Mövzu beynəlxalq bazarlarda marketinq təDQİqatlari plan: Beynəlxalq marketinqdə informasiya sistemi Beynəlxalq marketinqdə bazarların tədqiqi

MÖVZU 3. BEYNƏLXALQ BAZARLARDA MARKETİNQ TƏDQİQATLARI

Plan:

1. Beynəlxalq marketinqdə informasiya sistemi

2.Beynəlxalq marketinqdə bazarların tədqiqi

3.Rəqib firmaların öyrənilməsi

4.Marketinq tədqiqatlarının aparılması prosesi
1.Beynəlxalq marketinqdə informasiya sistemi

İnformasiya - bu və ya digər hadisə, təzahür, amillər və onların qarşılıqlı əlaqəsi barədə insan biliklərinin ölçüsünü müəyyənləşdirən məlumatların məcmusudur. Müasir dövrdə istənilən sistemin (fiziki, iqtisadi, sosial) müvəffəqiyyətlə inkişa-fının təmin edilməsi üçün keyfiyyətli, səhih və vaxtında toplanılmış məlumatların olması zəruridir.

Hazırkı zamanda dünya bazarında situasiyanın çox tez dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq firmanın xarici bazarda müvəffəqiyyətli fəaliyyəti üçün ali rəhbərliyin vaxtaşırı olaraq dəqiq məlumatlarla təmin olunması zəruridir. Demək olar ki, xarici bazara çıxan firmanın taleyi ali rəhbərliyə təqdim olunan informasiyaların obyektivliyi, tamlığı, səhihliyi, sistemliliyi, vaxtında toplanmasından asılıdır. Bu məlumatlar xarici bazar haqqında firmada olan bilgiləri artırır, optimal qərar qəbulu prosesinə müsbət təsir göstərir.

Xarici bazardakı vəziyyəti daha yaxşı dərk etmək üçün əldə edilmiş amillər dərindən öyrənilməli və kəmiyyət şəklində alınmış rəqəmlər təhlil edilməlidir.

Marketinq tədqiqatları (marketinq researsh) -müvafiq marketinq qərarlarının qəbul edilməsi üçün sistematik olaraq səhih məlumatların toplanması, təhlili və istifadə edilməsi prosesidir.

Beynəlxalq marketinqdə marketinq tədqiqatlarının keçirilməsinin əsas mənbəyi xarici bazar haqqında toplanılan marketinq informasiyalarıdır.

Beynəlxalq marketinqdə istifadə olunan informasiyaları aşağıdakı qruplara bölmək olar:

1. 
   xarici bazarlar və orada mövcud olan bazar konyunkturası haqqında informasiyalar;
   
2. 
   beynəlxalq ticarətin forma və üsulları haqqında informasiyalar;
   
3. 
   firmanın özünün məqsədləri və potensial imkanları barədə informasiyalar.
   

Marketinq və bazar məlumatları bazası marketinq tədqiqatlarının məqsədin-dən asılı olaraq təşkil olunur və müəssisənin xarici iqtisadi fəaliyyətinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq əlavə məlumatlar hesabına daha da genişləndirilir.

Marketinq tədqiqatları bütövlükdə dünya üzrə hər hansı bir sahə, yaxud da ayrı-ayrı regionlar və sahələr üzrə aparıldığından məlumat bazası da bu səviyyələr üzrə yaradılmalıdır. Həm də toplanan məlumatlar baxılan səviyyələrdə ümumi vəziyyəti və inkişaf meyllərini əks etdirməli və aşağıdakı səpgidə həyata keçiril-məlidir:

• 
  firmanın xarici bazara çıxarmaq istədiyi əmtəənin aid olduğu sahə;
  
• 
  bu əmtəənin əsas istehsalçıları və istehlakçıları olan ölkələr;
  
• 
  ayrı-ayrı istehsalçı firmalar, istehsalçılar və əmtəənin satıcıları;
  
• 
  bazar konyunkturasının vəziyyəti.
  

Bir qayda olaraq marketinq tədqiqatlarının aparılması zamanı istifadə olunan məlumatlar ilkin və təkrar məlumatlar əsasında formalaşdırılır.

