Mövzu. İNTİbah döVRÜNÜN İNCƏSƏNƏTİNDƏ CİnsləRİn qarşiliqli əlaqəLƏRİ
Yüklə 350,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR
- PETRARKANIN LAURAYA HƏSR OLUNMUŞ SONETİ
|
QARŞILIQLI ƏLAQƏLƏRİ ▪
Antroposentrizm, humanizm – İntibah dövrünün incəsənətinin başlıca xüsusiyyətləridir. ▪
İntibah dövrünün incəsənətinin başlıca mövzularından biri kişi və qadın obrazlarıdır. ▪
Azərbaycan şairlərinin yaradıcılığında qadın obrazları. İntibah dövrü (fr. Renaissance) – insan cəmiyyətinin tarixində ən parlaq səhifələrindən biridir. Bu dövr kilsənin uzunmüddətli hökmdarlığından sonra, bəşər övladların, sevinc və parlaq məzmunla dolu həyata qayıtması dövrü idi. Humanistlərin başlıca tələbi – iqtisadi, siyasi və mənəvi sahələrdə kilsənin hökmranlığına, təzyiqinə son qoyulması idi. Humanizm hərəkatının məqsədi – yeni, erkən orta əsrlərin dini-feodal mədəniyyətə qarşı qoyulan dünyəvi mədəniyyətin yaradılması idi. İntibah dövrünün nümayəndələri həm də zəka azadlığı uğrunda çıxış edirdilər, çünki bu azadlıq vasitəsilə insan, heç bir əngələ rast gəlmədən, öz qabiliyyəti və yaradıcı qüvvələrini inkişaf etdirə bilərdi. İntibah dövrü, başdan-ayağacan spiritualizmin canına işləmiş halda olan ilahi iradəyə tabe olmaq, ondan asılı olmaq haqqındakı abstrakt dini təsəvvürlərə əsaslanan xüsusi bədii formaları yaratmış orta əsr dövrünü əvəz etmişdir. Mənəvi gözəlliyin normasını özündə təcəssüm edən orta əsrin asketik ideala qarşı, İntibah dövrü, dünyanın yeni bədii duyumunun dəqiq və ardıcıl şəkildə işlənib hazırlanmış, humanist prinsiplərini qoydu. Orta əsr mədəniyyətindən fərqli olaraq, belə bir fikir irəli sürülürdü ki, Allah yox, məhz insan hər bir şeyin ölçüsü və meyarıdır; insanın üzərində bütün sənətkarların diqqəti cəmləşir, onlar insanın gücünü, enerjisini, gözəlliyini, dünyada onun əhəmiyyətini alqışlamaqdan yorulmuşdur. Renessanın nəhəngləri, incəsənətin müxtəlif növlərinin fəlsəfi və ictimai fikrin bütün estetik, etik və intellektual normalarını insanda axtarıb tapmışdılar. İnsanın, istər ədəbiyyatda, istərsə də incəsənətdə olduğu kimi, bütün duyğu və ehtiraslar zənginliyində göstərirdilər. Renessansın dahiləri insanı, fiziki cəhətdən gözəl, kamil təsvir edir, onu ən ali, ən müqəddəs sevgi və ehtiram obyekti kimi tərənnüm edir, antik mədəniyyətin humanist ənənələrini yenidən canlandırırdılar. Azadlıq insanın ən zəruri və təbii hüquqlarından biri hesab olunurdu. İnsansevərlik, humanizm, Renessansın əsas məğzi, başlıca məzmununa çevrilirdi. Humanist və maarifçilik ideyalarının inkişafı, cəmiyyət və incəsənətdə kişi və qadınların sosial rolları haqqında əvvəlki təsəvvürlərə mühüm təsir göstərdi. Əvvəldən humanistlərin əsərlərində qadının kişilərlə bərabər qiymətləndirilməsi haqqında imkanın olması, onlar tərəfindən qəbul edilməsə də, insanı öz baxışları, meylləri, özünüdərki ilə bərabər təsvir edən humanizm konsepsiyası, yeni qender münasibətlərinin formalaşmasına böyük təsir göstərdi. Qadın və kişilərin münasibətləri sahəsində Renessansın inqilabi əhəmiyyəti, əsasən insanın ruhu və cisminin azad edilməsində idi. Orta əsrdə yüz illərlə hökm sürən qəddar terrordan, kişi və qadın arasında sevgi, onun tərənnümü, nəhayət ki, incəsənət əsərlərində öz parlaq ifadəsini tapdı. Qender münasibətlərində həyat eşqi ilə dolu humanist başlanğıcı nəinki cəmiyyətin bütün sahələrinə müdaxilə etdi, həm də mədəni tərəqqinin qüdrətli hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi, incəsənətdə bədii yaradıcılıq və dəyişikliklərin stimulu oldu. Renessansın, dünyanın duyumunun parlaq nümunəsini biz, Bokkaçço, Petrarka, Rable, Aretino İntibahın digər titanları-Servantes, Şekspirin yaradıcılığında, onların qadın və kişi münasibətlərində bir-birinə olan sevginin tərənnümündə görürük. İntibah dövrünün incəsənətinin bədii sərvətlərində, dövrün bütün coşğun çalarları, qadın və kişi arasındaki münasibətlərin bütün, haqlı olaraq «sevgi emalatxanası» adlandırıla biləcək məziyyətləri öz əksini tapmışdır. İntibah dövründə sevgi mövzusu bütün insan məkanı və insanla bağlı olana ümumi marağın artması şəraitində çiçəklənib açılmışdır. Sevgi, antik dövründə özünə xas olan və orta əsrlərdə dini- xristian statusu ilə əvəz edilən həyati fəlsəfi kateqoriyası statusunu özünə qaytardı. «Səma sevgisi»ilə «cismani sevgi» qarşıdurmada «cismani», adi sevgi, öz hüquqlarını müdafiə edərək, haqq səsini ucaldırdı. Humanistələrin bir çox əsərlərində sevginin qüdrətinin ucaltması, onu yaradıcı, quruculuq işlərində istifadə etmək arzusu ifadə olunur. XV-ci əsrin Florensiya neoplatonik Marsilio Fiçininin fəlsəfi əsərlərində dünya quruluşunun mərkəzində bütün ilahi sucetləri yerləşdirilib, gücü aşıb-daşan, ahəngdar dünya quruluşunda kosmosun bütün guşələri ilə sevginin qüdrətli telləri ilə bağlı olan insanı yerləşdirib. Harmoniyanın yaşaması, həyatın, kainatın göz-qamaşdırıcı gəzəlliyinin qavranılması, bundan həzzin alınması, dünya ilə vəhdətin
