Mühazirə 2: Polimerlərin aqreqat, faza halları və həllolmaları Plan 1



Yüklə 122,11 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix18.05.2018
ölçüsü122,11 Kb.
#44702
növüMühazirə


Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 





Fənn: Yüksək molekullu birləşmələr kimyası

 

Müəllim: Yavər Cəfər qızı Qasımova

 

Fakültə:

  Kimya 

İxtisas: Kimya müəllimliyi

 

Kafedra: 

Üzvi kimya və kimya texnologiyası

 

Təhsil pilləsi: 

Bakalavr 

Mühazirə

 2: 

Polimerlərin aqreqat, faza halları və həllolmaları

 

Plan 

1. 


Polimerlərin aqreqat və faza halları

 

2. 



Polimerlərin molekuldüzümlü quruluşları

 

3. 



Polimerlərin fiziki xassələri (həll olmaları)

 

4. 



Polimerlərin həll olmasına təsir edən amillər

 

2.1. Polimerlərin aqreqat və faza halları



 

Maddənin aqreqat halı, xarici mexaniki qüvvənin təsiri altında onun öz formasını saxlamaq, 

yaxud dəyişmək qabiliyyəti ilə müəyyən olunur. Kiçik molekullu birləşmələrin üç aqreqat halı –

 qaz, 


maye və bərk halı mövcuddur.

 

Polimerlərdə molekullararası qarşılıqlı təsiri qüvvələrinin böyük olması nəticəsində  onlar üçün 



qaz halı xarakter  deyildir və polimerlər yalnız iki halda –

  

bərk və maye halda ola  bilərlər. Bərk hal 



üçün  makromolekulların yüksək yerləşmə  sıxlığı və molekullar arasındakı məsafənin çox kiçik 

qiymətləri  xarakterdir. Molekulların  irəliləmə və fırlanma sərbəstlik dərəcələri yoxdur, onlar yalnız 

10

12

-10



13

 

Hs tezliklə rəqsi  hərəkət edirlər. Belə polimerlər xaricdən verilən qüvvəyə qarşı müqavimət 



göstərirlər. Maye halda olan polimerlər isə makromolekulların daha sərbəst hərəkəti ilə xarakterizə 

olunurlar. Belə polimerlər həm rəqsi, həm də  irəliləmə sərbəstlik dərəcələrinə  malik olub, yerləşmə  

sıxlığına görə bərk cisimlərə yaxındırlar. Molekulların mütəhərrik olması nəticəsində maye polimerlər 

kiçik qüvvənin təsiri altında asanlıqla öz formalarını dəyişirlər.

 

Maddənin faza halları haqqında təsəvvür yaratmaq üçün, ümumiyyətlə faza anlayışı  ilə tanış 



olmaq lazımdır. Termodinamik  və struktur mənada faza anlayışları mövc

uddur. 


Termodinamikada faza, sistemin bir-

birindən səthlə ayrılan  və termodinamik xassələri ilə 

fərqlənən  hissələrinə deyilir. Faza kifayət qədər həcmə malik olmalıdır  ki, onun təzyiqi, temperaturu 

və başqa termodinamik xassələri haqqında danışmaq mümkü

n olsun. Fazalar bir-

birindən 

ayrılmalıdır. Struktur nöqteyi

-

nəzərindən fazalar molekulların qarşılıqlı yerləşmə qaydasına görə 



fərqlənirlər.

 

Kirstal faza 

halı üçün atom və molekulların  yerləşməsində üç istiqamətli uzaq tərtibin olması 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



xarakterdir. Uzaq t

ərtib dedikdə molekulların ölçülərindən yüz və min dəfələrlə böyük məsafələrdən 

gözlənilən tərtib nəzərdə tutulur.

 

Maye faza halında

 

kristal qəfəs yoxdur və bəzən bu hala amorf hal da deyilir. Amorf halda 



molekulların yalnız qonşuluğunda olan başqa molekullar nizamlanmaya malikdirlər, daha uzaq 

məsafələrdə isə buna oxşar nizamlanma yoxdur. Ərimə temperaturundan yuxarı temperaturlarda 

bütün maddələr  və bərk halda olan amorf maddələr (silikat şüşəsi) maye faza

-

halında olurlar. 



 

Qaz faza halında

 

isə molekulların yerləşməsində heç bir nizamlanma yoxdur.



 

Polimerlərin hansı faza halına aid edilməsi onun daxili ilə, yəni makromolekulların qarşılıqlı 

yerləşmə  xarakteri ilə müəyyən olunur. Bu zaman nizamlanmanın yaxın və uzaqtərtibli olması 

nəzərə alınmalıdır. 

