Мир культуры
Yüklə 78,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- МИР КУЛЬТУРЫ
- THE WORLD OF CULTURE
- AZ1143, Bakı ş., H.Cavid pr., 31 E-mail: phillaw.az@gmail.com
- Xülasə
- Açar sözlər
- Афет Камалова Особенности влияния компьютеров и мобильных телефонов на развитие детей на современном этапе
- Резюме
- Afet Kamalova 158 Features of influence of computers and mobile phones
- Keywords
| 152
Elmi-nəzəri məcmuə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, XXVIII buraxılış, Bakı, 2014
Научно-теоретический сборник Азербайджанский Государственный Университет Культуры и Искусств, ХХVIII выпуск, Баку, 2014
Scientific-theoretical bulletin Azerbaijan State University of Culture and Art, ХХVIII edition, Baku, 2014
KOMPYUTER VƏ MOBİL TELEFONLARIN UŞAQLARIN İNKİŞAFINA TƏSİRİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: Elmi məqalədə komputerin, internet şəbəkəsinin və mobil telefonların insan həyatında rolu və onların uşaqlara mənfi psixoloji təsiri araşdırılmışdır. Bu baxımdan kompyuter aslılığı, internet asılılığı kimi mənfi və bəzən də patoloji effekt verən halların zərəri təhlil olunmuşdur. Sosial və şəxsi həyatın virtuallaşmasının neqativ və pozitiv tərəfləri şərh olunmuşdur. Məqalədə göstərilir ki, telefonun orqanizmə zərərli təsirindən biri də beyin xərcəngi kimi xəstəliyin əmələ gəlməsidir. Odur ki, uşaqlara internetdən düzgün istifadə qaydaları öyrədilməli və onlara internetin təhlükələri barədə məlumat verilməli, ailədə maarifləndirmə işi aparılmalı və valideynlərin məsuliyyəti artmalıdır. Açar sözlər: texnologiya, virtual əlaqə, tənhalıq sindromu, kompyuter aslılığı, internet asılılığı psixoloji təsir, tərbiyə, ailə dəyərləri
Müasir dövrdə texnologiyanın sürətlə inkişafı və hər gün yeniliklərin olması insanların masa arxasında daha çox vaxt keçirməsinə səbəb olur. Bu gün kompyuterin bizə hava və su kimi lazım olduğunu nəzərə alaraq onun xeyirini və zərərini nəzərinizə çatdırmaq istərdik.
153
S.Xəlilov KİV-in əsasən insanların psixikasına, mənəviyyatına güclü təsirindən danışır və qeyd edir ki, “ Televiziya ona görə güclü təsirə malikdir ki, o incəsənətin bütün formalarından və imkanlarından istifadə edir” (5).
Televiziyanın yaranması bizlərə
nə qədər
qeyri-adi görünürdüsə, internetin meydana çıxması həmin qeyri-adiliyi də üstələyib. Çünki internetdən istifadə etməklə bütün dünyadan xəbər tutur, operativ şəkildə istədiyimiz informasiyaları əldə edir, hətta müxtəlif ölkələrdə yaşayan insanlarla vizual əlaqə saxlaya bilirik. Virtual mühit xüsusilə yetkinlik dövrünü keçirən utancaq və özünə inamı, etibarı olmayan gənclərə şəxsiyyətlərini tanıma və uyğun sosial davranış formalarını seçərək öyrənmə imkanı verir. Psixoloqların fikrincə, kompyuter və internetdən istifadə etmək insanın özünü tanıması və şəxsiyyətini kəşf etməsi baxımından faydalıdır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan və ortaq hobbi, maraq sahəsi olan insanlar bir-biriləri ilə əlaqə yaradırlar.Bu da insanlarda fərqli mədəniyyətləri tanıma şansı yaradır və onlar ətraflarını genişləndirirlər. Habelə virtual əlaqələr həqiqi dostluğa çevrilə bilər. Ancaq bu əlaqələr real həyatda olan münasibətlərə təsir etməməlidir.Virtual mühitdə edilənlər real həyata uyğunlaşdırıla bilməzsə şəxsiyyətin özünü dərk etməsində və sosial davranışında müəyyən psixoloji problemlər yaranar. Ona görə də insanlar özlərini gerçək həyatdan