duyumu hissinə heyran olunmaqda qovuşur, yalnız nəciblik və ucalıq ruhu ilə onun canından keçir. Sevgi – dünyanın təmtəraqlı, əzəmətli binasını möhkəmləndirən, insanların isə ən ümumi qardaşlıq birliyində birləşdirən ən möhkəm qurşaqdır, – Fiçino Platonun «Ziyafəti» əsərinin təfsirində belə bir qənaətə gəlir. Ruhu ilə cismani gözəllik vahiddir, ehtiras, həyəcan və duşuncələrə malik olan insan isə-Allahın qüdrətilə yaradılanların ən parlaq nümunəsidir. M.Fiçino əhəmiyyətli dərəcədə daxilən fərqlənən məhəbbətin üç əsas növünü göstərir: məxluqların özünə bərabər olanlara, özündən yüksək olanlara, bir də özündən alçaq olanlara sevgi. Üçüncü halda sevgi-riqqətli, mütəəssir qayğıkeşlikdə, hamilikdə, ikinci halda-alicənab pərəstişdə, ehtiramda özünü göstərir, üçünçü halda isə-bütün sahələrə nüfuz edən humanizmin əsasınını təşkil edir. Oxşar motivləri, Pikodella Mirandolanın yazdığı Benivenisin «Sevgi nəğməsi» nə təfsirlərində tapmaq olur, lakin sevginin mahiyyəti və əhəmiyyəti haqqında Renessans təsəvvürü özünün ən yüksək pafosuna ifadəolunma zirvəsinə Cordano Brunonun fəlsəfi təlimində tapmışdır. Onun «Qəhrəmanlıq şövqü» dialoqunda sevgi «qeyri rasional coşğunluqdan, ağılsız və heyvani olana doğru meyl» dən fərqli olan mübarizəyə insan, təbiətin böyük sirlərini öyrənməyə sövq edən, ölüm qorxusuna, əzab-əziyyətlərə həqarətlə baxmağına əminliyi artıran, sonsuz, qüdrətli, tükənməz Təbiətə qovuşmaq fərəhini vəd edən qəhrəman, alovlu ehtiras kimi təqdim olunur. «Sevgi hər şey deməkdir, o, hər bir şeyə təsir edir, onun haqqında hər şey demək-ona hər bir şeyi aid etmək olar». Cordano Bruno öz qələminin qüdrəti ilə sevgini, hər şeyi əhatə edən insanı məğlub edilməz edən kosmik qüvvəsinə çevirir. İnsan da ilahiyə, təbiətə, onun əzəməti mənasında aidiyyati olan bir məxluq olmaq arzusu ilə yaşayır. Söhbət Florentsiyalı L.Ebreonun öz «Sevgi dialoqlarına» təsvir etdiyi, sonradan B.Spinoza tərəfindən də istifadə olunan Allaha olan intellektual sevgi ilə yaşamasından gedir. İntibah dövrünün digər nümayəndəsi alman panteisti, mistisizmin təmsilçisi Yakob Bömenin də yaradıcılığında sevgi kosmik qüvvə kimi təsvir edilir. O, sevgi və qəzəbi insan tarixinin hərəkətverici qüvvəsi, ilahinin səciyyəvi keyfiyyətləri olduğunu bəyan edir; burada onlar, müvafiq olaraq, xeyir və şərə çevrilir. Allah tərəfindən dünyanın yaradılmasını qəbul edən Böme bu ideyanı özünəməxsus tərzdə izah edir: Allahda əzəldən həm sevgi, həm də nifaq olduğu üçün o, təbiətin cisimlərinə özünü bölüb müdaxilə etdi. Bu yolla Adəm də yarandı: ilk insan olaraq o, əvvəldən əksinə olaraq, kişi və qadın başlanğıclarının bölünməzliyini təmsil edirdi, o, qız-kişi və kişi-qız, yəni androgin olub. Sevgi həsrətinə mübtəla olan androgin Adəm eyni zamanda iki günaha batdı. Bunun nəticəsində sevgi müdriklik ilə bütövlülüyü, yəni ilahi bətndə malik olduğu kamilliyi itirdi. Sevgi ilə müdrikliyin yeni qovuşma prosesinin başlanğıcını, İsa peyğəmbərin bəşər nəslinin günahlarının təmizləmə aktında görmək olar. Sevginin gələcəyi-onun ağıl ilə birləşməsində insanlar arasında ağıllı sevginin yayılmasındadır. Bu sxem çox fantastik xarakter daşısa da, burada onun insanlar tərəfindən hər bir şey olan sevgisi də, dünya sirlərinin dərk olunması prosesində də kamilliyə nail olmaq arzusu ilə ilhamlanması açıq sezilir. Androgin insan ideyası hələ antik dövrdən məlumdur, Platon da bu problemə öz munasibətini bildirib, sonrakı dövrlərdə də sevgi fəlsəfəsində dəfələrlə müzakirə edilib, misal olraq, filosof N.Berdyayevin adını çəkmək olar. İntibah dövrünün incəsənətində qender stereotipi artıq, qəti şəkildə formalaşaraq, özünü ifadə etməyə başladı. Bu prosesin əsasında, incəsənətdə orta əsrin rasional məhdudiyyətlərdən humanistlərin ideyalın himayəsi altında qadın obrazının sərbəstləşməsi dururdu. Nəticədə qadının qender stereotipi Müqəddəs Məryəmin mənəvi rasional obrazı ilə birmənalı əlaqəsini tədricən itirir, açıq-aşkar hissi mənaları ifadə etməyə başlayır. İnsanın məhdud xarakterli xristian stereotiplərinin aradan qaldırılması ayrı-ayrı qender məsələlərin estetik tərəfini gücləndirdi. Məhz buna görə incəsənətdə qadın başlanğıcını özündə ifadə edən duyğu və empatiyanın qender stereotipini özündə daşıyan, (bununla tamaşaçıya əsərlərin fəal, dolub-daşan təsiri daha da güclənir) əsərlər xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Qender stereotiplərini qeyd edilən tərzdə ifadə edən müəlliflər sırasında Leonardo da Vinçi, Rafael, Korreco, Bottiçellini, onların yaratdığı çoxsaylı madonnalarını göstərmək olar. Leonarlo da Vinçinin madonnaları ilk baxışdan anlaşıqlıdır; onların yer üzündə yaşamasının poetik qayəsi hər kəsə aşkar şəkildə sevinc bəxş edir. Onlar öz hissləri, təbiəti ilə insanlarla həmahəngdirlər. Yetkin zərifliyin cazibədarlığı burada ana olmaq alicənablığından, mənəvi yüksəlişdən geridə qalmır. Bu madonnaların vəzifəsi – vaxtı ilə ikonaların yerinə yetirdiyi vəzifədir: dini məqsədlərə cavab vermək. Lakin onların görüşünü heç də xristianlığın asketizm ideyalarını bizə xatırlatmır. Burada xristianlıq,
