Microsoft Word ?Zizxan tanriverdi



Yüklə 3,53 Mb.
səhifə1/174
tarix25.06.2018
ölçüsü3,53 Mb.
#51679
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   174


 

          

        ƏZİZXAN TANRIVERDİ 

        

“Dədə Qorqud”un  

möcüzələr dünyası 

 

 

“Dədə Qorqud” eposunun elm aləminə  

bəlli olmasının 200 illiyinə həsr olunur 

 

 

 

 

 

 

Bakı - 2015 

 

 

        



         

 

 



 

 

 




 

              “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 

2

 

         



Elmi məsləhətçi: Nizami CƏFƏFROV 

                           AMEA-nın müxbir üzvü,  filologiya 

                            üzrə    elmlər doktoru, professor      

Redaktor:            Muxtar KAZIMOĞLU (İmanov) 



                          AMEA-nın müxbir üzvü,  filologiya 

                                 üzrə    elmlər doktoru       

 

Rəyçilər:            Ramazan QAFAROV,   



                           filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 

 

 

Təyyar SALAMOĞLU,   

 filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 

 

İlham TAHİROV,   

 filologiya üzrə elmlər doktoru 

 

Seyfəddin RZASOY,   

                           filologiya üzrə elmlər doktoru 

 

İlham ABBASOV   

                       

 

       Əzizxan Tanrıverdi. “Dədə Qorqud”un möcüzələr 

dünyası”. Bakı, 2015, 538 səh. 

       Monoqrafiyada “Dədə Qorqud” kitabının dilindəki qo-

humluq terminləri, zaman anlayışını ifadə edən vahidlər, 

silah və döyüş geyimlərinin adları tarixi-linqvistik müstəvi-

də araşdırılır, eyni zamanda bu tip vahidlərin poetiklik ya-

ratma imkanlarına mətn kontekstində işıq salınır. 



 

 

 



 

              “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 

3

 

MÜƏLLİFDƏN

 

Tarixdə çox kitablar olub, heç şübhəsiz ki, bundan sonra da 

olacaq. Hər kitabın da öz dünyası, öz dəyəri var: kitab var ki, onu 

əlinə almaq istəmirsən; kitab var ki, onu vərəqləməklə kifayətlə-

nirsən; kitab var ki, onun haqqında nəsə bir yazı yazır və bir daha 

ona müraciət etmirsən; kitab var ki, onu cəmi bircə dəfə oxumaqla 

mənəvi dünyanı zənginləşdirirsən...; kitab da var ki, ruhuna hakim 

kəsilir, ruhunu ovsunlayır, ruhunu silkələyərək səni daim onun 

haqqında yazı yazmağa, söz deməyə sövq edir. Mənim üçün,  həm 

də təkcə mənim üçün yox, hər bir türk üçün, hər bir ədəbiyyat bili-

cisi üçün belə bir nadir inci cəmi 154 səhifədən ibarət olan “səsi 

uzaq əsrlərdən gələn, gur işığı ilə tarixləri yarıb keçən... çiçəkləri 

solmaq bilməyən, əbədi təzə-tər qalan, zaman-zaman nəsilləri hey-

ran qoyan bir sənət gülşəni” (F.Zeynalov, S.Əlizadə) məhz “Kita-

bi-Dədəm Qorqud ala lisani-taifeyi-oğuzan”dır – “ulu babamın 

kitabıdır, babamızın kitabıdır – dədə-babalarımızın ölümsüz yadi-

garıdır” (Anar). Qorqudşünaslara yaxşı bəlli olan bu ad bəzən ey-

nilə, daha çox isə nisbətən dəyişikliyə  uğramış  şəkildə  işlədilir: 