 

Pol


imerlərdə iki tip struktur vahidləri vardır: zvenollar və zəncirlər. Ona görə də yaxın və uzaq  

tərtibli nizamlanmanı nəzərdən  keçırərkən, bu nizamlanmanın hansı struktur vahidləri hesabına 

yarandığını müəyyən etmək lazımdır. 

 

Bir istiqamətdə zvenoların uzaq tərtibli nizamlanması müntəzəm quruluşu uzun polimer 



makromolekulunda mümkündür. Kristal polimerin əmələ gəlməsi üçün yalnız zvenoların deyil, həm də 

zəncirlərin yerləşməsində üç istiqamətdə uzaq tərtibli nizamlanmanın olması lazımdır.

 

 

 



 

 

 

           a                                          b                                        c 

a - tipli 

nizamlanmada həm zəncirlər, həm də zvenolar uzaq tərtibli  nizamlanmışdır, deməli  

polimer kristal quruluşa malikdir.

 

b - tipli  

nizamlanmada  zəncirlərin və zvenoların ağırlıq mərkəzlərinin nizamlı quruluşu  vardır, 

amma zvenoların orientasiyası nizamsızdır. Bunu görə də yüksək dərəcədə nizamlanmaya 

baxmayaraq bu halda kristal qəfəs yaranmır. 

 

c - 



halında

 

isə hər zəncir boyunca zvenoların uzaq tərtibi, zəncirlərin özlərinin yerləşməsində 



isə yaxın tərtib gözlənilir.  Bu halda polimer amorf haldadır. Polimerlərin kristallaşması faza keçididir 

(b yaxud c 

halından 

a 

halına keçıd). Lakin zvenoların oriyentasiyası ilə müşayət olunmayan

  

zəncirlərin nizamlanması (



c 

halından 



b 

halına keçid) isə faza keçidi deyildir və belə keçid  nəticəsində 




Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



polimerlər amorf halda qalır.

 

Yüksəkmolekullu birləşmələrin kristallaşması üçün birinci əsas şərt makromolekul zəncirinin 

müntəzəm quruluşa malik olmasıdır. Yalnız müntəzəm quruluşlu zəncirlər üçölçülü uzaq tərtibin 

yaranmasını təmin edə bilər. Aydındır ki, izotaktik və sindiotaktik polimerlərin yüksək dərəcədə 

kristallaşmaq qabiliyyətinə malik olması, məhz onların makromolekullarının müntəzəmliyi ilə 

əlaqədardır. Polimerin kristallaşması üçün ikinci zəruri şərt makromolekul zəncirlərinin kifayət qədər 

yüksək dərəcədə yerləşmə sıxlığına malik olmasıdır.

 

Bu o deməkdir ki, makromolekulların bir



-

birinə daha yaxın yerləşməsi üçün onların en kəsiyinin 

formas

ı «əlverişli» olmalıdır. İri zəncir şaxələrinin olduğu makromolekullarda sıx yerləşmə mümkün 



olmur və belə polimerlər kristallaşmırlar. 

 

Makromolekulun quruluşu ilə əlaqədar olan üçüncü şərt polimer zəncirinin çevikliyidir. Lazımı 



şərait olduqda yalnız kifayət qədər çevikliyə malik olan makromolekullar nizamlanaraq üçölçülü uzaq 

tərtib yarada bilirlər. Bu polimerlər müəyyən kinetik şərait olduqda  kristallaşırlar.

 

Müasir təsəvvürlərə görə kristal fazanın əmələ gəlməsi üç mərhələdən keçirilir: 



 

1. Kristal fa

za ruşeyimlərinin yaranması (nukleasiya).

 

2. Kristal rüşeymlərinin ərintinin bütün həcmində yayılması. 



 

3. Kristal fazanın daxilində yaranmış quruluşların formalaşması yaxud təkrar (ikincili) 

kristallaşma.

 

Hər bir ərintidə yaxud mayedə müəyyən dərəcədə yaxın tərtibli nizamlanmış quruluşlar mövcud 



olur, lakin bu quruluşlar istilik hərəkəti nəticəsində pozulur və buna görə də yüksək temperaturlarda 

davamlı kristal rüşeymlərin əmələ gəlmə ehtimalı az olur.

 

Həm də bu zaman kristal rüşeymlərin yaranması ilə pozulması arasında tarazlıq mövcud olur. 



Ərintini soyutduqda istilik hərəkətinin intensivliyi azalır və davamlı kristal rüşeymlərin yaranması 

ehtimalı artır. 

 

Kristal rüşeymlərin yaranması homogen və heterogen xarakterli olur. Homogen rüşeymlərin 

əmələ gəlməsi

 

yüksək dərəcədə soyudulma zamanı maksimum olur. 



Heterogen rüşeymlərin əmələ gəlməsində qabın divarındakı defektlər, 

toz dənələri yaxud makromolekulların aqreqatları əsas rol oynayır. Az 

dərəcədə soyudulmada heterogen rüşeymlərdə kristallaşma başlanır. 

Kri


stallaşmanın ikinci mərhələsində ilkin rüşeymlərin böyüməsi prosesi gedir və sferolit quruluşlar 

yaranır. Sferolitin radiusu zaman keçdikcə artır və bu sferolitlərin bir

-

birinin böyüməsinə mane 



olduqları vaxta qədər davam edir.

 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



Kristallaşmanın kinetikası 

Kolmoqorov-

Avrami tənliyi ilə müəyyən olunur:

 

n

kz

e



1



 

θ 



t zamanda alınan kirstal fazanın həcmi hissəsi, k

-

kristalaşmanın effektiv sürət sabiti, n



-

böyüyən kristal hissəciyinin formasından və onların yaranma  üsulundan asılı olan parametrdir

Homogen rüşeym əmələ gəlmədə n=4, heterogen rüşeyim əmələ gəlmədə 3 ≤ n ≤ 4.



 

Polimerlərin  kristallaşma sürəti xeyli dərəcədə onların molekul kütləsinin qiymətindən asılıdır. 

Molekul kütləsi artdıqca polimerlərin kristallaşma sürəti də artır. Molekul kütləsinin müəyyən 

qiymətdən sonrakı artması ilə kristallaşma sürəti azalır. Çox ehtimal ki, bu daha yüksək molekul 

kütləli polimerin böyük ölçülü makromolekullarının kristal rüşeymlərinə diffuziya etməsinin 

çətinləşməsi ilə əlaqədardır. 

 

2.2. Polimerlərin 

mo

lekuldüzümlü quruluşları

 

Yüksəkmolekullu birləşmələrin böyük ölçülü makromolekulları üçün xarakter olan molekuldaxili 

və molekullararası qarşılıqlı təsir qüvvələrinin mövcud olması nəticəsində onlar müxtəlif formalı 

quruluşlar əmələ gətirə bilirlər. 

 

Belə quruluşların yaranması üçün quruluş elementləri rolunu makromolekul zənciri və onun 



hissələri (seqmentləri), habelə müxtəlif sayda zəncirlərdən əmələ gələn aqreqatlar oynayırlar. Polimer 

zəncirinin ayrı

-

ayrı hissələrinin fazada necə yerləşməsindən aslı ola



raq makromolekul spiral, ziqzaq 

və s. formalar ala bilər. Yaxud bütöv zəncirlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində müxtəlif sayda 

makromolekullardan ibarət dəstələr (paçkalar), bu dəstələrdən isə daha mürəkkəb quruluşlar yarana 

bilər. 


 

Polimer makromolekullar

ının müxtəlif nizamlanma ilə müəyyən olunan qarşılıqlı yerləşməsi 

nəticəsində yaranan fiziki quruluşlara molekuldüzümlü quruluşlar deyilir. 

 

Molekuldüzümlü quruluşlarda quruluş zveno və zəncirlərin kimyəvi tərkibindən, konfiqurasiya və 



konformasiyasından, əvəzedicilərin ölçüsündən, habelə quruluş, əmələgəlmə şəraitindən (həlledicinin 

təbiəti, temperatur, zaman və s.) aslıdır. Əgər bu amillər makromolekul zənciri və onun hissələrinin 

müəyyən dərəcədə nizamlanmasını təmin edirsə, onda molekuldüzümlü quruluşların yaranması 

mümkün olur. Quruluş elementlərinin nizamlanma dərəcəsi kristal və amorf polimerlərdə eyni deyildir. 

Deyildiyi kimi, kristal polimerlərdə zvenoların zəncirlərin yerləşməsində üçölçülü uzaq tərtib olduğu 

halda, amorf polimerlər yalnız zvenoların yerləşməsində yaxın tərtibin olması ilə xarakterizə olunurlar. 

Lakin bu o demek deyil ki, kristal polimerlərlə ideal quruluşlar yaranır, amorf polimerlər isə heç bir 

quruluşun əmələ gələ bilmədiyi nizamsız sistemlərdir. Nəzərdə tutmaq lazımdır ki, həm kristal, həm 

də amorf polimerlər molekuldüzümlü quruluşlar əmələ gətirirlər, lakin kristal polimerlərdə müxtəlif 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



quruluşların yaranma ehtimalı çoxdur. 