humanizmin dünyəvi ideyalar vasitəsi ilə qavranılır. Allahın anası burada əvvəlki kövrəkliyini və dindar adma bənzərliyini itirir, daha adi insani canlı duyğuların incəliklərininn ifadəsində zəngin olur. Böyük Rafael portretdə insanın bənzərsiz görünüşünü, onun mənəvi düşüncələrini çox dəqiq ifadə edə bilirdi. O, madonna obrazı üzərində xüsusi səliqə ilə çalışırdı. Rəssam deyirdi ki, madonnaları təsvir edəndə, bütün tanıdığı və gördüyü gözəl qadınları xatırlayırdı. Rafaelin madonnaları öz analıq duyğuları aləminə qərq olublar; lap gənc ana məhz belə özünü aparır; bütün dünya bağrına basdığı körpəsində təcəssüm olunub. Maraqlıdır ki, Rafaelin müxtəlif illərdə bütün madonnaların baxışları öz uşağına yönəldilib. «Bağban-madonna, «Konnestebile madonnası» kimi şedevr sayılan əsərlərdə anaların əzəli hissləri olan sevgi, incəlik, mehribanlıq ifadə olunub. «Quş əlində madonna» əsərində ananın qucağından qaçıb quşu tutmaq istəyən uşaq da, gülü əlində oynayan digər uşaq da ananın diqqətindən yayılmır. Rafaelin yaratdığı yalnız ikisi – “Sikstin madonnası» və «Kürsüdəki madonna» əsərlərində tamaşaçıya baxır. İlk dəfə olaraq rəssam burada ananın sakit tənhalığını pozur, onu, bir növ, geniş, əhatəli dünyaya baxmağa dəvət edir. «Kürsüdəki madonna» bu çağırışı sanki qəbul edir, amma onun baxışı həyəcanlıdır, o sanki öz uşağının müdafiəsinə qalxır, «Sikstin madonnanın» baxışı isə, qəmgin olsa da gələcəyə ümidlə doludur, bu gələcəyə doğru əzəmət və sadəliklə irəliləyir, özü ilə ən böyük sərvətini – oğlunu aparır. Ola bilsin ki, onun cazibədarlığının əsası məhz bu, insanlara ünvanlanan etibar və məhəbbətdədir. Dini süjet ali vəzifə naminə ölümlə, iztirablarla üzləşməyə hazır olan qadının əzəmətinin himninə çevrilir. İgidliyin gözəlliyinə, madonnanın zahiri gözəlliyi uyğun gəlir, o, ucaboy, qamətli, məlahətliliyinin çiçəkli bir dövründə olan güclü qadındır. Rafaelin lövhəsi, analığı, onun mənəvi gözəlliyini, uca səadətini, eyni zamanda da əzablılığını təcəssüm edir. İntibah dövrünün əsasında müəyyən (istər qadın olsun, istərsə də kişi) sintetik, yəni ümumiləşdirilmiş obrazın ideal şəkildə inkişaf etmiş mənəvi və fiziki cəhətdən gözəl olan mükəmməl bir obrazın yaradılmasına qarşısıalınmaz bir meyl duyulur. Belə ideal obraz Bottiçelli, Leonardo da Vinçi, Mikelandcelo, Titsian və digər sənəkarların yaracılığında mərkəzi problemə çevrilir. Məhz onların qismətinə, insanın yüksək cürətlərin, ruhun nəcibliyinin şöhrətləndirilməsi düşüb. Bu dahi rəssamlar, öz ideallarının tam dolğunluğunu, bu ideallara tabe etdirdiyi və müşahidə etdiyi həyatın rəngarəngiliyinin ifadəetmənin bədii-estetik vasitələrinin inanılmaz zənginliyini aşkar etdirər. İntibah dövrünün incəsənətində insan şəxsiyyətinə yaranmış böyük maraq, portret tanrının geniş yayılmasına səbəb oldu. Qadın və kişi portretlərinin təsvirləri antik modellərinin təsiri altında yaransa da, indiyə qədər bizi, öz qürürlu ciddilik, gözəllik və kamillik ilə cəlb edirlər. Belələri sırasında Rafaelin «Donna Belatonun portreti», «Çiynində sincab dərili xanım», «Baltasar Kastilyoninin protreti», Leonardo da Vinçinin «Çeçiliya Qallerianinin portreti», «Cokonda», D.Bellininin «Kişi portreti», Tutsianın «Əli əlcəkli cavan kişinin portreti» kimi əsərlər bu qəbildəndir. Bu portretlərin məqsədi tamaşaçılara nəinki hər bir insanın özünəməxsusluğunu, həm də kişi və qadın fərdiyyətçiliyi, şəxsiyyətin aliliyi haqqında humanist təsəvvürlərinin çatdırılması idi. Portret canrında yaradılmış əsərlərin şahı Leonardo da Vinçinin «Mona Liza» («Cokonda») əsəridir. İlk dəfə olaraq, dünyəvi portret, dini mövzüda olan kompozisiyalarla bir sırada durur. Bu portetin başlıca keyfiyyəti – onun insaniliyidir. Burada insan zəkasının dərinliyi və tükənməzliyi açıqlanır. Madonnanın üzünün ifadəsini tutmaq olmur. Burada cazibədar təbəssüm, incə istehza, həssas fərasət gözə çarpır. Məlahətli zəriflik burada iradə ilə birləşib daxili gərginlik qəribə bir təmkinliklə çulğalaşır. Bu qadının hədsiz dərəcədə mənalı sifəti ay işığının landşaftı üzərində verilib. Fikir var ki, «Mona Liza» Leonardo da Vinçinin şifirlənmiş avtoportretidir. Marianna de Frankın (1985) tədqiqatlarına görə, qadın davranışının qender stereotipinin əsasında onun duyğular aləmi durur: qadınlar insanlar arasındakı münasibətləri daha yaxşı dərk edir, öz hisslərini açıq və bacarıqla ifadə edir (mimikaya da müraciət edilir). Sənətkar, görünür ki, Mona Lizanın sosial statusunu duyaraq, yaratdığı əsərin qəhrəmanının gülüşündə bunun yığcam ifadəsini verə bildi. Qeyd edək ki, ümumiyyətlə Renessans sənəti Orta əsr dövrü ilə qadınların cəmiyyətdə rolunun artması ilə səciyyələnir. Cəmiyyətdə qadının rolu artır. Gözəl görünüşlə yanaşı onun savadı, ağlı, intellekti, ümumi mədəniyyəti də yüksək qiymətləndirilməyə başlandı. Gözəl qadın mövzusu, onun tərənnüm edilməsi, onun fiziki və mənəvi gözəlliyinin tərifi ədəbiyyat və incəsənətdə aparıcı mövzu oldu. Məhz təsviri sənət qadının, onun imkanlarının ifadə olunmasının hədsizliyinin, analıq və qadın mərhəmətinin ideallarının ahəngdar və kamil şəkildə ifadə olunması sahəsinə çevrildi.
