Mövzu : Bağdad xilafəti və Səlcuq türkləri
Yüklə 125,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Giriş Həzrəti Muhəmməd Peyğəmbərin ölümündən (632) sonra, İslam dünyasını Hulefanı Raşidin deyilən dörd xəlifə və ardından da Əməvilər (661-750) idarə etdi. Əməvilər, Əlinin öldürülməsiylə rəhbərliyi ələ keçirmişdilər. Əməvilərin iqtidardan enişləri də eyni şəkildə qanlı oldu. Həzrəti
Muhəmməd Peyğəmbərin əmisi Abbas
ibni Əbdülmütəllibin soyundan gələn Abbasilər, Əməvi rəhbərliyinə qarşı qiyam qaldıraraq 750-ci ildə xəlifəliyi və iqtidarı ələ keçirdilər. Bu tarixdən başlayaraq Abbasilər 1258-ci ilə qədər İslam dünyasının böyük hissəsinə suveren oldular. İlk Abbasi xəlifəsi Əbul-Abbas Səffah (750- 754) idi. 754-ci ildə qardaşı Mənsur (754-775) onun yerinə keçdi. Bu iki xəlifə dövründə orduda Türk və İran mənşəlilər əhəmiyyətli vəzifələr üstələndilər. Mənsur, 762-ci ildə paytaxtı Şamdan Bağdada daşıdı. Mənsurdan sonra sıra ilə Mehdi (775-785) və Hadi (785-786) xəlifə oldular. Abbasi Dövləti Mənsurun nəvəsi Harun Rəşid (786-809) dövründə ən geniş sərhədlərinə çatdı. Harun Rəşidin oğulları Əmin (809-813), Məmun (813-833) və Mötəsim (833-842) atalarının siyasətlərini davam etdirdilər. Anası Harun Rəşidin Türk əslli bir nökəri olan Mötəsim Türklərdən xüsusi bir əsgəri güc qurmuşdur, Türk ünsürləri rəhbərlikdə əhəmiyyətli vəzifələrə gətirmişdir. Daha sonra bu əsgəri gücün Bağdaddakı varlığı bəzi narahatlıqlara səbəb olduğundan Samirrə adıyla yeni bir şəhər qurduraraq dövlət mərkəzini oraya daşıdı. 838-ci ildə Mötəsim Anadoluya Bizans üzərinə bir səfər təşkil etmiş, ordusunun bir qolu Bizans imperatoru Theofilos və ordusunu "Anzin Döyüşü" adı verilən 1 bir vuruşmada böyük məğlubiyyətə uğratmış, Bizansın ikinci böyük şəhəri Amoriomu əhatə edib əlinə keçirmiş və Abbasi orduları İznik şəhərinin yaxınlarına qədər irəliləmişdir. Yerinə keçən oğulu Vasiqin (842-847) dövründə Türk əmrləri əsgəri işlərin yanında yönetsel mövzularda daha təsirli oldular. Vasiqin ölümündən sonra Abbasi Dövləti parçalanma müddətinə girdi. Abbasi torpaqları üzərində Tahirilər, Samanilər, Qaraxanlılar, Fatimilər, Tolunoğulları və Həmdənilər kimi müstəqil dövlətlər quruldu. İranda hökm sürən Büveyhiler, 945-ci ildə Bağdada suveren oldular. Bundan sonra Abbasi xəlifələri Büveyhilerin icazəsiylə başda qala bildilər. Xəlifə Qaimin (1031-1075) çağırışı üzərinə Böyük Səlcuqlu Dövləti Hökmdarı Toğrul, 1055-ci ildə Büveyhileri Bağdaddan çıxardı və Abbasilərə yenidən möhtərəmlik qazandırdı. Abbasi sülaləsinin hakimiyyətinin ilk illərində (VIII-IX əsrlər) İran və Orta Asiya feodalları xüsusi mövqeyə malik idilər. Ərəb zədəganları isə getdikcə öz mövqe və imtiyazlarını itirirdilər. Xilafətin əsas məhsuldar qüvvələri asılı kəndlilər, əsas istehsal sahəsi süni suvarmaya əsaslanan əkinçilik idi. Maldarlıq da mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Xilafətdə əsas torpaq mülkiyyət forması mülk idi. Ərəb dilində "mülkiyyət" malikanə deməkdir. Mülk sahibi mərkəzi hökümət qarşısında icbari xidmət və ya mükəlləfiyyət daşımırdı. Mülk şərti torpaq da sayılmırdı. Buna görə də sərbəst olaraq satıla, girov qoyula, bağışlana və ya irsən keçə bilərdi. İqta torpaq sahibliyi də geniş yayılmışdı. Bu, xidmət müqabilində feodallara verilmiş şərti olaraq mülkiyyət idi. İqta torpaqları dövlət torpaqları hesab edilsə də, IX
yüzillikdə faktiki olaraq feodal şəxsi torpaq mülkiyyətinə çevrilmişdi. İqta torpaqlarında vergilərin toplanması və onların idarə olunması iqtadarların əlində toplanmışdı. İqta dövründə meydana gələn vəqf, ərəbcə dini və ya xeyriyyə məqsədi ilə dövlətin və yaxud ayrı-ayrı vətəndaşların könüllü bağışladığı daşınan və daşınmaz əmlaka deyilirdi. Vəqf olunmuş torpaq satıla və ya bağışlana bilməzdi. Torpaq vergisi olan xərac da geniş yayılmışdı. Xərac pul və ya natura şəklində toplanırdı. Xərac bəzən bütün torpaq vergilərinin cəmi olurdu. Cizyə vergisi də Xilafət dövründə yayılmışdı. Bu vergi qeyri- müsəlman əhalidən orduda xidmət etmədiklərinin müqabilindən onlardan alınan vergi növü idi. Cizyə ancaq kişilərdən alınırdı və əsasən pul ilə ödənilirdi. Bundan başqa Xilafətdə dini vergilər olan zəkat, xüms və titrə də alınırdı. Zəkat şəriət qanunu ilə əmlak və gəlir üzərinə qoyulan vergidir. Bu vergi icmanın ehtiyaclarına sərf olunur və yoxsul müsəlmanlar arasında bölüşdürülürdü. Zəkatın adi məbləği illik gəlirin 2,5%-ni təşkil edir. Bunu ailə başçısı ödəyirdi. Xüms (və ya xums) müxtəlif mülkiyyət və qənimət növlərindən (qazancadan, dəfinələrdən, hərbi qənimətlərdən) xəzinəyə ödənilirdi. Fitrə isə ailənin hər bir yaşlı üzvündən ramazan ayında orucluq olan gün alınır və paylanırdı. Bu vergi növü ancaq varlı şəhərlilərdən alınırdı. Xilafətdə şəhər əhalisi xırda ticarətlə əlaqədar olan müxtəlif peşələrlə məşğul idi. Toxuculuq, bəzək və zərgərlik malları istehsalı, metal emalı yüksək dərəcədə inkişaf etmişdi. Sənətkarlıq və ticarətin genişlənməsi şəhərlərin inkişaf etməsinə kömək edirdi. Bağdad və Qahirə mühüm sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzləri idi. Xarici ticaarəti varlı tacirlər aparırdılar. VIII əsrin Yüklə 125,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|