Minaxanim təKLƏLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami CƏFƏROV AMEA-nın müxbir üzvü, professor, millət vəkili
- Nizami CƏFƏROV, professor, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin sədri
| 1 AZƏRBAYCANDA ATATÜRK MƏRKƏZĠ MİNAXANIM TƏKLƏLİ TÜRK ƏSİLLİ RUSLAR I KİTAB NURLAR NƏġRĠYYAT-POLĠQRAFĠYA MƏRKƏZĠ BAKI - 2007 2 Elmi redaktor: Nizami CƏFƏROV AMEA-nın müxbir üzvü, professor, millət vəkili MİNAXANIM TƏKLƏLİ. TÜRK ƏSİLLİ RUSLAR Bakı, «NURLAR» NəĢriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2007, 184 səh. Yazıçı-türkoloq Minaxanım Təkləlinin kitabı türk mənĢəli rus soyadlarının yaranma və formalaĢma tarixinə həsr edilmiĢdir. Kitabda mənĢəcə türk olan tanınmıĢ rus ailələrinin, o cümlədən böyük Ģəxsiyyətlərin həyat və fəaliyyətlərini əhatə edən sənədli, tarixi oçerklər verilmiĢdir. ĠSBN: 9952-426-71 -2 © AzAtaM, 2007 © «NURLAR», 2007 3 ÖN SÖZ ŞÖHRƏTLİ RUS SOYLARININ VƏ SOYADLARININ TÜRK ƏSLİ Ruslarda türk soy adı daĢıyan ailələr öz mənĢəyi etibarilə qədim oğuz və qıpçaq nəsillərindən, ardınca Qızıl Ordadan ayrılıb Rusa köçən türk feodalları ailəsindən çıxmaqla daha sonra isə Kazan, Astarxan, Sibir, Kırım xanlıqlarının, habelə Noqay Ordasının, bir çox türk tayfa birliklərinin süqutundan sonra xristianlığı qəbul etmiĢ türk əsilzadələri soyuna mənsubdur. Filologiya elmləri doktoru, professor Minaxanım Təkləlinin "Türk əsilli ruslar" əsəri rus dövləti tarixində əhəmiyyətli mövqeyə malik olan Ģöhrətli soyların kökünün, mənĢəyinin araĢdırılmasına həsr olunmuĢdur. Bu ailələrin mənsub olduğu və yüz illərlə daĢıdıqları soy adlarının tarixi-etimoloji təhlili ilə bərabər bu nəsillərin malik olduğu Ģanlı, Ģöhrətli familiyaların yaranması, tarixi inkiĢafı, eləcə də bu soydan çıxmıĢ görkəmli adamların öz "əslinə, kökünə" uyğun "yeni" xarakter və biçimdə tanıdılması diqqət mərkəzindədir. Rus türkoloqlarından hələ E.P.Karnoviç, A.M.SeliĢev, daha sonralar isə A.V.Superanskaya, B.O.Unbenqaun, V.A.Nikonov, NA.Baskakov rus familiyaları içərisində güclü bir qat təĢkil etməklə onun daha qədim layını təĢkil edən türk soy adlarına ciddi yanaĢmıĢ, onları üzə çıxarmıĢ, tədqiq etmiĢlər. N.Baskakovun elmi-ictimai fikri tərpədib silkələyən, sözün əsil mənasında bu sakit düĢüncə və fikir tərzində tüğyanlar, fırtınalar yaradan "Türk mənĢəli rus familiyaları" (1979) kitabında müəyyən sayda soyadları tarixi-linqvistik təhlilə cəlb edilmiĢdir. Beləliklə, rusların daĢıdığı türk soyadlarının həm kəmiyyət, həm keyfiyyətcə dolğun, bitkin mənzərəsi yarandı. Və elə bu özü göstərdi ki, ruslarda türk əslindən, kökündən xəbər verən onun malik olduğu türk soyadı Rusun tarixində nə ötəri və keçici, nə də təsadüfi hal olmayıb böyük və sürəkli tarixi faktorların nəticəsidir. Məhz belə araĢdırmalar bu böyük mövzunu tərpədib onun daha böyük, daha "gizli", vacib tərəflərinin hələ öyrənilib tədqiq olunmadığını üzə çıxardı. Beləliklə, aydın oldu ki, bu sahədə geniĢ və əlveriĢli material olmasına baxmayaraq, türk mənĢəli rus familiyaları və bu soy adlarının meydana çıxdığı tarixi Ģərtlər kifayət qədər müəyyənləĢməmiĢ, daha geniĢ və əhatəli mükəmməl filoloji təhlilə cəlb edilməmiĢdir. N.Baskakovun, çox haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, ruslarda türk mənĢəli familiyaların sayca üstünlüyünə baxmayaraq, indiyədək bu problem üzrə xüsusi araĢdırmalar aparılmamıĢdır. Bu sahədə hiss olunan çatıĢmazlıqlardan biri, çox Ģübhəsiz, türk mənĢəli familiyaların meydana çıxdığı tarixi Ģəraitin, eləcə də soyadının daĢıyıcısı olan ayrı-ayrı ailə Ģəcərələrinin kifayət qədər öyrənilməməsidir. Əslində belə tarixi-filoloji araĢdırmalar soy adının etimoloji 4 Ģərhi qədər vacibdir. Belə olarsa, məsələ təkcə linqvistlər üçün deyil, həm də tarixçilər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən vacib məsələyə çevriləcəkdir. "Türk əsilli ruslar" kitabında haqqında bəhs olunan soylar, nəsillər Rus dövlətinin ictimai-siyasi həyatında mühüm yeri olan, adları mühüm tarixi-ictimai hadisələrlə səsləĢən ailələrdən ibarətdir. Dostoyevski, Yusupovlar, ġeremetyevlər, Turgenev, Bunin, Anna Axmatova bu adlar həmiĢə, hər yerdə Rus dövləti və milləti adına tam mənası ilə bərabər tutula bilən nəhəng adlardır. Bu adlar vasitəsilə və belə yanaĢma tərzi ilə rus tarixinə giriĢilir, çox həssas nöqtə olan etnos məsələlərinə toxunulur, maraqlı məqamlar üzə çıxır. Xüsusən barəsində çoxlu ədəbiyyat olsa da Kutuzov, Kolçak, QarĢin, Arakçeev, Derjavin və s. Ģəxsiyyətlərin həyat tarixçəsi yeni-yeni vacib Ģtrixlərlə dolğunlaĢır. Rus hərb adamları olan UĢakov, Kolçak, rus çarları Ġvan Qroznı, çar Qodunov, rəssam Kuinci (əslində Kuyumçu) haqqında mükəmməl mənbələrə, ciddi məlumatlara əsaslanan yazılar təptəzə, eyni zamanda bitkin, samballı təəssüratlar yaradır. Bu yazıların hər biri, müəllifin türk soylarının mənĢəyi, ailə-nəsil Ģəcərəsi və bu soydan çıxmıĢ məĢhur Ģəxsiyyətləri barədə qələmə aldığı bu bədii parçalar əslində sənədli hekayələrdir. Hekayə Ģirinliyində yazılan və hekayə Ģirinliyində də oxunacaq bu tarixi oçerklər kitabı da, müəllifi də oxuculara sevdirəcəkdir. Nizami CƏFƏROV, professor, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin sədri Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|