Rəssamların diqqət mərkəzində çılpaq qadın bədəninin təsviri olub. Bu mənada S. Botiçellinin «Veneranın (Zəhranın) anadan olması» maraq doğurur. Külək əsdikcə o, dənizin sularında balıqqulağının içində sahilə doğru üzür, burada onu, pəri qarşılayaraq, onun çılpaq, hədsiz dərəcədə gözəl bədənini çəki çəkilmiş rəngli örpəklə örtməyə hazırlaşır. Veneranın üzü zərif ıə cavandır, onun zahiri görünüşü gözəl və pakdır. Eyni zamanda Veneranın təsvirində onun qızıla çalan buruq-buruq olan saçları ilə bağlı bir gərginlik var. Bədəni bürüyən bu saçlar ilanlar yumağını xatırladır. İnsanda bu günahsız, pak ilahənin gələcəkdə özü ilə gətirə biləcək dağıdıcı ehtiraslar duyğusu istər-istəməz yaranır. Corconenin «Yatan Venera» rəsmi çox şöhrətlidir. Gözəl çılpaq qadın çəmənlikdə gül-çiçək içində yatır, ətrafdakılar onun yuxusunu qoruyur. Ağaclarda bir yarpaq da tərpənmir, göydəki qızıla çalan bulud da quruyub yerində qalıb. Getdikcə uzaqlaşan təpələrin yumşaq cizgiləri bir növ yatan gözəlin bədəninin cizgilərini təkrarlayır. Bu cizgilər çox hamardır. Sakitlik, dinclik, ruhun paklığı olduğca rahatdır. Bəlkə də, gözəl qadının onun beşiyi olan Yer kürəsinin belə aydın, belə sadə təsviri indiyə qədər olmayıb. Dünya incəsənətində bu qadın bədəninin ən poetik təsvirlərindən biridir. Burada qadın gözəlliyinin idealı, xöşbəxtlik arzusu öz ifadəsini tapıb. Rəssam Karavaco öz lövhələrində təsvir etdiyi qadınların daha demokratik tipini axtarır. Öz qəhrəmanlarını o, şəhər izdihamlarında, xalqın arasında güclü, parlaq xarakterləri, yadda qalan sifətləri axtarıb tapır. Qaraçı qadınlar, üzü qırışmız qoca qadınlar, cavan kəndli qadınlar rəssamın diqqət- nəzərində olur. Onu həyatda səmimiyyətlə, bir-başa gördüyü, muşahidə etdiyi canr səhnəcikləri cəlb edir. Qəhrəmanların yaşadıqları həyatı, onların evi, ailəsi, uşaqlarına bağlı olaraq həyatın mənasını təşkil edir. Bu varlığın, yəni qadın aləminin simvolik modeli rəssamın hər bir lövhəsində yenidən rekonstruksiya edilir. İntibah dövrünün feminizmində də qəhrəman, ruhu və bədəni güclü, dəyanətli olan, özünü müdafiə edə bilən, cəsarətli və öz bacarıqlarında inamlı olan qadın idealı təbliğ olunur. Bu mənada Corconinin «Yudif» adlı rəsmi, müəyyən maraq kəsb edir. Qədim İncil rəvayətinə görə, Yudif öz canından belə keçib, düşmən düşərgəsinə daxil olur, onun başçısının başını üzür. Sucet qəhrəmanın cizgiləri, onun daxili sakitliyini, öz işinin haqlı tutduğunun fiziki ifadəsidir. Üzündə xəfif təbəssüm, kiprikləri, gözlərini kölgəli saxlayır, o, zərifliyin təcəssümüdür. Yudifin obrazında yeni qender orientasiyaları özünü biruzə verir, burada qadının qender statusu, davranış və motivasiya stereotipləri dəyişilir. Renessans incəsənətində kişi gözəlliyi, bədənin fiziki kamilliyini təkminləşdirmək tələbatı yenidən üzə çıxdı. Kişi bədənidə, qadın bədəni kimi, bədii-estetik təsvirinin layiqli predmetinə çevrildi. İntibah dövrünün rəssamları üçün qadın və kişi bədəninin bütün xüsusiyyətlərinin təsviri, (quruluşu, müxtəlif hərəkətlərə olan həvəs) əsl tələbatına çevrildi. Proporsiyalar (nisbətlər) haqqında təlimin yaradılmasında, insan anatomiyasının mahiyyətinin öyrənilməsində onların böyük xidməti olub. İntibah dövrünün incəsənətinin maskulinliyinin müxtəlif növləri təmsil olunub: yeniyetmə oğlanlar və zərif kişi obrazlarından tutmuş, cəsarətli, güclü kişilərin obrazlarınadək. O dövrün rəssamlarının əksəriyyəti, zərif oğlanların (Leonardo da Vinçi «Baxus», Pinturikkio «Oğlan portreti») şəklinin çəkməsinə üstünlük verirdilər. XV-XVI əsrlərdə zadəqan mədəniyyətində kişilərdə zadəganlıq əlaməti sayılan qadın zərifliyi, incəlik (zəriflik, süstlük mənasında) alqışlanır və təsviri sənətdə mümkün qədər çox təsvir olunurdu: Titsianda, Rubensdə Adonisin portretləri, Rembrantda «Hannimedin qaçırılması», Velaskesin «İngilis don Antonio», Van Deykdə zərif cizgilərlə çəkilmiş «Avtoportertini» burada misal olaraq gətirmək olar. Cəsarətli, qüvvəli kişi obrazının ən parlaq təcəssümünü biz böyük rəssam və heykəltəraş olan Mikelandcelonun yaradıcılığında tapa bilirik. O, müxtəlif incəsənət növlərində Renessans dövrünün məzmununu hədsiz dərəcədə parlaq və qüvvətli şəkildə açıqlamış, öz səviyyəsi və əhatəliliyinə görə misli görünməmiş əsərləri yaratmışdır. Mikelandcelonun diqqət mərkəzində döyüşən, nəhəng insan durur. Bu mənada Davudun heykəli müəyyən maraq doğurur. Florentsiyanın höküməti yerləşən Sikkoriya meydanına yerləşdirilmiş heykəl, ictimai səcdə yerinə çevrildi. O zaman Florensiya respublikası öz azadlığı uğrunda mübarizə aparmaq əzmində idi. Vətəndaşlar inanırdılar ki, kiçik Florensiya vaxtı ilə nəhəng Qoliafa gənc çoban qalib gəldiyi kimi qalib gələcək. Mikelandcelonun yaradıcılığında başlıca mövzuya çevrilmiş şücaət, qəhrəmanlıq ideyası məhz bu heykəldə ifadə olunur. Gəncin gözəl bənizində qəzəb ifadə olunub. Qəzəbli baxışı düşmənə zillənib, əli sapandı sıxır. Bədəni gözəldir, Davud qüvvəli və qoçaqdır.
