Mövzu 6 Beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri
Yüklə 439,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dünya valyuta sistemi
- Valyuta münasibətləri
- Valyuta mexanizmi
| MÖVZU 6 Beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri 6.1. Dünya valyuta sistemi: mahiyyəti, növləri və funksiyaları
Kapital ixracı, əmtəə və xidmətlərlə beynəlxalq ticarət, elmi-texniki əməkdaşlıq dünya təsərrüfatı əlaqələrinin subyektləri arasında qarşılıqlı pul tələblərini və öhdəliklərinin yaranmasına gətirib çıxarır. XX əsrin ortalarından etibarən beynəlxalq valyuta münasibətləri öz inkişafında yeni impuls qazanmışdır. Dünya iqtisadiyyatının beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması ölkələr arasında ticarət- iqtisadi mübadilənin inkişafına, valyuta münasibətlərinin inkişaf etməsinə gətirib çıxarmışdır. Valyutaların sabitliyi, onların bir-birlərinə və ehtiyat valyutalarına nisbəyən yol verilən tərəddüd hədləri dünya təsərrüfatının inkişafının vacib problemlərinə çevrilmişdir.dünya təsərrüfat əlaqələrinin fasiləsiz həyata keçirilməsi üçün səmərəli valyuta mexanizminini yaradılması beynəlxalq maliyyə sisteminin mərkəzi vəzifəsinə çevrilmişdir.
Milli təsərrüfatlar arasında ödəmə-hesablaşma əməliyyatlarını müəyyən edən pul münasibətlərinin məcmusu beynəlxalq valyuta münasibətləri adlanır. Bu anlayışa həmçinin pulların dünya pulu kimi funksiya göstərməsi ilə əlaqədar olan iqtisadi münasibətlərin məcmusu kimi də tərfi vermək olar. Pullar dünya pulu kimi xarici ticarətə, kapitalın miqrasiyasına, mənfəətin investisiyaya çevrilməsinə, subsidiya və borcların verilməsinə, elmi-texniki mübadiləyə, turizmə, dövlət və özəl pul köçürmələrinə xidmət edir.
Valyuta münasibətlərinin xarakteri beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin vəziyyətindən asılıdır. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin formalarında baş verən istənilən dəyişikliklər valyuta münasibətlərinə təsir edəcəkdir, lakin burada əks əlaqə də mövcuddur. Ölkələr arasında yaranmış valyuta münasibətlərini tənzimləmək üçün isə valyuta sisteminə ehtiyac duyulur.
əsasında formalaşmış, beynəlxalq müqavilə və dövlət-hüquqi normalarında əks olunmuş pul- kredit münasibətlərinin məcmusudur. Valyuta sisteminə iki tərəfdən baxmaq olar. Birincisi, o, ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsi nəticəsində meydana gəlmiş obyektiv reallıqdır. İkincisi, bu obyektiv reallıq hüquqi normalarda, institutlarda, beynəlxalq sazişlərdə anlaşılır və öz əksini tapır. Bu mənada valyuta sisteminin yaradılması haqqında məqsədyönlü fəaliyyət kimi danışmaq olar.
Təsərrüfat əlaqələrinin beynəlmiləlləşməsi artdıqca milli, regional və dünya valyuta sistemləri formalaşır.
İlkin olaraq milli valyuta sistemi yaranmışdır. Bu, tarixən formalaşmış və milli qanunvericilikdə öz əksini tapmış ölkənin valyuta münasibətlərinin təşkili formasıdır. Milli valyuta sistemi ölkənin valyuta qanunvericiliyi ilə müəyyən olunur.
Milli valyuta sistemi daxili pul sisteminin tərkib hissəsidir və onun xarakterik xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur. Lakin eyni zamanda, milli valyuta sistemi nisbətən müstəqildir və milli çərçivələrdən kənara çıxır. Milli valyuta sisteminə aşağıdakı əsas tərkib hissələri daxildir:
milli pul vahidi (milli valyuta);
rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatlarının tərkibi;
milli valyutaın pariteti və valyuta məzənnəsinin formalaşması mexanizmi;
milli valyutanın dönərlilik şərtləri;
valyuta məhdudiyyətlərinin mövcudluluğu və ya mövcud olmaması;
beynəlxalq hesablaşmaların həyata keçirilməsi qaydaları;
milli valyuta bazarı və qızıl bazarı rejimi;
ölkənin valyuta münasibətlərinin tənzimləyən və ona xidmət göstərən milli orqanlar. Milli valyuta sisteminin üzərinə bir sıra funksiyalar düşür:
ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin təmin edilməsi;
milli təsərrüfatın funksiya göstərməsinin optimal şərtlərinin təmin edilməsi. Dünya və regional valyuta sistemləri beynəlxalq valyuta sistemləri hesab edilirlər və milli iqtisadiyyatların fəaliyyətinin nəticələri ilə qarşılıqlı mübadilənin həyata keçirilməsinə xidmət edirlər.
təşkili formasıdır. Bu forma dövlətlərarası sazişlərdə və dövlətlərarası maliyyə-kredit institutlarının yaradılmasında öz əksini tapır. Bu səviyyə valyuta sistemlərinə nümunə kimi Avropa valyuta sistemini göstərmək olar. Dünya valyuta sistemi dünya təsərrüfatı çərçivəsində valyuta münasibətlərinin təşkilinin qlobal formasıdır. Bu forma çoxtərəfli dövlətlərarası sazişlərlə əsasında beynəlxalq valyuta-kredit və maliyyə təşkilatları tərəfindən tənzimlənir. Dünya valyuta sistemi özündə bir tərəfdən valyuta münasibətlərini digər tərəfdən isə valyuta mexanizmini əks etdirir. Valyuta münasibətləri fiziki və hüquqi şəxslərin, firmaların, bankların beynəlxalq hesablaşma, kredit və valyuta əməliyyatlarını həyata keçirmək məqsədilə valyuta və pul bazarlarında gündəlik olaraq girdikləri əlaqələri özündə birləşdirir. Valyuta
alətləri özündə birləşdirir. Dünya valyuta sisteminin əsas elementləri aşağıdakılardır:
milli və kollektiv ehtiyat valyuta vahidləri;
beynəlxalq likvid aktivlərinin tərkibi və strukturu;
valyuta paritetləri və məzənnələri mexanizmi;
valyutaların qarşılıqlı dönərlilik şərtləri;
beynəlxalq hesablaşmaların formaları;
beynəlxalq valyuta bazarları və dünya qızıl bazarı rejimi;
valyuta-maliyyə münasibətlərini tənzimləyən dövlətlərarası təşkilatlar. Dünya valyuta sistemi ilk növbədə dünya təsərrüfatı vəzifələrini həll edir ki, bu da onun funksiyalarında öz əksini tapır. Dünya valyuta sisteminin əsas funksiyaları kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar:
dünya təsərrüfatı çərçivəsində ödəmə-hesablaşma dövriyyəsinin təmin edilməsi;
normal təkrar istehsal prosesi və istehsal edilən məhsulların fasiləsiz realizəsi üçün lazımi şəraitin təmin edilməsi;
milli valyuta sistemləri rejimlərinin tənzimlənməsi və koordinasiyası;
valyuta münasibətləri prinsiplərinin unifikasiyası və standartlaşdırılması. Müasur dünya valyuta sistemi ayrıca bir sistem kimi fəaliyyət göstərmir, milli və beynəlxalq valyuta sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsi və qarşılıqlı təsirindən çıxış edərək formalaşır.
Yüklə 439,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|