 

Kristal polimerlərin ilkin quruluş elementi makromolekul zənciri hissələrinin daxil olduğu 



kristalloqrafi

k özəkdir. Belə özək atomlar arasındakı məsafələrin və onların yerləşdiyi müstəvilər 

arasındakı bucaqların müəyyən qiymətlərilə xarakterizə olunur. Çoxlu sayda özəklərin bir

-

birinə 



nisbətən qarşılıqlı yerləşməsi nəticəsində kristal polimerlərin molekuldüzümlü quruluşlarının müxtəlif 

formaları əmələ gəlir. 

 

Bu formalardan ən çox rast gəlinəni monokristallar, fibrillər, qlobullar və sferolitlərdir. 



 

1. 


Polimer monokristalı vahid kristal qəfəsi olan, düzgün həndəsi formalı ayrıca kristaldır. Bu 

kristallar polimer

in çox duru (1%

-

dən az) məhlullarının yavaş



-

yavaş soyudulması ilə alınır. 

 

2.  Fibril 

şəkilli polimer forması zəncirlərin bir

-

birinə paralel yerləşməsi ilə alınır. Belə kristal 



forması qatı məhlullardan həlledicinin sürətlə buxarlanması yolu ilə alınır(qalınlığı 10

-20 nm, 


uzunluğu onlarla mikrona çatır). Sellülozanın fibril şəkilli kristalı

nda paralel makromolekullar 

dəstəsi burulmuş lent formasında, zülallarda isə spiral şəklində yerləşmişdir. 

 

3. 

Çevik zəncirli polimerlərin makromolekulları qıvrılaraq kürəşəkilli yumaqlar yaxud qlobullar 

əmələ gətirə bilirlər. Bu polimerlərin məhlullarında formalaşan kristal qəfəsinin düyünlərində 

qlobulyar konfiqurasiyalı makromolekullar yerləşir. Belə polimerlərə 

qlobulyar 

molekuldüzümlü quruluşlu polimerlər deyilir. Qlobulyar quruluşlu polimerlərin mexaniki 

xassələri çox aşağı olur. Bu, qlobulyarlar molekuldüzümlü quruluşdadırlar (məsələn qan 

cisimləri, qlikogen, bitki zülalları). 

 

4. 

Sferolitlər kristal mərkəzinə nisbətən simmetriyaya malik polikristallik quruluşlar olub, eyni 

istiqamətli lamellərin birləşməsi yolu ilə formalaşır. Sferolitlər polimerlərin ərintidən və ya qatı 

məhlullardan kristallaşdırılması zamanı alınırlar.

 

 

Amorf polimerlərdə uzaq tərtibli nizamlanmanın olmasına baxmayaraq onlarda da nizamlı 



quruluşların yaranması mümkündür. Lakin amorf polimerlərdə belə quruluşların əmələ gəlmə ehtimalı 

kr

istal polimerlərə nisbətən xeyli dərəcədə azdır. Amorf polimerlərdə nizamlı quruluşların yaranması 



onların tərkibindən və zəncirin quruluşundan çox aslıdır. Məsələn, birgə polimerlərdə yüksək 


Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



dərəcədə nizamlı superdomenlərin yaranması çox ehtimallıdır. A

-B-A- 

tipli blokpolimerdə (məsələn A



nolistirol, B- 

polibutadien bloklarıdır) blokların uzunluğu kifayət qədər sabitdir və onlar domenlər 

şəklində ayrıla bilirlər. 

 

Amorf polimerlər quruluş elementlərinin qarşılıqlı vəziyyətindən asılı olaraq üç halda ola bilərlər: 



şüşəvarı, yüksəkelastiki və özülü axıcı. Şüşəvarı hal polimerin maye halda bərk amorf hala 

keçməsidir. Bu keçid sürətlə soyudulma, təzyiqin yüksəldilməsi və eləcə də mexaniki təsirlər 

nəticəsində baş verə bilər. Şüşəvari hal polimer zəncirini təşkil edən atomların öz ağırlıq mərkəzləri 

ətrafıda rəqsi  hərəkətləri ilə xarakterizə olunur. 

 

2.3. 