Mikelandcelonun digər heykəlində («Zəncirlənmiş əsir») əsərin qəhrəmanı, əlinə – ayağına bağlanmış zəncirləri qırmaq istəyir. Burada heykəltəraş heyranedici bir dəqiqliyi ilə naümidlik, qəhrəmancasına göstərilən səy, həddindən böyük gərginliyi təsvir etdi. Digər «Can verən əsir» əsərində qəhrəman, əksinə, öz zəncirlərini qırmır. Bu gözəl və güclü fiqur vasitəsilə dəhşətli fiziki əziyyətlərdən azadolunma vəziyyəti açıqlanır, gözəl yarıçılpaq kişi bədəni təsvir olunur. Mikelandcelo zəif insanları göstərməyib. Onun kişi obrazları, lap ölüm ayağında, ya da ki, ümidini itirmiş kimi təsvir olunsa da həmişə güclüdürlər. Onun kompozisiyalarından parlaq olanlardan biri «Adəmin yaradılması»dır. (Sikstin kapellasının damında naxışlar): burada yaradıcılığının əbədi simvolu açıqlanır. Yaradan Allahın əlinin dəyməsi Adəmə elektrik qığılcım təsirini göstərir: onun gözəl, yarıçılpaq bədənində həyat canlanır. Bu naxışlar dahiyanə sənətkar tərəfindən yaradılmış faciə simfoniyası kimi qavranılır. Bu insanın yaradıcılıq qüvvəsinin zirvəsi, onun cismani və mənəvi gözəlliyinin alqışlanmasıdır. İntibah dövründə qadın gözəlliyinin öz idealı olub. XV əsrdən başlayaraq müxtəlif, qadın gözəlliyinə həsr olunmuş, özündə ona olan tələbləri yaşadan çoxsaylı traktatlar yaradılır. Misal olaraq, XV əsrdə Anyolo Firensiola tərəfindən yazılmız «Qadının gözəllikləri haqqında» traktatını göstərmək olar. «Qadının bədən quruluşu böyük, möhkəm, həm də yığcam olmalıdır. Həddindən artıq böyük. iri, yaxud xırda, arıq bədən yaxşı ola bilməz. Ən gözəl boy-yumru, qədd-qamətli, ağ, ləkəsiz olmalıdır. Çiyinləri iri olmalı, sinəsində bir dənə də sümük bilinməməlidir. Bədəni nə arıq, nə də kök, amma ətli, sulu, müəyyən ölçülərdə olmalıdır, bu ölçülərin üzərində fərasətlilik, cəldlik, çariçəni xatırladan qədd- qamət olmalıdır». Bütün insanların gözündə gözəl sayılan və gözəl görünən ümumbəhəri norma var. Rəsam ayrı-ayrı ideal cəhətləri sintez edib, ifadə etməyə çalışanda, nəzərə almalıyıq ki, onlar həqiqətdə bir insana yox, ümumiyyətlə insanlara aiddir. O dövrdə mövcud olan qadın gözəlliyi ölçülərinə uyğun rəssamlar bir çox qadın obrazlarını yaradırdılar. Titsianın rəsmlərində böyük bədənli, təmtəraqlı gözəllər məhz bu qəbildəndir. Rubensin lövhələrindən biri olan «Virsaviya» da onun yaradıcılığının təntənəsi, şedevridir. İncildə söylənilir ki, çar Davud bir dəfə, sərkərdə Uriyanın arvadı – Virsaviyanı suda çimən görüb. Onun gözəlliyinə heyran qalan çar dəhşətli cinayətə əl atıb: Uriyam müharibəyə, özü də ən qızğın döyüşlər gedən əraziyə göndərib. Ölüm xəbəri gələndə çar Virsaviyanı özünə alır. Digər lövhələrində də o, analoji gözəl, dolubədənli, həyatsevər qadın obrazlarını – «Diananın şikardan qayıtması», «Qraf Tomas Arundel və onun arvadı», «Yelena Furmanın portreti» əsərlərində yaratmışdır. Onun qırmızı yanaqlı madonnalarında heç bir müqəddəs paklıq əlamətləri yoxdur. Onun apostolları-qəribə görünən sağlam qocalar və körpələrdir, antik əfsanələrin qəhrəman qadınları isə – dolğun, dadlı yeməkləri, şənlənməyi xoşlayan Antverpen qadınlarını xoşlayır. Rubensin xoşbəxt dolğun həyatı onun rəsmlərində ayna kimi əks olunub. Onun fırçası dəyən yerdə canlı həyat çiçəklənir, qızğın rənglər səpələnir. Bütün qeyd edilənlər İntibah dövrünün incəsənətində qender münasibətlərinin inkişafına aid müəyyən təsəvvür yaradır. Təsviri sənət, heykəltəraşlıq və digər sənət sahələrində qadın gözəlliyi tərənnüm edilir. Qadının qəlbindəki harmoniyanı əks etdirir, analıq və qadın mərhəməti ideallarını şöhrətləndirirdi. Rəssamların və tamaşaçıların təsvirində qadın eyni zamanda ilham pərisi və səcdə obyekti kimi sıxış edir, yaradıcılığa qadır olan isə kişi idi, onun hökmran mövqeyi son nəticə etibarilə qadını incəsənətlə bağlayan bir çox münasibətlərdən uca tutulurdu. İntibahın ifadə etdiyi bütün yeni meyllər və tendensiyalar sırasında cinsindən asılı olmayaraq, şəxsiyyətin dərki, onun müsbət cəhətlərinin, yenilməz ucalığının açıqlanması durur. Məhz humanizm sözün ən geniş və ümumi mənasında Renessans incəsənətinin mahiyyətini təşkil edir, burada ümumi şəkildə dövrün mənəvi təcrübəsi, şüurda baş verən inqilab açıqlanır. Azərbaycanda İntibah dövrü Atabəylər və Səfəvilər dövlətləri arasındakı mərhələyə təsadüf edir və üç hissəyə bölünür (XII-XV əsrlər). Bu dövrdə təbii və ictimai elmlər gur çiçəklənir, memarlıq, şəhər tikintisi, incəsənətin müxtəlif növləri xeyli inkişaf edir. Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı o dövrün farsdilli ədəbiyyatının ən uca zirvəsini təşkil edirdi. Bu ədəbiyyat öz növbəsində geniş şöhrət qazanan Azərbaycan poeziya məktəbinin tərkib hissəsi idi. Böyük Azərbaycan şairi və mütəffəkkiri Nizami Gəncəvinin poemalarını tədqiq edərkən biz görürük ki, o, kainat, əxlaqi və sosial münasibətlər, kişi və qadınların haqqındaki suallara dönə-dönə