İlkin məlumatlar - hər hansı bir məqsəd üçün ilk dəfə top­lanılan məlumat-lardır. İstənilən marketinq tədqiqatları bu və ya digər dərəcədə İlkin məlumatların toplanması əsasında hə­ya­ta keçirilir. İlkin məlumatlar konkret marketinq problem-lə­rinin həlli üçün xüsusi olaraq aparılmış tədqiqatlar nəticəsində əldə edilir. Ona görə də ilkin məlumatlar çox məsuliyyətlə və geniş spektrdə toplanmalı və marketinq tədqiqatlarının bütün tərəflərini əhatə etməlidir. Bunun üçün ilk növbədə tədqiqat metodları seçilməlidir. Tədqiqat metodları- qoyulan məqsəd üçün məlumatların toplanması üsullarının məcmusudur. Tədqiqat metodlarının əsas dörd üsulu mövcuddur: müşahidə, təcrübə, sorğu, ekspert qiymətləri. Digər üsullarda vardır.

Xarici məlumat mənbələri aşağıdakılardır:

BVF, Dünya Bankı, Avropa əməkdaşlıq və inkişaf təşkilatları, BMT və digər beynəlxalq təşkilatların göstəriciləri, dövlət orqanlarının qanunları, fərmanları, normativ aktları, dövlət, siyasi və ictimai xadimlərin çıxışları, dövlətlərin rəsmi statistik göstəriciləri, dövri mətbuat, dövlət idarələrinin nəşrləri, elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri, sərgilər, yarmarkalar, birjalar, beynəlxalq simpozium, konfrans və seminarlar, kommersiya məlumatları və sairə.

İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı olan ölkələrdə müxtəlif biznes növləri sahəsində marketinq məlumatları alınması mənbələrini göstərən xüsusi nəşrlər çap olunur.

Təkrar məlumatların istifadə olunmasının dörd əsas üstünlüyü mövcuddur:

1. 
   ilkin məlumatların toplanmasına nisbətən əldə edilməsinin tezliyi;
   
2. 
   ilkin məlumatlara nisbətən ucuz başa gəlməsi;
   
3. 
   istifadə olunmasının asanlığı;
   
4. 
   ilkin göstəricilərin istifadə olunmasının səmərəliliyinin yüksəldilməsi.
   

Marketinq tədqiqatçısı nəzərdə tutmalıdır ki, bir çox xarici bazar haqqında olan məlumatlar tam olmaya və köhnəlmiş ola bilərlər. Ona görə də onların istifadə edilməsində aşağıdakıların nəzərə alınması zəruridir:

• 
  statistik hesabatlara hansı əmtəə barədə məlumatlar daxil edilmişdir;
  
• 
  məlumatlar hansı məqsədlə, hansı ixtisas səviyyəli mütəxəssis tərəfindən toplanmışdır. Bu məlumatların təhrif olunması üçün hər hansı bir səbəb olmuşd-urmu;
  
• 
  məlumatlar kimlərdən alınmışdır və bu mənbələrin məlumatları təhrif etməyə, yaxud da yalan məlumat verməyə səbəbləri olmuşdurmu;
  
• 
  məlumatlar hansı üsulla alınmışdır və onları etibarlı hesab etmək olarmı;
  
• 
  statistik rəqəmlər yerli və beynəlxalq nəşrlərdəki göstəricilərə uyğun gəlirmi və onlardakı fərq nə dərəcədə əsaslıdır.
  

Maliyyə vəziyyəti yaxşı olan və müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərən kompani-yalarda marketinq informasiyası marketinq informasiya sistemi (MİS) (marketinq information system) çərçivəsində toplanır, təhlil olunur və bölüşdürülür. MİS təşkilatın idarə olunmasının informasiya sisteminin tərkib hissəsidir.

MİS-nin konsepsiyası ilk dəfə ABŞ-da meydana gəlmişdir və keçən əsrin 70-ci illərindən praktiki olaraq istifadə olunmağa başlamışdır.

