MÖ
1. GİRİŞ. KURSUN ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ
Balıqçılıq sənayesi – qida sənayesinin ən vacib sahələrindən biri olmaqla,
buraya balığın ovlanması, çoxaldılması və emal edilməsi kimi çox vacib sayılan
funksiyalar daxildir.
Balıq və balıq məhsulları, Yer kürəsində yaşayan insanların qidasında heyvani
zülal rasionunun xeyli hissəsini təşkil edir. İnsanın yaşaması və normal həyat
fəaliyyətini davam etdirməsi üçün balıq və balıq məhsullarinin, habelə su mənşəli
qeyri – balıq xammallarının (krab, xərçəng, kalmar, molyuska, yosun və b.) rolu
əvəzsizdir. Bu baxımdan balıq və balıq məhsullarından olan bütün qida
komponentlərının qidalanmada oynadığı əvəzsiz əhəmiyyəti bilmək vacibdir.
Balıq xammalı müxtəlif qida məhsulları və başqa texniki məhsulların,
heyvandarlıqda istifadə edilən yemin (balıq unu), həmçinin təbabətdə istifadə edilən
müxtəlif dərman preparatlarının alınma mənbəyi olmaqla, ölkə iqtisadiyyatı üçün
olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Balıq xammalının əti tam dəyəri zülallar (əksər əvəzolunan və əvəzolunmaz
aminturşularına malik olan zülallar
t a m d ə y ə r l i adlandırılır) və insan
orqanizmi tərəfindən asanlıqla mənımsənilməsı yaqlarla zəngin olmaqla yanaşı, həm
də orqanizm uçun çox vacib olan yod, fosfor, dəmir, manqan və başqa mineral
maddələrin miqdarı ilə üstünlük təşkil edir.
Müasir dövrdə 20 minədək balıq növü məlumdur və bunlardan 1500-ə qədəri
ovluq balıqdır. Respublikamızda balıqçılığın çox qədim tarixi vardır.
Azərbaycan sularında 34 növ balıq ovlanır ki, bunlardan 23 növü həm Xəzər
dənizi və
həm də şirin su hövzələrində, 11 növü isə yalnız dənizdə yaşayır.
Yaşayış yeri və həyat tərzindən asılı olaraq balıqları aşağıdakı qruplara
bölürlər:
1. Dəniz balıqları –
dənizlərdə, okeanlarda yaşayan və çoxalan balıqlar;
2. Şirin suda yaşayan balıqlar – həmişə şirin sularda yaşayan və çoxalan
balıqlar;
bütün hissələri isə bir-biri ilə əlaqələndirilməlidir. Buna görə də hər bir layihə
işlənilərkən, layihənin baş mühəndisi (adətən bu, texnoloq və ya mexanik olur) başda
olmaqla kompleks briqada iştirak edir.
Kompleks briqadanın tərkibinə texnoloqlar, iqtisadçılar, santexniklər,
arxitektorlar, mexaniklər, smetaçılar kimi müxtəlif ixtisaslı mühəndislər daxil olur.
Mühəndis - texnoloq layihələndirmə tapşırığını və iqtisadi əsaslandırma
materiallarını rəhbər tutaraq, layihələndirilən müəssisənin texnoloji sxemini işləyir,
material və avadanlıq hesabatlarını yerinə yetirir, sexləri və avadanlıqları yerləşdirir
və bununla da istehsal binalarını əsas konturlarını (çevrələrini) müəyyənləşdirir. Bu
hesabatlar bazasında texnoloq elektrik enerjisi, buxar, su və soyuğa görə əsas sərf
göstəricilərini verir, layihələndirilən zavodda (fəhlələrin) işçilərin yerləşdirilməsini
nəzərdə tutur (planlaşdırır).
Sənayenin hər hansı bir sahəsində layihələndirmə, verilmiş sahənin və
bütövlükdə sənayenin inkişaf planları ilə sıx əlaqələndirilir. Bu zaman elm və
texnikanın ən yeni nailiyyətləri ,habelə qabaqcıl ənənəvi və xarici müəssisələrdə
qazanılmış daha yüksək texnoiqtisadi göstəricilər nəzərə alınmalıdır.
Hər bir yeni tikilən müəssisə, buna oxşar mövcud müəssisəyə nisbətən daha
ucuz məhsul istehsal etməlidir. Bu tikinti meydançasının daha rasional seçimi; bir
neçə istehsalat və yardımçı sexlərin bir binada birləşdirilməsi (məsələn, blokda
soyuducu, file və konserv zavodları); müəssisənin verilmiş istehsal gücü
saxlanılmaqla sahələrin və obyektlərin sənaye binalarının kəskin azaldılması; yüksək
məhsuldarlıqla aqreqatların, qabaqcıl texnoloji proseslərin və daha effektli
konstruktiv qərarların; mülki və sənaye binaları və tiklilərinin arxitektor tərtibat
artıqlığında imtina hesabına əldə oluna bilər.
Yeni müəssisələr layihələndirilərkən analitik metodlar və modelləşdirmə
metodlarından istifadə edirlər. Analitik metod zamani fəaliyyətdə olan müəssisələrin
istehsalat təcrübəsinə istinadən əsas əmsalları (istehsalat sahələrində, həcmlərdən
istifadə, sərf əmsalları) hesablayırlar. Modelləşdirmə metodu istifadə olunarkən bu və
ya
digər əmsallar, obyektlərə uyğun gələn modellərdə alına bilər.
3