cavab axtarırdı. Nizaminin etik baxışlarının ən dəyərlisi onun qadına, sevgiyə və ailəyə olan baxışlarıdır. Burada Nizaminin humanistliyi öz ən parlaq ifadəsini tapmışdır. Onun tərəfindən yazılmış Leyli, Şirin, Nüşabənin obrazları bu günə qədər öz məlahətini və gözəlliyini itirməyiblər. Şəriətin ehkamlarına qarşı çıxaraq (burada qadın alçaq və günaha batmış məxluq kimi qələmə verilirdi), Nizami zəngin mənəvi keyfiyyətlərə, ağıla, qabiliyyətə, cəsarətə malik olan qadın obrazlarını yaratmışdı. Çariçə Nüşabəni xatırlayaq: «O, dövləti, burada ağıllı və ədalətli qayda-qanunları yaradaraq idarə edir». Şairin dediyinə görə, bu qadın bir çox kişilərdən fəaldır, məsləhətdə önəmli, qəlbən aydın və qururludur. Onun cəsarəti və müdrikliyi qarşısında hətta Makedoniyalı İsgəndər diz çökmüşdü. Nüşabənin ərazisinə yürüşlə gedən böyük sərkərdə çariçə ilə görüşür. Nüşabə sərkərdə ilə söhbətdə özü haqqında belə danışır: «Erkən tinətliyəm, olsam da qadın,
Bu sözlə Nüşabə o dövr üçün çox qeyri-adi olan ideyanı-qadın və kişinin cəmiyyətdə bərabər olması ideyasını irəli sürür. Belə yolla Nizami qadın haqqında dini mövhumatı rədd edir (qadının alçaq bir məxluq kimi qiymətləndirilməsi), qadın və kişilərin bərabərhüquqlu olması uğrunda çıxış edirdi. «İqbalnamə» əsərində Nizami monoqamiyanı nigahın yeganə məqbul formasının olduğu ideyasını irəli sürüb. O yazır ki, kişilər üçün elə bir arvad bəsdir, əgər onun çoxlu arvadı varsa, deməli heç biri yoxdur. Nizaminin bu fikirləri əsaslı şəkildə şəriətlə ziddiyyət təşkil edir: məlumdur ki, şəriət qadınların qapalı yaşamasını və çoxarvadlılığı məqbul sayır. Ailələr möhkəm olmur, çoxarvadlı kişi tək qalır, çünki arvadların heç biri onu sevmir. Nizami çoxarvadlılığın, uşaqların tərbiyəsi işi üçün də zərərli olduğunu qeyd edir. Onun fikrincə, müxtəlif arvadlardan müxtəlif xasiyyətli uşaqlar doğulur, onlar bir-birilə dostluq etməyəcəklər, çünki anaları bir deyil. «Əgər oğlunu ədəbli görmək istəyirsənsə, onda, sinəsində bir qəlb olduğu kimi atası da, anası da bir olmalıdır» (6). Qadın azadlığı ideyasını təbliğ edən Nizami, çox vaxt islamaqədərki dövrünü ideallaşdırır: o zaman qadınlar çadra və çarşab nə olduğunu bilmir, dövlət və ictimai işlərə onlar buraxılmırdılar, öz taleyinə sahib durur, kişilərlə məclisdə yan-yana oturub yeyib içirdilər. Nizaminin kişi və qadının sevgisi haqqında ideyaları, xüsusi olaraq, diqqəti cəlb edir. Xatırladaq ki, orta əsr dini xadimləri, bu münasibətləri, insan təbiətinin günahkar tərəflərinin ifadəsi kimi qiymətləndirirdilər. Nizami belə fikirlərdən çox uzaqdır. Öz humanist baxışlarına sadiq olaraq o, qadını gözəl və uca məxluq, sevgini isə – insan təbiətinin uca və nəcib ifadəsi olduğunu hesab edirdi. Qadın və kişi arasındakı məhəbbət – insan ruhunun ali və təbii vəziyyətidir. Şair dərin rəğbətlə sevgidən, sevgililərdən yazır, onların mənəvi vəziyyətini açıqlayır. Nizami hesab edir ki, əsil sevgi hissi insanı həvəsləndirir, onu ilahi göylərə qədər ucaldır, daxilində olan yaradıcı qabiliyyətlərini oyada bilir. Sevən insan öz sevgisi naminə böyük igidlik göstərə bilər. «Xosrov və Şirin» poemasında Nizami daşyonan Fərhadın, Şirinə olan sevgisi naminə daş qayasını yardı. Uca sevgi hissi ona, yenilməz və ecazkar qüvvə verdi. Bu nikbin sevginin təsiri altında, avara, şəhvətpərəst və qayğısız bir hökmdar olan Xosrov alicənab, xeyirxah bir insana çevrildi. Nizaminin fikrincə, sevgi-nigahın mənəvi motivi, onun etik əsası olmalıdır. Yalnız cəsarətsiz və cılız insanlar öz ehtirasların quluna çevrilərək, özünü yüngül əlaqələrdə israf edir, eyş-şürətin düşgünü olurlar. Möhkəm xasiyyətli insan öz sədaqəti və namusunu hər bir sınaqdan qoruyur, öz sevgilisinin qədrini bilir. «Xosrov və Şirin» əsərində Mehin Banunun dilindən şair deyir ki, sevən qız yalnız öz xoşbəxtliyini düşünməli, öz qiymətsiz olan namusunu qoruyub saxlamalıdır. Öz paklığını qoruyub saxlamaq üçün o, özünü almalı, sevgi gücünü, xasiyyət möhkəmliyini əldə etməli, sevdiyi adamın dalınca sürünməməlidir. «Yaraşmaz kişinin dalına düşmək, Bu sifət qadında olmasın gərək, Çox tezətər gülü əldə tutdular İyləyib, iyləyib sonra atdılar». (6) Xosrovu atəşli məhəbbətlə sevən Şirin yoldan çıxmır, paklığın və ali hisslərini qoruyur. Nizami Şirini fəal, hərəkətdə olan, öz xoşbəxtliyi uğrunda daima mübarizə aparan bir insan kimi təsvir edir. O, sevdiyi adama ərə gedib, öz taleyini özü həll etdi. Nizami cazibədar, mənəvi cəhətdən zəngin Şirin
