118
Millət nədir?.
Millət , Stalinin tərifini sovet məktəblərində hamıya əzbərlədirdilər.
Mən elə o vaxtı doğrudan birinci kursda, əvvəldən də bilirdim onu, o
tərifi də oxumuşdum. Mən də, elə məndən soruşanda imtahanda, mən
də elə o tərifi deyirdim şəksiz və birinci- ikinci kursda, ikinci kursda
univeristetdə oxuyanda mən artıq bəzi siyasi kitablar oxuyannan sonra,
o tərifinən razılaşmadım ki, Stalin bu tərifi düzgün deməyib, Stalin o
tərifi düzgün deməyibdir, ona görə də mən tərifi özüm fikirləşdim ki,
bunun tərifi nə cür olar? Millətin tərifi nədir? Sonra müəyyən müxtəlif
təriflər yarandı bilirsiniz. Millətə vahid bir tərif vermək mümkün deyil!
Dünyada elə şeylər var ki, onun vahid tərifi olmur, onun bir dənə tərifi
olmur. O məsələ deyək ki, elmin vahid tərifi yoxdur. İnsan nədir? Vahid
tərifi yoxdur. İnsan haqqında milyonlarınan kitab yazıblar, kino çəkiblər,
hələ də insanın vahid tərifi yoxdur. Təkin, fərdin, əgər insanın vahid
tərifi yoxdursa, millətin tərifin də vermək çətindir. Ancaq müəyyən
insanlar, müəyyən, hardan baxırsınız və milli məsələyə nə cür
baxırsınızdan qiymət vermək olar. Məsələn Stalinin tərifiynən
götürəndə ki, Stalinin tərifində deyir ki, onun ərazi bütövlüyü olmalıdır,
amma Stalin o tərifi verəndə başa düşmürdü ki, Stalin o tərifi verəndə
heç İsrail dövləti yoxudu, amma yəhudi milləti varıdı. İsrail dövləti
yoxdu, ərazi də yoxdu, yəhudi milləti bir ərazidə yaşamırdı. Ancaq
yəhudi milləti varıdı. Sadəcə olaraq bəzən məsəl üçün deyək ki, heç kim
deyə bilməz ki, qaraçı milləti yoxdur. Qaraçılar bir yerdə olmullar, amma
qaraçı milləti var. Çünki bu nədi, yəni insan özü bir millət, bir
toplumdur. Bir insan toplumudur, bu millət, o toplum bir mədəniyyəti
daşıyır, bir dildə danışır, bir əqidə və məfkurənin daçıyıcıları toplaşıllar
ora, əslində bəli o mədəniyyətin toplusu bir mədəniyyətin daşıyıcısıdır
orda deyək ki, dil birliyi, məfkurə birliyi, mədəniyyət birliyi və bu onun
təmsilçisidir. Bəzən əyər, məsəl üçün ikinci iç xəttinən götürmək olar.
Bəziləri deyillər ki, eyni qana mənsub olanlar. Və o məsələni dedim ki,
orda bir az həqiqət var, amma tam o deyil, çünki insan bioloji varlıq
deyil!, əgər bioloji varlıq kimi götürsəniz qan tərkibinə baxacaqsınız.
Həm də ictimai varlıqdır. İctimai varlıq olanda artıq burda materialist,