MİS vasitəsilə alınmış məlumatlar maddi daşıyıcılara köçürülməli və müəyyən müddət ərzində saxlanılmalıdır. Bu onunla əlaqədardır ki, xarici bazarda hər hansı daxili və ya xarici amilin təsiri altında şərait əsaslı şəkildə dəyişdikdə onları müqayisə etməklə optimal qərar qəbulu mümkün olsun. Bununla əlaqədar olaraq aşağıdakı əməliyyatları ayırmaq olar:

- saxlanılma. məlum olduğu kimi göstəricilər və ya məlumatlar bir sıra təzahürlərin müşahidəsi, yaxud da qeydiyyatı nəticəsində meydana gəlir. Ona görə də onlar işlənilməmişdən və istifadə edilmədən əvvəl haradasa saxlanılmalıdır;

• 
  göstəricilərin dəyişdirilməsi. Saxlanılan göstəricilərin saxlanılma, qavranıl-ma, çevrilmə və s. məqsədilə daha əlverişli formaya salınmasıdır;
  
• 
  seçmə, sintez, işlənilmə. Bir qayda olaraq göstəricilərin daxil olması təsadüfi xarakterdə olur. Ona görə də zəruri göstəricilərin axtarılması, işlənilməsi üçün tələb olunan müddətin azaldılması məqsədilə, onların verilmiş əlamətlər üzrə əvvəlcədən seçilməsi zəruridir. Bəzi hallarda tam məlumat almaq üçün bir sıra göstəricilərin birləşdirilməsi tələb olunur;
  
• 
  istifadə. Göstəricilərin zəruri qərar qəbulu məqsədilə çevrilərək istifadə üçün əlverişli formaya salındıqdan sonra onların informasiya şəklində yenidən istehsalıdır;
  
• 
  qiymətləndirmə. Göstəricilərin əhəmiyyəti ona olan tələbdən, etibarlığından və vaxtında toplanmasından asılıdır. Ona görə də göstəricilərin massivi sistematik olaraq baxılmalı və yeniləşməlidir;
  

- etibarlılıq və həqiqiliyi. İnformasiyanın həqiqiliyi və onun təyinatından asılı olaraq nəzərdə tutulan prosesi nə dərəcədə əks etdirməsini xarakterizə edir. Etibarlılıq, hər şeydən əvvəl, informasiyanın işlənilməsi və ötürülməsində istifadə olunan vasitələrin texniki imkanlarını xarakterizə edir. İnformasiya etibarlı, lakin həqiqi olmaya bilər və əksinə;

- tez verilməsi. İnsan tərəfindən informasiyaların verilməsi və qəbul olunma-sının sürəti tətbiq olunan obyektdə situasiyanın dərk edilməsi üçün zəruri olan vaxtla müəyyənləşdirilir;

- dövriliyi. İnformasiyanın verilməsinin dövriliyi və ya tezliyi qərar qəbulunun zəruriliyi ilə əlaqədardır. Operativ idarəetmə səviyyəsində informasiya-nın daxil olması real hadisələrin baş verməsinin dövriliyinə uyğun şəkildə tələb olunur. Vaxtında verilən və daxil olan informasiyalar daha qiymətli olur.

Azərbaycan Respublikasının məlumat bazarı müxtəlif dərəcədə ətraflı işlənilmiş iqtisadi-siyasi xarakterli məlumatlar təklif edən, eləcə də marketinq tədqiqatları sahəsində bütün mümkün xidmətlər göstərilən çoxlu sayda kompani-yalarla təmsil olunur. Bunun üçün müxtəlif təşkilati forma və üsullardan istifadə olunur: informasiya agentlikləri, marketinq tədqiqatları agentlikləri, analitik nəşrlər, göstəricilərin informasiya bankı, informasiya xidməti bazarında provay-derlər və s.

İnformasiyanın alınmasının ən səmərəli üsulu belə kompaniyalara müraciət edilməsidir. Lakin bu kompaniyalar informasiya xidmətləri təklif edərkən göstəricilərin əldə edilməsi və onların hazır şəklə salınmasında müxtəlif üsullardan istifadə edirlər ki, bu da son nəticədə informasiyaların keyfiyyətinə təsir edir.

