamlığın qorunma-
sında  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bitki  mənşəli  məhsullarda 
olan ağır (toksiki) metalların, pestisidlərin, radionuklidlərin, di-
gər zərərli maddələrin miqdarının müəyyən edilməsi və onların 
mikrobioloji göstəricilərinin tibbi-bioloji təlimata (TBT) uyğun 
olması daim nəzarət altında saxlanılmalıdır. 
Kitabda  yeyilən  bitkilərin  tərkibi,  pəhrizi  və  müalicəvi 
xüsusiyyətləri  təsnifat  formasında  və  hər  qrup  daxilində  əlifba 
sırası ilə verilmişdir. Burada dənli və paxlalı bitkilərin, meyvə 
və  giləmeyvələrin,  qozmeyvəlilərin,  sitrus,  subtropik  və  tropik 
meyvələrin, tərəvəzlərin, ətirli-ədviyyəli bitkilərin və tonusqal-
dırıcı bitkilərin ayrı-ayrılıqda xüsusiyyətləri izah edilmişdir. 
Kitabdan  istifadəni  asanlaşdırmaq  məqsədilə  sonda 
yeyilən bitkilərin əlifba-ad göstəricisi tərtib edilmişdir. 
Geniş  oxucu  kütləsi  üçün  nəzərdə  tutulan  bu  kitabın 
yazılmasında  mövcud  ədəbiyyatlardan  və  müəllifin  özünün 

---