obrazını yaradaraq, qadına, sevgiyə, kişi və qadınların qarşılıqlı münasibətlərinə olan ənənəvi feodal baxışlarını rədd edir. Nizaminin qadınlar haqqında fikirləri mütərəqqi və liberal səslənirdi. Onun noemalarında qadınlar müstəqil, sərbəst, təşəbbüskardırlar, onlar cəmiyyətin aparıcı qüvvəsi olmağa qadirdirlər, onlara cəsarət, düzgünlük, vicdanlılıq, hazırcavablılıq xasdır. Şairin əsərlərində qadınlar – əxlaqın və namusun qoruyucusu, ailə ocağının yaradıcısıdırlar. Qadın və kişinin arasındakı sevgi kimi uca mövzusunu, İntibah dövrünün böyük Azərbaycan şairi Mühəmməd Füzuli öz yaradıcılığının şedevri olan «Leyli və Məcnun» poemasında açıqlamışdır. Burada o, özünü, insan qəlbinin dahi bilicisi kimi ifadə etdi. Nizami tərəfindən dahiyanə işlənib hazırlanmış Leyli və Məcnun faciəsini Füzuli özünün yaratdığı konsepsiya əsasında yenidən öz təəssüratından keçirərək, bir sıra canlı bədii obrazları yaratdı. Lirik şerlərdə təcəssüm edilən sevgi mövzusunu Füzuli, öz poemasında daha geniş və çoxşahəli şəkildə açıqlayır. Sevginin gücü burada insanın, onun hiss və meylləri, təbii ehtiyaclarının qüvvəsi kimi qiymətləndirilir. Feodalizm dövründə, mənəvi meyllər azadlığı küfr kimi, islama qarşı çıxması kimi qiymətləndirildiyi şəraitində, məsələnin bu kimi qoyuluşu heç də asan iş deyildi. Əgər müsəlman qadının vəziyyətini, onun adi insan hüquqlarından məhrum edilməsini, ərinin özbaşınalığa dözməli olduğunu nəzərə alsaq, onda sevgi kolliziyasının işıqlandırılmasının sosial əhəmiyyəti göz qabağındadır. Şair öz poemasında insanın, qəlbindəki ən məhrəm, gizli saxlanılan hisslərin ifadəsinə hüququn olması ideyasını müdafiə edir. Sevgini müdafiə etmək mümkündür və vacibdir: ona qurban verilməlidir, o, ifadənin cəm edilməsini tələb edir. Qanun, qayda, adət-ənənələr ona qarşı çıxır, sevgi basılır, alçaldılır, təhqir edilir. Yalnız böyük qəlbi olan insan, əyilmədən, taleyin ağır zərbələrini qəbul edə bilər, çünki sevgi – birinci növbədə əzabkeşlikdir. Yalnız təmənnasız sevən adam, Füzulinin lirik qəhrəmanları tək, öz sevgi iztirablarından həzz ala bilər. Yarəb, bəlayi – eşq ilə qıl aşina məni, Bir dəm bəlayi – eşqdən etmə cuda məni Qeysin Leyliyə sevgisi nəinki pak və idealdır, o, həm də çox güclüdür. Leyli, öz sevgilisini ondan da artıq sevir. Öz qadın zərifliyi ilə belə o, Məcnunla birləşəcəyinə ümidini itirmir. Onu İbn Salama ərə verirlər, o isə ərindən uzaqlaşır, özünü qoruyub saxlayır. Leylinin iztirabları, onun həyatının yolu çox təbii görünür, onlar sosial və psixoloji cəhətdən həqiqidir və mümkün qədər dəqiq Şərqdə qadın – qulun vəziyyətini özündə əks etdirir. Sevgi hissinin formalaşdığı sosial və mənəvi həddlərinə faciyəvi şəkildə uyğun gəlməməsi, xoşbəxt finalın mümkünsüzlüyü onunla nəticələnir ki, Məcnunun sevgisi, həyatdan təcrid edilmiş, platonik xarakter alır. Leylidən ayrı düşmüş Məcnun mənən ona qovuşur, axırda Leyli onun üçün öz əvvəlki əhəmiyyətini itirir. Ruhlar qovuşur, bütün maddi olan sanki ideal şəklə düşür. Məcnun, Leylidən düşəndən sonra, «korluğuna» o qədər alışır ki, Leylinin göz qabağına gətirilən obraz ona o qədər yaxın olub ki, həqiqi Leyli, anlaşıqsız olub, ona artıq lazım deyil: sevgililərin xoşbəxtliyinə mane olan səbəblər şəxsi faciə həddlərini aşır, geniş sosial – fəlsəfi məna alır, böyük insan arzusunun gerçəkləşməsinə, təbii, heç nə ilə məhdudlaşmayan yaşaması və inkişafına mane olan gerçəkliyi ifşa edir. Tariximiz, ölkəmizin həyatında, mədəniyyət və incəsənətin böyük rol oynayan bir çox azərbaycanlı qadının adlarını qoruyub saxlamışdır. Bu mənada XII əsrdə yaşayıb yaratmış şairə Məhsəti Gəncəvinin (Mənicə xanım) şəxsiyyəti xüsusi maraq kəsb edir. Nizaminin müasiri olan məşhur şairə Gəncədə, Xarabat küçəsində yaşayırdı. M.S.Ordubadinin qeyd etdiyi kimi, bu küçədə incəsənət adamları yaşamışdır; onlar nəinki xalq arasında, həm də xeyriyəçi feodalların saraylarında böyük rəğbətlə qarşılanırdılar. O zaman Şərqin şəhərlərində elə küçələr olub ki, burada yalnız müğənnilər, musiqiçilər, rəqqaslar məcnunlaşmışdı. Ruhanilər belə küçələri «mənəviyyatsızlıq yuvası» adlandırırdı. (2) Məhsəti hərtərəfli təhsil almışdır: onun poetik irsi ilə tanışlıq göstərir ki, onun, təbii elmlər, bir sıra humanitar elmlər, o cümlədən fəlsəfə sahələrində dərin bilikləri olub. O, həm də musiqiçi kimi məşhurlaşmışdı, şahmat oynuna dərindən bələd idi. Məhsəti gənc ikən, incəsənətə yiyələnməyə başladı. Dörd yaşında atası onu məktəbə qoydu; o istəyirdi ki, qızı savadlı olsun. 10 yaşında o, musiqini öyrənməyə başladı. Xanəndə və musiqiçilər onu bir neçə musiqi alətlərdə çalmağı öyrətdilər. Öz bacarıqlarını o, sultan Mahmud Selcukinin sarayında nümayiş etməyə başladı.