ayırmamalıdırlar. Kompyuter uşaqlarda və gənclərdə hərtərəfli təhsil almağa, sərbəst şəkildə özünüifadə etməyə imkan yaradır. Bu gün demək olar ki, hər bir iş texnologiyanın köməyi ilə həyata keçirilir. Kompyuter də insanlar üçün geniş imkanlar açır. Onun xeyrindən faydalanmaqla zərərinin qarşısını almaq olar. Kompyuterin nəzərə çarpan xeyirlərindən danışaq. İnternet bu gün elm dəryasıdır, bilik okeanıdır. Hər bir şey haqqında internetdə bilgi tapmaq mümkündür. Kompyuter çox asan, təsirli və ucuz təhsil verən bir vasitədir.Uşaq, yeniyetmə və gənclərin yaradıcı bacarıqları inkişaf edir. Kompyuter bütün uşaqlar, istər qüsurlu, istərsə də qüsursuz uşaqlar üçün nizamlana bilir. O, eşitmə, duyma, qavrama kimi psixoloji problemləri olan uşaqlar üçün ən yaxın dostdur. Kompyuter uşaqların özlərinə olan inam və hörmətlərini inkişaf etdirir və onların gerçək dünyaya inteqrasiya olmalarını asanlaşdırır. İnternet mühiti qədər heç bir vasitə insanlar üçün sərbəst fikir yürütmək azadlığı vermir. Müxtəlif qrupların yaratdığı forumlarda gənclər özlərini ifadə edə bilmə davranışı qazanır, tolerantlığı, məsələlərə müxtəlif aspektdən yanaşma qabiliyyətini öyrənirlər. İnsan üçün mümkün olan bütün əyləncə növlərini demək olar ki, virtual dünyada tapmaq mümkündür. Film, musiqi, oyun, çat və s. insanlara qeyri-adi mühit yaradır. Şəkil, fotoşəkil, film kimi sənət sahələri, incəsənətlə məşğul
154
olanlar üçün gözəl tətbiq sahəsidir. Mütəxəssislərin fikrincə, internet istifadəçiləri, xüsusən də, zəif xarakterli insanlar arasında eskapizm (real həyatdakı problemlərdən və çətinliklərdən qaçaraq xəyallara qapılmaq) meylləri hiss olunur. İnsan real gerçəkliklə virtual məkan arasında qalır. Uzun müddət internetdə - informasiya labirintində ilişib qalmaq “İnternetdən asılılıq sindromu”nun yaranmasına gətirib çıxarır və bu öz hərəkətləri üzərində nəzarətin itirilməsi, vaxtın çox hissəsinin kompyuter arxasında, internetdə keçirməklə xarakterizə olunur. Mütəxəssislər bu halı “kompüter narkomaniyası” və ya “internet- narkomaniyası” adlandırırlar. Bunun psixoloji nəticəsi isə sosial izolyasiyaya (digər insanlarla ünsiyyətdən qismən və ya tamamilə imtina etmək, dostluq əlaqələrinin kəsilməsi, emosianal reaksiyaların zəifləməsi, maraq dairəsinin azalması və s.), iş yerinin itirilməsinə, ailədə ciddi problemlərin yaranmasına səbəb olur (3). Lakin, kompyuter asılılığı insanların real dünyaya ayırdığı vaxtı azaldır. İnsanlar virtual dünyadan ayrıla bilmirlər. Bütün bunlar onların real həyatda sosial davranışına da psixoloji təsir edir. Ailə fərdləri arasında ünsiyyət azalır. Tənhalıq sindromu başlayır, nəticədə uşaq və ya yeniyetmə özünə qapanır, real həyatla ayaqlaşa bilmir. Bir sözlə, gənc özünü bədbəxt hiss edir, psixoloji gərginlik hissi keçirir. Sağlamlığın qeydinə qalmaq unudulur, yuxuya ayrılan vaxt sürətlə azalır. Uzun sürən yuxusuzluq əsəb pozğunluğuna, ürək-damar xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olur. Düzgün qidalanmamaq da insanın zəifləməsinə və həzm sisteminin pozulmasına gətirib çıxarır. Hazırda ən böyük problemlərdən biri də insanları “kompyuter asılılığı”ndan qurtarmaqdır. Artıq dünyada “kompyuter asılılığı” məsələsinə çox ciddi psixoloji problem kimi yanaşırlar. Məsələn, Britaniyada insanları bu asılılıqdan xilas etmək üçün xüsusi klinika yaradılmış, Londondakı “Capio Nightingale” xəstəxanasının nəzdində gənclərə