Marketinq agentlikləri müxtəlif əmtəələrin, istehsalçı-firmaların, istehlakçı-firmaların məşhurluq və geniş yayılması dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsinə, isteh-lakçıların gözündə əmtəənin, yaxud da firmanın formalaşmış nüfuzunun öyrənil-məsinə köməklik göstərir. Bu agentliklərin ən geniş yayılmış xidmətləri rəqib firmaların xarici və daxili bazarda fəaliyyətinin öyrənilməsidir.

Azərbaycanda, hətta iri sənaye müəssisələrinin belə, istehsal etdikləri məhsullara alıcıların münasibətlərini dərindən öyrənmək üçün maliyyə imkanları yoxdur. Ona görə də onların marketinq tədqiqatları agentliklərinə müraciət etmələri daha məqsədəuyğundur.
2. Beynəlxalq marketinqdə bazarin tədqiqi

Ümumiyyətlə, bazarın tədqiqi (market researsh)-komp­leks marketinq tədqiqatlarının bir hissəsidir. Bazarın tədqiqi –xarici ticarət və marketinq fəaliyyətinin bütün məsələləri barədə səmərəli idarəetmə qərarlarının qəbulu üçün məlumat mənbəyi­dir. Marketinq tədqiqatları bir sıra mühüm məsələlərin, o cümlədən xarici və daxili bazarda mövcud vəziyyətin və onun perspektiv inkişafının təhlilini və qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

Xarici bazarın tədqiqinə başlamamışdan əvvəl onun keçirilməsinin məqsədəuyğunluğuna əmin olmaq lazımdır. Ola bilər ki, bu tədqiqatın nəticəsində ixracçının əldə etmək istədiyi məlumatlar digər təşkilat və firmalarda var və yaxud da ölkə və ya xarici informasiya mənbələrində dərc olunmuşdur. Ola bilər ki, çox ucuz qiymətə, hətta telefonla zəng etməklə bu məlumatları əldə etmək mümkün olsun.

Bazarın tədqiqi prosesində nəzərdə tutulan bazar tədqiqatlarının sayının və onun keçirilmə ardıcıllığının müəyyənləşdirilməsi də vacib məsələlərdəndir. Qeyd etmək lazımdır ki, bazarın tədqiqi çox əmək və maliyyə vəsaitləri tələb edən işdir. Bunu aşağıdakı sadə misaldan da görmək olar. Tutaq ki, beş xarici ölkənin bazarını beş əmtəə və beş bazar seqmenti üzrə öyrənmək lazımdır. Bu halda zəruri tədqiqatların sayı 5x5x5=125 olacaqdır. Əgər nəzərdə tutsaq ki, bu halda, kanalları, servis xidmətinin təşkili, rəqiblərin fəaliyyəti, bazarın proq­nozlaşdırılması, reklam, nəqletmə və sairə məsələlər də tədqiqatın sərbəst obyektləri ola bilərlər. Bu konkret halda mümkün bazar tədqiqatları layihələrinin sayının nə qədər çox olacağını təsəvvür etmək çətin deyil.

Bazar tədqiqatları layihələri deyəndə seçilmiş məqsədin əsaslandırılması üzrə əvvəlcədən aparılmış işlər nəzərdə tutulur. Buraya daxildir: onun dəqiqləşdirilməsi, quruluşun əvvəlcədən aşkarlanması istiqaməti, tədqiqatın həcmi, onun həyata keçirilməsi üçün zəruri əmək və maliyyə xərcləri və s. İşin layihə mərhələsi mümkün alternativ variantlar müqayisə olunduqdan sonra, onun rəhbərlik tərəfindən təsdiqi ilə başa çatır. Nəzəri cəhətdən yanaşsaq layihənin bütün variantları ixracçı üçün xeyir­li ola bilər. Ona görə də, əmək və maliyyə vəsaitlərinə qənaət etmək və daha səmərəli praktiki nəticələr almaq məqsədilə tədqiqatın mövzusunun seçilməsi üçün müəyyən prinsip və kriteriyalar işlənil-məlidir.

Bununla əlaqədar olaraq bazar tədqiqatları layihələrini qiymətləndirmək üçün xüsusi üsul işlənilməsi faydalı olardı.

Tədqiqatın mövzusu seçildikdən sonra onun ixracçının özü tərəfindən, yaxud da dəvət olunmuş mütəxəssislər tərəfindən yerinə yetiriləcəyindən asılı olmayaraq tədqiqatın yerinə yetirilməsi əsaslı şəkildə planlaşdırılmalıdır. Bu mərhələdə adətən işin daha yaxşı planlaşdırılması üçün elə suallar siyahısı tərtib olunmalıdır ki, onların cavabları işin yerinə yetirilməsinə köməklik etsin.

Xarici bazarın öyrənilməsi aşağıdakı səciyyəvi xüsisiyyətlər əsasında həyata keçirilir:

• 
  məhsullar (sahə, məhsulun növü, istehsalçı firmalar, satışın forma və üsulları, əmtəəyə xidmət);
  
• 
  istehlakçılar (istehlakın məqsəd və üsulları);
  
• 
  rəqabət;
  
• 
  bazarın olduğu yer (region, ölkə, ərazi).
  

Bazarın bu səciyyəvi xüsusiyyətlərinin kombinasiyası (əmtəə-bazar kombi-nasiyası)-marketinqdə öyrənilən və idarə olunan faktiki obyektdir. Əmtəə-bazar kombinasiyasının formalaşdırılması, qiymətləndirilməsi və seçilməsi müəssisənin bazar-seqment siyasətinin məqsədidir.

Tədqiqat obyekti. Xarici bazarın tədqiqinə başlamazdan əvvəl aşağıdakı çox ciddi hazırlıq işlərinin görülməsi zəruridir:

- problemin formalaşdırılması və məsələnin əvvəlcədən şərh edilməsi;

• 
  axtarış tədqiqatlarının təşkili;
  
• 
  giriş məlumatlarının tələb olunan növünün, onların top­lanması və təhlili üsulunun təyin olunması.
  

Məlumatların toplanması sisteminin müəyyən edilməsi özündə aşağıdakıları birləşdirir:

a) onların ilkin və ikinci məlumat mənbəyindən seçilməsi qaydası;

b) seçmə üsuldan istifadə edərkən bazar tədqiqatlarının həyata keçirilməsi proqramının tərtib olunması;

c)toplanmış məlumatların təhlili qaydası;

ç) problemin həllinin tədqiqatın nəticələrinin daha səmərəli tətbiq olunmasını təmin edə biləcək formada təqdim olunması;

d) bütövlükdə tədqiqatın səmərəliliyinə nəzarətin həyata keçirilməsi və onun nəticələrinin reallaşdırılması prosesində qarşıya çıxan çətinliklərin təhlili.

Həyata keçirilmiş marketinq tədqiqatlarının nəticələri ixracçı üçün ən mühüm bazarların müəyyən edilməsinə imkan verir. Lakin bunun üçün toplanmış məlu-matlar daha çox üstünlüyə malik olan xarici bazarların və onların seqmentlərinin seçilməsinə imkan verən bir sıra əlamətlərə görə sistemləşdirilməlidir. Belə ki, dünya bazarı ayrı-ayrı nisbətən həmcins bazarlara bölünür. Belə həmcinsliyin və yaxınlığın əsasında mədəniyyət və dil kriteriyaları durur. Bu özünü həmçinin həyat səviyyəsinin müxtəlifliyində, əhalinin bu və ya digər əmtəəyə qarşı münasibətində, servis xidmətinin səviyyəsində və s. göstərə bilər. Belə təsnifləşdirmə əsasında ölkələr üzrə bir neçə əlamət üzrə formalaşdırılan bazar seqmentləri seçilir.

Bazarın seqmentləşdirilməsi üsulları müxtəlif ola bilər. Bazarın qruplaşdırıl-ması göstəriciləri əmtəənin səviyyəsi xüsusiyyətlərindən, alıcıların davranışından, onların dinamikası və digər bir çox amillərdən asılı olur. Rəqabətin səviyyəsi, gömrük tənzimlənməsi, xarici bazara çıxarılan əmtəələrin o ölkədə möv­cud olan standart və normalara uyğunluğu da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu səciyyəvi xüsusiyyətlərə görə bazarın seqmentləşdirilməsi ilkin xarakter daşıyır. O, ixracçının öz qarşısına qoyduğu konkret məqsəddən asılı olaraq dəqiqləşdirilməlidir.

Müəssisənin xarici bazara çıxmasının məqsədi çox dəqiq şəkildə müəyyən-ləşdirilməlidir. Bu məsələn, aşağıdakılar ola bilər:

-müəyyən bir vaxt ərzində nəzərdə tutulmuş satış həcminin təmin olunması;

-ixrac olunan əmtəənin nəzərdə tutulan miqdarda satışından maksimum pul əldə etmək;

-yeni bazarlara mümkün qədər az vaxt ərzində daxil olmaq;

-ixracın verilmiş həcmdə yerinə yetirilməsində məsrəflərin minimumlaş-dırılması.

Xarici bazarı tədqiq edərkən nəzərdə tutmaq lazımdır ki, onun həcmi kifayət qədər olmalıdır ki, orada əldə edilən mənfəət hesabına həmin bazarın mənimsənil-məsinə çəkilən xərclərin ödənilməsi mümkün olsun və qazanc qalsın.

Şübhəsiz ki, xarici bazara ölkədə mövcud olan siyasi vəziyyətin sabitliyi, iqtisadiyyatın inkişaf dinamikası və digər oxşar amillərdən asılı olaraq baxılmalı-dır.

Nəhayət, çox yaxşı olar ki, firmanın xarici bazara çıxardığı əmtəəyə tələbat tam ödənilməmiş olsun və tələbatın formalaşmasına minimum vəsait sərf edilsin

Beləliklə, marketinqə ən az xərc çəkməklə maksimum mənfəət əldə etmək şərtilə xarici ölkə bazarını seçib onu mənimsəmək olar.

Bir qayda olaraq, xarici-iqtisadi fəaliyyətlə fəal məşğul olan müəssisələrdə konyuktura-iqtisadi xidmət sahəsi yaradılır. Konyunktura-iqtisadi xidmət şöbəsinin vəzifəsi-marketinqin analitik funksiyasının təşkil olunması və onun həyata keçiril-məsində bilavasitə iştirak etməkdir. Marketinqin analitik funksiyasına müəssisənin daxili və xarici mühitinin nəzərə alınmasının həyata keçirilməsi, bazarın vəziy-yətindən asılı olaraq istehsal-satış fəaliyyətinin təşkili, müəssisənin perspektiv inkişafı və onun ixrac imkanları barədə tövsiyələrin hazırlanması daxildir.

Bu xidmət sahəsinin tərkibində hakim mövqeyi marketinq tədqiqatları şöbəsi tutur. Bu şöbə konyuktura-iqtisadi məsələlər, müxtəlif sövdələşmələrin bağlanması şərtlərinin hazırlanması, xarici tərəf müqabilləri ilə elmi-texniki və istehsal kooperasiyası ilə əlaqədar danışıqlar aparılması, firmanın ölkəsində birgə müəs-sisələrin yaradılması üzrə metodoloji mərkəz rolunu oynayır. İstənilən halda marketinq tədqiqatları şöbəsi marketinq kompleksinin bütün elementlərini əlaqələndirən həlqədir.

Əmtəənin xarici bazara uyğunlaşdırılmasının bir neçə səviyyəsi mövcuddur: regional (milli) əlamətlər üzrə əmtəənin uyğunlaşdırılması, konkret bazar üçün əmtəənin təkrar ixtirası (reqressiv ixtira) və mütərəqqi ixtira.

Belə ki, kompaniya eyni bir məhsulun müxtəlif regionlar üçün xüsusi modelini istehsal edə bilər. Məsələn, «Kraft General Foods» kompaniyası ayrı-ayrı ölkələr üçün müxtəlif qarışıqlar əlavə etməklə kofe istehsal edir: ingilislər üçün süd əlavə etməklə, fransızlar üçün təmiz qara, Latın Amerikası üçün kasın qatmaqla. «Unilver» kompaniyası 85 növdə toyuq şorbası istehsal edir və hər bir ölkəyə oradakı istehlakçıların tələbatını ödəyən şorba göndərir. Bəzən kompaniya öz əmtəəsini hər bir şəhərin hətta dükanın tələbatına uyğunlaşdıra bilər, məsələn Münxen üçün bir növ pivə (məlum olduğu kimi Münxen ən keyfiyyətli pivə istehsal edən şəhər imici qazandığına görə, orada həmin məhsula olan tələbat çox yüksəkdir), Tokio üçün başqa növ pivə istehsal edir. Bundan əlavə, kofe istehsalçıları İsveçrə, «Miqros» mağazalar şəbəkəsi üçün bir növ, kooperativ mağazalar şəbəkəsi üçün digər bir növ məhsul istehsal edir¹.

«Xaynts» firması özünün uşaqların qidalanması üçün məhsullarını Avstraliyada qoyun beynindən hazırlanmış püre, Hollandiyada isə paxladan hazırlanmış püre şəklində satır.

Reqressiv ixtira- köhnə əmtəənin yeni modelinin xüsusi olaraq konkret xarici bazarın tələbatına uyğunlaşdırılaraq yenidən istehsal olunmasıdır.

Məsələn, amerikanın «Natural Cash Register» firması köhnə model olan dəstəkli kassa aparatlarının istehsalını yenidən bərpa edərək onlara müasir kassa aparatlarından iki dəfə ucuz qiymət qoymaqla külli miqdarda şərq, latın Amerikası ölkələri və İspaniyada satmışlar. Bu prosesi həyata keçirərkən firmanın marketinq xidmətinin əməkdaşları onu nəzərə almışdılar ki, müxtəlif ölkənin istehlakçıları yeniliyi qəbul etməyə eyni dərəcədə hazır olmurlar. Bundan əlavə, bu ölkələrdə əhalinin gəlir səviyyəsi o qədər də yüksək olmadığından onlar eyni funksiyanı yerinə yetirən ucuz məhsullara daha çox üstünlük verirlər.

Mütərəqqi ixtira-hər hansı bir xarici ölkə istehlakçılarının ehtiyaclarının ödənilməsi üçün tamamilə yeni əmtəənin yaradılmasıdır. Belə ki, Asiya və Afrikanın kasıb ölkələrində əhalinin ucuz və yüksək kalorili ərzaq məhsullarına böyük ehtiyacı var. Bunu nəzərə alan «Kvaker buts», «Svift» və «Monsanto» kimi firmalar bu ölkələrin ərzaq məhsullarına olan ehtiyaclarını öyrənir, yeni ərzaq məhsulları işləyib hazırlayır və həmin ölkələrin bazarlarında satmaqla yüksək mənfəət əldə edirlər.

Əgər firma həm əmtəəni, həm də onun irəlilədilməsi üzrə tədbirləri xarici bazarın tələbinə uyğunlaşdırırsa onda bu proses iki qat uyğunlaşma adlanır.

Uyğunlaşma prosesi dörd əsas mərhələdən ibarətdir:

1. 
   etiketlərdə yazıların dilinin, etiketlərin rənginin və əmtəənin adının dəyişdirilməsi;
   
2. 
   konkret ölkədəki mühiti nəzərə almaqla reklam müra­ciətlərinin mövzusu və ssenarisinin uyğunlaşdırılması;
   

3) əmtəənin irəlilədilməsində istifadə olunan kütləvi informasiya vasitələrinin uyğunlaşdırılması;

4) əmtəə və xidmətlərin irəlilədilməsi üsullarının yerli şəraitə uyğun-laşdırılması.

Əmtəənin uyğunlaşdırılmasının birinci iki mərhələsində etiketlərin mətni, rənglərin uyğunluğu, reklam mövzusu müx­təlif ölkələrdə bu elementlərin insanlar tərəfindən necə qavran­masından asılı olaraq dəyişir.

Uyğunlaşdırma prosesində firma öz əmtəə və xidmətlərinin irəlilədilməsi üçün bazarına çıxdığı ölkədə müxtəlif vasitələrdən istifadə olunması praktikasını da nəzərə almalıdır.