“Kitabi-Dədəm Qorqud”, “Dədəm Qorqudun kitabı”, “Kitabi-

Dədə Qorqud”, “Dədə Qorqud dastanları”, “Dədə Qorqud” epo-

su, “Dədə Qorqud kitabı”, “Kitab”... Mənim üçün necə sadələşdi-

rilməsindən, hansı formada təqdimindən asılı olmayaraq, bu ideo-

nimlərin (adların) hər biri doğmadır. Qəribə də olsa, bu yaxınlıq, 

bu doğmalıq “Kitab”a həsr etdiyim 80-dən artıq məqalə  və 11 

monoqrafiyada da aydın  şəkildə görünür. Bir məqamı da qeyd 

etməyə bilmərəm:  əsərlərimin, demək olar ki, hər birində “Dədə 

Qorqud kitabı”na müraciət etmişəm. Dəqiq desəm, “Azərbaycan 

dilinin tarixi qrammatikası” dərsliyini  ərsəyə  gətirəndə  də, türk 

mənşəli Azərbaycan  şəxs adlarını tarixi-linqvistik müstəvidə  təd-

qiq edəndə  də,  İsmayıl  Şıxlı, Nəriman Həsənzadə, Zəlimxan Ya-

qub, Zahid Xəlil, Mətləb Nağı, Firuzə Məmmədli, Akif  Səməd kimi 

söz-sənət adamları barədə  tənqidi məqalələr çap etdirəndə  də, 

hətta dostlarım barədə yubiley yazıları yazanda da “Dədə Qorqud 



 

              “Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 

4

 

kitabı”na istinad etmişəm, ucalardan uca abidəmizin ruhunu 



onlara hopdurmağa çalışmışam.  

Varlığıma, ruhuma hakim olan “Kitab”ı sevə-sevə    təbliğ 

edirəm. Bir neçə məqama diqqət yetirək: ailəmizin sonbeşiyi iyir-

mi iki ildir ki, Beyrək adını daşıyır, Oğuz igidi Beyrəyin adını ya-

şadır.  Şair dostum Mətləb Nağı  oğlum Beyrəyə  həsr  etdiyi “Ol-

sun”  şeirində bu hadisəni obrazlı  şəkildə canlandırıb: “...Dədə 

Qorqud adın verib Beyrəyin, Köhnə sözə bu ad təzə boy olsun!”; 

tələbələrimə “Kitab”ın dili ilə bağlı mühazirələr söyləyir, onun dil 

möcüzəsinin ən incə detallarını izah edərək sevdirməyə çalışıram. 

Artıq fəxrlə deyə bilərəm ki, tələbələrimin əksəriyyəti  “Kitab”dan 

onlarca parçanı əzbərdən bilir; iştirakçısı olduğum toylarda bəylə 

gəlini təbrik edərkən daha çox ulu abidəmizə  –  “Dədə Qorqud”a 

söykənirəm... 

Linqvopoetik baxımdan tam mənimsəyərək ruhumun bir  

parçasına çevirdiyim “Kitab” barədə yazdıqlarımı göz önünə 

gətirdim: konkret desəm, şəxs adlarının hər birini tarixi-linqvistik 

müstəvidə izah etdiyimi, müasir ədəbi dilimiz üçün arxaizm hesab 

olunan sözlərin şivələrimizdə mühafizə olunmasını müəyyənləşdir-

diyimi,  kişi və qadın obrazlarının dili üçün fərdi və  fərqli cə-

hətləri mətn semantikası kontekstində  dəqiqləşdirdiyimi, Drezden 

nüsxəsindəki bir sıra yazılış  şəkillərinin transkripsiyası ilə bağlı 

mülahizələr irəli sürdüyümü, assonans və alliterasiyaları, eləcə də 

alliterativ tipli qafiyələnmələri sintaktik bütövlər çərçivəsində 

təhlil süzgəcindən keçirdiyimi, at və dağ kultlarını digər qədim 

türk mənbələri ilə müqayisəli  şəkildə araşdırdığımı... assosiativ 

olaraq xatırladım, yeni yazmaq istədiyim kitabla bağlı görəcəyim 

işlərin ilkin konturlarını, koordinatlarını  cızmağa başladım... 

Amma yenə də “Kitab”ın hər sözü, hətta hər səsi belə məni rahat 

buraxmır, xəyallar aləminə aparır: yurd həsrətli “Qom qomlamım 

qoma yurdım!... Səni yağı nerədən darımış, gözəl yurdım!...” 

misraları əsəblərimi  tarıma çəksə də, bütöv Azərbaycan uğrunda 

mübari-zəmə güc-qüvvət verdi; “Oğul, oğul, ay oğul! Toquz ay tar 

qarnımda götürdigim oğul! On ay deyəndə dünyaya gətürdigim 


Yüklə 3,53 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   174




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə