Mövzu. Qadin yaradiciliğinin anlayişI
Yüklə 234,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
| MÖVZU. QADIN YARADICILIĞININ ANLAYIŞI Qadın yaradıcılığının anlayışı. Qadın müəlliflərin yaradıcılığının xronoloji təhlili. Qadın yaradıcılığının nəzəri əsası və onun öyrənilməsinin əsas prinsipləri. Qadın müəllifliyinin konsepsiyası Qadın ədəbiyyatı elə bir mövzudur ki, bu gün iti diqqət və kəskin diskussiyalar yaradır. Bu diskussiyalarda onu tam imtina etməkdən danışıqsız qəbul etməyə qədər müxtəlif fikirlər söylənilir. Qadın ədəbi yaradıcılığı haqqında daimi polemika əsasən qadının kişilərlə yanaşı yüksək keyfiyyətli bədii əsərlər yaratmaq qabiliyyəti məsələsi ətrafında gedir. Mübahisəli suallardan biri ədəbiyyatın cinsi fərqlərə görə bölünməsidir. Bu fikrin tərəfdarları «qadın ədəbiyyatı» kimi hadisənin olduğunu inkar edir və ya bu hadisəni daha çox neqativ, hətta məhvedici hesab edirlər. Qadın ədəbiyyatını qəbul edənlər isə onu ikinci dərəcəli, onların fikrincə əsil ədəbiyyat olan kişi ədəbiyyatından törəmə kimi bir şey hesab edirlər. Buna uyğun olaraq ədəbi işdə qadınların fəaliyyət dairəsi kiçidilir. Kişi yaradıcılığı norma hesab olunur, maskulin təsislərin üstünlüyü qeyd olunur. Bu cür qiymətlənirmə ona gətirib çıxartdı ki, qadın yaradıcılığına müsbət yanaşma qadın müəlliflərin bu və başqa əsərlərində kişi stilinin, «kişi dəst-xəttinin» olmasından asılı olurdu. Məsələn, O.Mandelştam yazırdı: «… ancaq Adelina Adalisin poeziyası bəzən kişi qüvvəsi və həqiqəti səviyyəsinə çatır».
1
O.Q.Lasunski V.Dmitriyevanın povestlər kitabının giriş məqaləsində yazır ki, onun «sərt, kişi qələmi var». 2 S.Vasilenkonun hekayəsinə ön söz yazan A.İ.Pristavkin qeyd edir: «Svetlana Vasilenko sözə sərt, kişi stili ilə hakim olan ciddi yazıçıdır. 3
Bütün bu deyilənlərin əsas fikri odur ki, qadın müəllif kişi stilli yazıçı olsa, gözə dəyə bilər, əks halda söhbət ancaq xırda, dar mövzulardan, primitiv fabuladan, sentimentallıqdan gedə bilər ki, guya bunların hamısı, «qadın» ədəbiyyatına aiddir. Bu ona şahidlik edir ki, kişilərin əksəriyyəti, yazıçılığa yalnız kişilərin müstəsna hüququ olduğundan, insan, eləcə də qadın psixologiyasını daha yaxşı qavraya bildiklərindən əmindirlər. Ədəbiyyatda qadın yaradıcı tədqiqatın obyekti kimi iştirak edərək, müflisləşdirmək və manipulyasiya obyekti olurdu. Müflisləşdirilmiş yaradıcılıq subyekti kimi meydana çıxan qadına münasibət eynilə onun bir yazıçısı kimi qavranılmasına da şamil olunurdu. Beləliklə, demək olar ki, qadına münasibət öz kökləri ilə bu münasibətlərin mədəni-ideoloji modellşdirilməsinə gedir ki, bu da çox vaxt ədəbi vasitəylə olur. Bu tendensiya qadının cəmiyyətdə rolu haqqında ənənəvi baxışlara, bütün insanların beynində möhkəm oturan və insan şüuruna öz damğasını vuran qadının ancaq kişiyə yarınmaq və tabe olmaq üçün yarandığı fikri möhkəmləndirən totalitar patriarxal baxışa əsaslanır. Kişini xoşbəxt edəcək ideal bir qadın obrazı yaradılmışdı ki, o özündə itaəti, xeyirxahlığı, gəncliyi, gözəlliyi və s. cəmləməliydi. Buna misal kimi V.Şekspirin «Şıltaq qızın yumşalması» əsərini göstərə bilərik. Burada ideya belədir ki, Katarina yaxşı, nümunəvi arvad olmaq üçün hər şeydə əri ilə razılaşmalıdır: ayın gündüz işıq verməsini təsdiqləməli, qoca kişiyə qız deməli və s. və yaxud ərinin dediyi şeyi deməli və əmrini sözsüz yerinə yetirməlidir. Bu da öz növbəsində o deməkdir ki, qadın dünyanı müstəqil dərk etməkdən imtina etməlidir. Feminizmin ekzustensial qanadının nəzəriyyəçisi Simona de Bovuar məhz bu barədə deyirdi: «Qadının dramı onun şəxsiyyətinin öz qiymətini təsdiqləməyə inadlı tələbatı ilə onun vəziyyəti arasındakı konfliktdədir, belə ki, onun vəziyyətinin əsasında qadının 4 kiçikliyi haqqında anlayış durur». Ancaq elə dünya şöhrətli yazıçılar var ki, onların yaradıcılığı əyani şəkildə göstərir ki, qadın yaradıcılığı çoxdan mövcuddur və onların əsərləri heç nə ilə kişilərin yazdığından geri qalmır, yazdıqları əsərlər öz əhəmiyyətlərini saxlayır və təkcə qadın yazıçılar üçün deyil, bütün gələcək nəsillər üçün ənənəyə çevrilir. XV əsr Azərbaycan poeziyasında belə fiqur şairə Məhsəti Gəncəvi olub. O özü zəmanəsinin azad qadın tiplərindən biri idi. Onun haqqında bioqrafik məlumatlar azdır. Onun öz əsərləri əsasında yaradılmış və Məhsəti ilə Gəncə ruhanisi Əmir Əhmədin oğlu arasında olan sevgi macəralarından bəhs edən poema mövcuddur. Söz yox ki, Məshəti yüksək talantlı şairə idi, onun
1 Мандельштам О.Э. Сочинения в 2-х томах. Т.2. М., 1990, с.275 2 Ласунский О.Г. Вступительная статья. В.Дмитрива Повести серия «Отчий край» Воронеж 1983, с.6 3 «Работница» 1989, №10, с.18 4 Бовуар С. Второй пол иностранная литература. 1993, с.161 müasirləri olan kişilər də onun talantını qəbul edirdilər. Bundan başqa onun poeziyası qadınları əsarətdən çıxmağa çağıran, azadlıq, azadfikirlilik poeziyası idi. Onun «sadə oğlanlara»: qəssaba, çörəkçiyə, papaqçıya, yerqazana, hamamçıya həsr olunmuş rübailəri qender araşdırmaları üçün maraqlıdır. Bu sikl V.Qafarov tərəfindən çox müvəfəqiyyətlə tərcümə olunub və rusdilli oxuculara təqdim olunub. Rus ədəbiyyatı da qadınların ədəbi həyatda fəal iştirakının mümkünlüyünə bir sübutdur. Artıq XVIII əsrdə «Vsəkaə vsəçina» jurnalı çıxmağa başladı ki, orada II Yekaterinanın özü fəallıq edirdi. Lakin bu jurnal daim D.Novikovun «Trutenğ» jurnalındakı acı satiraların hədəfinə çevrilirdi. D.Fonvizin və D.Dercavinin işinə cəlb olunduğu, əslində isə II Yekaterina və knyagina Daşkovanın qeyri-leqal idarə etdikləri «Sobesednik löbiteley rossiyskoqo slova» jurnalının nəşrlərini Dobrolyubov lağa qoyurdu. Məlumdur ki, ingilis ədəbiyyatı öz qadın – romanistləri: Fanni Berni, Mariya Eccuort, Meri Şelli, Bronte bacıları, Elizabet Qaskell, Virciniya Vulf, Elizabet Boyen, Ayvi Kompton-Bennet, Myuriel Spark, Ayris Merdok və sair ilə məşhurdur. Yəqin ki, onların arasında ən böyüyü Ceyn Ostendir. Məhz o hekayə sənətində inqilab yaratdı və sübut etdi ki, qadının yaradıcılığa hüququ var. Axı Ceyn Osten qələmi ələ alanda romanlar qadın işi hesab olunmurdu. C.Osten bilirdi ki, atası ilə birlikdə yazan və ədəbi hamiləri olan Mariya Ecuortdan fərqli olaraq heç kəsdən kömək və dəstək göstərməyəcək. Amma o öz oxucuları üçün yazdı və qalib gəldi. Valter Skottun dediyi kimi «misilsiz Ceyn»in yaradıcılığı indi də canlı ənənədir. Onun roman, bədii əsərlər haqqında fikirləri öz əhəmiyyətini itirməyib və bu günkü ədəbi mübahisələrdə istifadə olunur. O yazırdı ki, «romanda insan ağlının güclü tərəfləri göstərilib və insan təbiətinin dərindən tədqiqi verilib». XVIII-XIX əsrin kəsişdiyi vaxt yaranmış Ceyn Osten romanları öz müasirləri arasında xüsusi diqqət göstərmədilər. Bunun səbəbi onda idi ki, o öz dövrünü çox-çox qabaqlamışdı. O dövrə məxsus olmayan obyektiv hekayət şəklində əsər yaradan C.Osten açıq əxlaqi nəsihətlərdən imtina edir, qəhrəmanın daxili psixoloji durumunu açır, mövcud vəziyyətin əsil mahiyyətini açmağa kömək edən ironik rişxənd yolu ilə fikirləri narahat edir, ictimai qayda-qanunun ən dərin əsasları üzərində düşünməyə məcbur edir. Onun ilk əsəri «Nortinqer abbatlığı» (1797-1798) qotik romana parodiya idi. Bu əsər yazıçının ölümündən sonra 1818 ildə nəşr olundu. «Sağlam fikir və hissiyyat» (1810) və «Məğrurluq və təlqin» (1813) kimi sonrakı əsərlərində də C.Osten əyalət zadəganlarının məişət və adətlərini göstərməkdə davam edir. O təsvir etdiyi mühitlə çox yaxşı tanış idi. Burada onun müasiri olduğu cəmiyyətin qüsurları ironiya ilə göstərilib. Bununla o realist romanın əsaslarını qoyur. Buna görə də ancaq XX əsrdə, roman canrı xeyli dəyişikliyə uğrayandan sonra onun yaradıcılığı öz qiymətini tapdı. Ostenin müasirləri yazıçının yaradıcılığının əhəmiyyətini başa düşmədilər. Məsələn, Ostenə neqativ münasibət bəsləyən Şarlotta Bronte onun yaradıcılığı haqqında kəskin rəy verərək onu «parlaq obrazların olmamasında, surətlərin dəqiq yaradılmasında» gunahlandırırdı. Onun yaradıcılığı haqqında Şarlotta Bronte ilə onun qatı pərəstişkarı olan C.Osten arasınqda polematika baş verdi. Valter Skottun «hər hansı romanında «Məğrurluq və təlqin»in müəllifi olmaq istərdim» kimi açıqlamasına Ş.Bronte cavab verir: «Mən orada nə tapdım? Daqerrotipdə olduğu kimi dəqiq, dayağı şəxsin təsviri, möhkəm hazırlanmış düz borduyrları və zərif çiçəkləri olan səliqəli bir bağ; nə bir parlaq, canlı sima, nə də genişlik, nə də gümüşü çaylar». Ş.Bronte Corc Sanda daha yüksək qiymət verərək, onu «dərin və müdrik», C.Osteni isə «müşahidəçi və kifayət qədər ağıllı» adlandırırdı. Qeyd etmək lazımdır ki, «Məğrurluq və təlqin» romanının əsas mövzularından biri ailə və nigah məsələsidir. Bu məsələ məlum olduğu kimi, antik dövrdən başlayaraq bir çox söz ustadını maraqlandırmışdır. C.Osten tərəfindən bu məsələnin qoyuluşu və həlli faktiki olaraq qender mövqeyindən idi. C.Osten «gəlin yarmarkalarının» düzələndiyi bir cəmiyyətdə yaşasa da, o, ingilis romançı qadınları arasında birinci olaraq sevgisiz ərə getməyin əxlaqdan kənar olduğunu, pulun səadətin yeganə meyyarı olmağı haqqında səsini ucaltdı. Həyat rifahı və komfort naminə soyuqluq, biganəlik, həyata marağın sönməsi – bu çox böyük qiymətdir. Ola bilər ki, öz şəxsi təcrübəsinə əsaslanan C.Osten belə hesab edir ki, tənhalıq qurma nigahda olan ikilikdə tənhalıqdan bəzən yaxşıdır. Qadın ədəbi yaradıcılığına olan sxematik münasibətə baxmayaraq, o inkişaf edir və yeni adlarla zənginləşirdi. Bu planda XIX əsrin əvvəlində Rusiyada qadın ədəbi yaradıcılığı romanını verən «Puşkin Yüklə 234,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|