Məhsətinin əsərləri əsasında, onun, Gəncə xatibinin (ruhani şəxs) oğlu Əmir Əhmədlə sevgisi haqqında yazılmış poema bu cünə gəlib çatmışdır. Bu poemanı şair Cövhər rubai üslubunda yazmışdır; özü də bu rübailər şairənin öz şerlərindən götürülmüşdür. Dərin fəlsəfə məzmunu daşıyan rübailər dünya və şərq poeziyası xəzinəsinə tam hüquqla daxil edilmişdir. Şairənin poetik irsinə 400 rübai və bir qədər şerlər daxildir. Məhsətinin əsərləri milli ənənələrə daxildir, humanist, həyatsevər məzmununa malikdir. Humanist ənənələrə sadiq olaraq, o, insanları dolğun sevinclə dolu həyatı yaşamağa çağırır, ölümdən sonra həyatın mövcudluğunu şübhə altına alır. Məhsətinin, axirət həyatına ümidlərin boş olması, insanın, bu dünyada bütün nemətlərdən dadmağa haqqın olması ideyaları, hakim dini-əxlaqi ekham olan – ölümdən sonra cənnət nəşəsinin olması ideyasına qarşı çıxırdı. Şairənin təsəvvüründə insan – maddi və mənəvi başlanğıcların vahidliyi, ruh və cisimin ayrılmaz bədənidir. Məhz bu dünyada o, parlaq məzmunlu, sevinclə dolu həyata can atmalıdır. Məhsətinin həyatsevər poeziyası o dövr üçün çox cəsarətli idi, o, şəriətin kəlamlarına, hakim qanun – qaydalara qarşı çıxırdı, yəni insanları sevinc dolu həyata istiqamətləndirirdi. Hakim ideologiyaya qarşı çıxış edən şairə öz əsərlərində ruhanilərin qüsurlarını, onların ikiüzlülüyü, riyakarlığı, mühafizəkarlığını tənqid atəşinə tuturdu. O, cəsarətlə mövcud ictimai münasibətlər və qaydalara, xalqa qarşı olan ədalətsizliyə, əsarətə qarşı çıxış edir, xalqın məzlum və hüquqdan məhrum olmasından yazır. Lakin Məhsəti səhvən düşünürdü ki, hökmdarı, ona nəsihət verməklə dil tökməklə, o, öz xalqının qayğısına qalmağı, ədalətliyi, xeyri və vəzifəsini gözləməyi çalışsın. Bir filosof kimi, Məhsəti materialist baxışlara tərəf çıxır. Varlığın əsasında o, dörd elementin olmasını göstərir: su, hava, torpaq, od; bu elementlərin nisbəti əsasında bütün mövcud varlıq əmələ gəlib. Burada dialektikanın elementlərini də tapmaq mümkündür. Məhsətinin fikrincə, dünya daima hərəkətdədir, dəyişilir, inkişaf edir və fırlanır. Dünya – əksliklərin vəhdəti, keyfiyyət və əlamətlərin qarşılıqlı şəkildə bir-birinin inkar edilməsidir. Əksliklər bir-biri ilə həm daimi mübarizədə, həm də ki vəhdətdədir. Varlığın ilkin məkanı, dünyada mövcud hadisələrin səbəbi, hər bir şeyi hərəkətə gətirən «Tale»dir; «Tale özü hərlənməklə bütün cisimləri də hərləndirir». (3) Məhsəti öz gözəl şerlərilə özü-özünə abidə yaratdı: Dün kaşı kuzəni daşlara çaldım, Sərxoşdum, bilmədim, əlimdən saldım. Kuzə dilə gəldi dedi ki: «Mən də Sənin kimi idim, bu günə qaldım!» Mən tikansız təzə ətirli güləm, Qəmlərini çəkən şeyda bülbüləm. Şahların qolunda oturan qırğı, Düşmüşdür toruna, eyləmə sitəm! Heç pozan olmadı qəza, qədəri, Doğradı ümidi eşqin xəncəri. Eşqin badəsini içdim, can verdim, Heyhat tapılmadı eşqin gövhəri! (3)
Məhsətinin cəsarətli, azadsevər, tənqidi ruhda olan yaradıcılığı Azərbaycanın fəlsəfi poeziyasında azad fikirliliyin inkişafında böyük rol oynayıb. İntibah dövrünün böyük şairləri olan Nəsimi, Nizami, Füzuli ilə bir sırada adı çəkilən Məhsətinin yeganə qadın olması onun bir əfsanəyə çevirir. Təsadüfi deyil ki, avstriyalı tədqiqatçı F. Mayer ona, öz «Gözəl Məhsəti» adında əsərini həsr etmişdir. Müasir Azərbaycan rəssamı E.Qurbanov, Məhsətinin bədii, estetik obrazını öz «Məhsəti» rəsmində ifadə etmişdir. Burada şairə, qüllü-ətirli, quş mahnıları ilə dolu «cənnət bağı»nda arfada musiqini ifa etdiyi zaman təsvir edilmişdir. Məhsətinin zərif, nəfis yaradıcılığının timsalında biz görürük ki, hətta patriarxal cəmiyyətdə ayrı- ayrı qadınlar kişilərlə bir səviyyədə özünü həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində – təhsil, mədəniyyət, incəsənətdə ictimai həyatda ifadə etməyə qadir idilər. Onların həyat və yaradıcılığı – istər ailə, istərsə də
vətəndaşlıq və mədəniyyət müstəvilərində tarixi yaradıcılıq prosesində iştirak etmək hüququna «qadın iddialarını»n təsdiqidir.
MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR
1. İntibah dövrünün incəsənətində qender münasibətlərinin izahında stereotiplər necə dəyişib? 2. İntibah dövrünün incəsənətində kişi və qadın obrazları nə kimi rol oynayır? 3. Müsəlman Renessansı nədir?
ekskursiyanın keçirilməsi.
ƏDƏBİYYAT
1. Али-заде Г.Г. Философия красоты человека. – Б., 1995 2. Алпатов Л.М. Художенственные проблемы итальянского Возрождения. – М., 1976 3. Антология азербайджанской литературы. Т. 1 – Б., 1960 4. Брагина Л.М. Итальянский гуманизм. – М., 1977 5. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. – М., 1978 6. Мустафаев Дж. Философские и этические воззрения Низами. – Б., 1962 7. О любви и красотах женщин: трактаты о любви эпохи Возрождения. – М., 1992 8. Поэты Возрождения: Переводы. – М., 1989 9. Проблемы Азербайджанского Ренессанса. Сбор. соч. – Б., 1984 10. Семья. Сб. в 2 т. – М., 1990 11. Философия любви. / Под ред. Горского Д. – М., 1990 12. Фукс Э. Иллюстрированная история нравов: эпоха Ренессанса. – М., 1993 Yüklə 350,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|