kompyuterdən uzaqlaşmaqda kömək edən şöbə açılmışdır. Həkimlər kompyuter xəstələrinə asudə vaxtlarının yalnız bir hissəsini kompyuterə sərf etməyi, qalan vaxtlarda isə cəmiyyətlə ünsiyyətdə olmağı tövsiyyə edirlər. Orada həm də pasiyentlərin fiziki sağlamlığının qeydinə qalırlar (10). Həkimlər kompyuterin qarşısında çox vaxt keçirən yeniyetmələrin və gənclərin fiziki görkəmlərinin yaxşı olmayacağını başa salır, onlara düzgün qidalanmanın vacibliyi haqqında təlim keçirlər. İnformasiya mənbələrinin artması insanların davranışına, psixologiyasına və sağlamlığına zərər vurur. İnformasiya artıqlığı, informasiya ilə həddindən çox yüklənmə insanlarda stress vəziyyətinin yaranmasına da gətirib çıxardır. Belə bir vəziyyətdə isə insan təfəkküründə “informasiya yorğunluğu sindromu” adlanan pozğunluq və xəstəlik yaranır (6). İnternetin psixi və psixoloji fəsadlarına gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, problem, ilk növbədə, kompyuterdən düzgün istifadə etməməyin nəticəsində yaranır. O ki, qaldı internetə, burada tibbi və psixoloji problemlərdən söhbət açanda, ilk növbədə, iki məqamı vurğulamaq lazımdır.
Bunun birincisi, internetdən asılılıqdır. Bu, saytdan asılı olaraq insanların, xüsusilə, yeniyetmələrin ona həddən artıq alışmasıdır. Nəticədə, 155
həmin yeniyetmə insanlarla öz arasında olan normal, emosional ünsiyyəti itirir və onda autizm - özünəqapanma yaranır. Son dövrlərdə autizmin yeni növləri yaranıb. Bunların bəzisi endogen xarakter daşıyır. Tam şəkildə termin kimi istifadə olunmasa da bu gün sosial autizm də meydana çıxıb. Bu hansısa xəstəliklə bağlı deyil, insanın düşdüyü mühitlə əlaqədar özünə qapanmasıdır. O, normal mühitdən uzaqlaşır, insanlarla ünsiyyətə girə bilmir.
Kompyuterdən, internetdən düzgün istifadə olunmaması nəticəsində bir çox nevroz və psixi pozuntular da meydana çıxır. Yuxu pozuntularını da misal gətirmək olar. Xüsusən, nevroloji aspektləri olan uşaqlarda bu özünü daha çox büruzə verir.Buna yeganə səbəb kompyuterdən düzgün istifadə olunmamasıdır. Elə ailələr var ki, orada uşaqların kompyuterdən necə istifadə olunmasına qətiyyən nəzarət edilmir. Nəzarətsiz qalan uşaq isə 6-8 saat, hətta səhərə qədər kompyuterin qarşısında oturur. Bu da sonda yuxu pozuntularına, aqressiyaya və digər mənfi əlamətlərə gətirib çıxarır.
İnternetdə hansısa mövzuya daha çox maraq göstərilməsi nəticəsində də insan psixikasında problem yarana bilər. Məlum olduğu kimi, hazırda seksual mövzular internetdə daha geniş yayılıb. İnternetdən istifadəsinə nəzarət edilməyən uşaq və ya yeniyetmənin bunu görməsi, maraqlanması bir çox hallarda onun normal inkişafına mane olur.
Cinsi həyata
hələ daxil
olmayanlar bu
mövzulu saytlara baxırsa, istər-istəməz ona maraq
göstərir. Normal inkişafın olmaması hətta
homoseksuallığa da
gətirib çıxarır.
İnternetin insan psixikasında doğurduğu problemlərdən biri də aqressiyadır. Məsələn, uşaq hər hansı filmə baxanda oradan özü üçün nümunə götürür. Hətta bəzən orada insan həyatı üçün təhlükə yaradan halları da normal olaraq qəbul edir. Təəssüf ki, bu gün nümayiş olunan cizgi filmlərində kifayət qədər aqressiya doğuracaq motivlər var. Məsələn, cizgi filmlərinin qəhrəmanlarından biri digər qəhramanın başına ütü vurur. Amma ona heç nə olmur. Azyaşlı uşaq isə onu normal qəbul edir və yeri gələndə onu praktik həyatda tətbiq edir. Qeyd edək ki, belə bir hallarla praktikada rastlaşırıq.
İnternetdən düzgün istifadənin uşaqlara aşılanmaması onlarda bu cür aqressiyanın baş qaldırmasına gətirib çıxara bilər. Gələcəkdə xoşagəlməz halların baş verməməsi üçün uşaq və yeniyetmələrə internetdən düzgün istifadə yolları təbliğ olunmalı, kompyuter mədəniyyəti ilə bağlı maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilməlidir. Şagird kompyuterin müsbət tərəfləri ilə yanaşı, onun yaratdığı mənfi fəsadları da bilməlidir. Bu daha effektiv bir mübarizə vasitəsi olardı. Valideynlər bilməlidirlər ki, övladlarının kompyuterlə həddindən artıq məşğul olması onlara mənfi təsir göstərir. Bəzən elə hal olur ki, həkimlər uşağa qəti şəkildə kompyuterə yaxın getməyi qadağan edirlər. Problemlərdən biri də yaşlı nəslin kompyuterə marağının həddən artıq az olmasıdır. Yaşlı nəsil sanki kompyuterə yaxın düşməkdən qorxur, onu 156
öyrənmək istəmir. Bir çox mütəxəssislərimiz var ki, onların elmi fəaliyyətləri, araşdırmaları ölkəmizə hava və su kimi lazımdır. Amma bu adamların kompyuterdən istifadə etməmələri onların elmi fəaliyyətlərinin məhsuldarlığını aşağı salır.
İnternetin ictimai təsirləri ilə yanaşı fərdi təsirləri də vardır. İnternetdən ardıcıl istifadə edən şəxs daim oturaq vəziyyətdə qaldığından fiziki problemlərlə üzləşməli olur.Yaşlı nəslin 70 faizi internetdən istifadə zamanı görmə qabiliyyətini itirir. İnternet insanın skelet quruluşuna da mənfi təsir göstərir. İstifadəçilərin 60 faizində skelet və əzələ problemləri mövcuddur. İnternetdən daimi istifadənin bir təzahürü də köklüyün artmasıdır.
ABŞ mütəxəssisləri bildirir ki, günün problemi olan kökəlmə hadisəsi internetlə birbaşa bağlıdır. İnternet həm də insanın psixikasını korlayır. İnternetdən istifadədə xüsusi proqramı olmayanlar böyük əsəb gərginliyi yaşayır. İnternet narkotik, alkaqollu içkilər kimi insanda asılılıq yaradır. Narkoman bütün ictimai və fərdi məsuliyyətlərini kənara qoyduğu kimi internetə aludə olan şəxs də məsuliyyətlərini yerinə yetirmir (9). Son dövrlərdə kompyuterlərlə yanaşı mobil telefonların da uşaq, yeniyetmə və gənclərə psixoloji təsirindən də danışılır. Alimlərin verdiyi son məlumatlara görə, mobil telefon uşaqlara və gənclərə passiv siqaret çəkmədən daha çox ziyandır. İndiki dövrdə praktik olaraq bütün valideynlər öz uşaqlarına mobil telefon alırlar. Bununla belə, mobil telefon əhəmiyyətli dərəcədə psixi sağlamlığa təsir etməsilə yanaşı, hətta onu öldürə də bilər. Axı telefonun orqanizmə zərərli təsirindən beyin xərcəngi kimi xəstəliklər əmələ gəlir. Bu il Avropada bir çox ölkələrin hökumətləri uşaqlar tərəfindən mobil telefonların istifadəsini qadağan etmək təklifi ilə çıxış etmişdir. Tədqiqatçıların verdiyi məlumatlara görə, son dövrlərdə beyin şişi xəstəliyinə tutulanların sayı çox böyük sürətlə artır. Mobil telefonlar bazarı da eyni sürətlə inkişaf edir. Həkimlər hesab edir ki, əgər indi uşaqlar mobil telefonların zərərli təsirindən qorunmasalar, sonra çox gec olacaq.
Hazırda hər bir sahədə elektron cihazlardan istifadə edilir. İstər məişətdə, istərsə də çalışdığımız məkanda tez-tez bu elektron cihazlara rast gəlirik. Cihazların isə hər birinin ətrafında elektromaqnit dalğalar vardır. Bu dalğalar ürək-damar xəstəliklərinin, baş-beyin şişlərinin yaranmasına səbəb olur. Şagirdlərin isə psixoloji durumuna və sosial davranışına mənfi təsir göstərir. Elektromaqnit şüalanması ilə uzun müddət təmasda olduqda onlarda yüksək yorğunluq, yuxusuzluq, yaddaş zəifliyi və görmə qabiliyyətinin aşağı düşməsi halları yaranır.
Bundan başqa, yeniyetmə və gənclər dərsdən yayınır, eyni zamanda yoldaşlarına da maneəçilik törədirlər. Nəticədə dərsə maraq azalır və bilik səviyyəsi getdikcə aşağı düşür. Bütün bunların baş verməməsi üçün gənclər dərs zamanı mobil telefonlarını söndürməli və onlardan düzgün istifadə etməlidirlər.
Mütəxəssislər valideynlərə tövsiyə edir ki, uşaqlara internetdən düzgün istifadə qaydaları öyrədilsin, internetin təhlükələri barədə məlumat verilsin. Kompyuter evdə hamının aydın gördüyü fəzada yerləşdirilsin, internetdən istifadə müddəti məhdudlaşdırılsın, valideyn internetdən istifadə edən azyaşlı uşağının yanında olsun, elektron məktublarını valideyn özü açsın (8). 157
Hal-hazırda uşaqların psixoloji xidmətlərdən istifadəsində bir çox psixoloji problemlər mövcuddur. Eyni zamanda valideyn-məktəb əməkdaşlığı da çox zəifdir. Uşaqların mobil telefondan, internetdən və zorakılığı təbliğ edən oyunlardan istifadə etmələri onların psixoloji durumuna çox mənfi təsir göstərir. Odur ki, valideynlər, yeniyetmə və gənclər arasında psixoloji maarifləndirmə işi genişləndirilməlidir.
dəbiyyat: 1. Əhmədoğlu Ə. KİV: prinsiplər və reallıq. Xüsusi buraxılış. №3. Bakı, 1997; 2.
İsmayılov N., İsmayılov F. Tibbi psixologiya və psixoterapiya.B.,2002; 3.
Hacıyev D.V., Əliyev S.D., Əliyev R.Ə. Tibbi biologiya. 1993; 4.
Mehrəliyev Ə.Ə., Əliyev S.D., Əliyev R.Ə.,Əzizov Ə.P. Tibbi biologiyanın əsasları. B., 2005; 5.
2005; 6.
Жилкин В.В. Информационная культура как фактор формирования педагогического мастерства// http://v-zhilkin.narod.ru/articles/1.html ; 7. www.mix.az; 8.
; 9.
www.psixologiya.net ; 10. www.trend.az ; 11.
www.disput.az .
Особенности влияния компьютеров и мобильных телефонов на развитие детей на современном этапе Резюме
В научной статье было исследовано роль компьютера, сети интернет и мобильных телефонов в жизни человека и их отрицательное психологическое влияние на детей. С этой точки зрения, были анализирован вред таких отрицательных и дающих иногда патологический эффект случаев как компьютерная зависимость, интернет зависимость. Были изложены негативные и позитивные стороны виртуализации личной и социальной жизни. В статье указывается на то, что одним из вредных воздействий мобильных телефонов на организм является возникновение тяжелых болезней мозга. Поэтому дети должны научиться правильно, пользоваться интернетом.
технология, виртуальная связь, синдром одиночества, компьютерная зависимость, интернет зависимость, психологическое воздействие, воспитание, семейные ценности
Afet Kamalova 158
on development of children at the present stage Summary In the article was investigated a role of the computer, the Internet and mobile phones in human lives and their negative psychological influence on children. From this point of view, is analyzed harm of such negative cases as computer dependence, the Internet dependence which give sometimes pathological effect. Negative and positive sides of virtualization of private and social life were stated. In article it is specified that one of harmful effects of mobile phones on an organism is emergence of such illness as a cancer of a brain. Therefore children have to learned the rules of the correct use of the Internet, they should be reported about dangers of the Internet, provided education in a family and have to increase the responsibility of parents.
computer dependence, İnternet dependence, psychological influence, education, family values
Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi: 27.11.2014 Məqalənin təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi: 04.12.2014 Məqalənin çapa qəbul olunma tarixi: 24.12.2014 Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı: fəlsəfə doktoru Tamilla Əhmədova
ADMİU-nun Elmi Şurasının 29 dekabr 2014-ci il, 03 saylı qərarı ilə çap olunur
Yüklə 78,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|