Polimerlərin fiziki xassələri

 

Makromolekullarının böyük ölçüləri və müxtəlif quruluş formaları, habelə güclü molekuldaxili və 

molekullararası qarşılıqlı təsir

 

qüvvələrinin mövcud olması yüksəkmolekullu birləşmələrin həll olması 



prosesinə spesifik xüsusiyyətlər verir. Məlumdur ki, maddələrin həllolması onların molekullarının 

həlledici molekulları arasında yayılması ilə başlanır. Polimerlərin həll olmasında isə, bir növ əksinə 

olan hal baş verir: polimer həlledici ilə qarışdırıldıqda həlledicinin daha mütəhərrik molekulları polimer 

fazasına diffuziya edir və onlar polimer makromolekulları arasında yayılırlar. Polimer nümunəsinin 

ölçülərinin artması ilə müşayət olunan bu proses polimerin həlledicidə şişməsi adlanır. Həlledici 

molekullarının polimerə diffuziyası sürəti, polimerdə olan molekullararası qarşılıqlı təsirin 

xarakterindən, temperaturdan və başqa amillərdən aslıdır. Polimerə daxil olmuş həlledici molekulları, 

onun molekuldüzümlü quruluşlarının  elementləri arasında diffuziya edərək onları pozur, 

makromolekulları bir

-

birindən uzaqlaşdırır. Bu isə polimerdə, onun xırdalanması ilə nəticələnən daxili 



gərginliyə səbəb olur.

 

Polimerin həll olmasının ilk mərhələsi olan şişmə prosesinə bir istiqamətli qarışma, şişmiş 



polimerə isə səthlə ayrılmış və tarazlıqda olan iki fazalı (həledicinin polimerdə məhlulu və təmiz 

həlledici) sistem kimi baxmaq olar. Polimerin həlledicidə şişməsi qeyri

-

məhdud və məhdud olmaqla 



iki növə bölünür.

 

Qeyri-



məhdud şişmə polimerin özbaşına həll olaraq məhlula keçməsilə nəticələnən şişməyə 

deyilir. Qeyri məhdud şişmə molekul kütləsi nisbətən aşagı olan xətti polimerlər üçün xarakterdir. 

Belə polimerlərin şişməsi zamanı həlledici molekulları polimerin çevik makromolekulları  və onların 

ayrı


-

ayrı hissələri arasında mövcud olan qarşılıqlı təsir qüvvələrinə üstün gələrək, makromolekulları 

bir-

birindən ayırır və solvatlaşdırır. Təcrid olunmuş makromolekullar diffuziya nəticəsində həlledicinin 



bütün həcmində bərabər şəkildə yayılır, yəni polimer həll olaraq birfazalı homogen məhlul əmələ 

gətirir.


 

Molekul kütləsi çox yüksək və güclü molekullararası qarşılıqlı təsir qüvvələrinin olduğu xətti 




Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



polimerlərin (məsələn, zülallar) həll olması çox yavaş gedir və

 

polimer uzun müddət şişmiş halda qala 



bilər. Belə hallarda şişmənin həll olmaya keçməsi üçün tempuraturu yüksəltmək, həlledici –

 polimer 

sistemini qarışdırmaq lazım gəlir.

 

Məhdud şişmə nəticə etibarı ilə həll olmaya keçməyən şişmədir. Şişmənin bu növü əsasən 



makromolekulları kimyəvi  rabitələrlə tikilmiş torvari polimerlər üçün xarakterdir. Bu tip polimerlərin 

şişməsi makromolekulların yalnız eninə istiqamətdə rabitələr arasında olan hissələrinin bir

-

birindən 



uzaqlaşması ilə əlaqədar olur. Makromolekulları

 bir-


birinə bağlayan kimyəvi rabitələri qırmaq üçün 

həlledici molekulların enerjisi kifayət  etmədiyindən makromolekulları bir

-

birində ayrılması baş vermir 



və şişmiş polimer həll olmur. Makromolekulların eninə istiqamətdə rabitələrinin sayı artdıqca (torla

sıxlaşdıqca) polimerin həlledicidə şişməsi çətinləşir.



 

Polimerin həlledicidə şişməsi miqdarı olaraq şişmə dərəcəsi və şişmə sürəti ilə xarakterizə 

olunur. Şişmə dərəcəsi müəyyən şəraitdə polimerin  şişməsi zamanı onun kütləsinin və həcminin 

dəyişməsini xarakterizə edir və aşağıdakı  düsturla hesablanır: 

 

%

100





o

o

ş

k

m

m

m

Q

 ,     


%

100




o

o

ş

h

V

V

V

Q

         



k

Q

kütlə artımı, 



h

Q

həcm artımı, 



ş

m



ş



V

şişmiş polimerin uyğun olaraq kütləsi və həcmi, 



o

m

,

0



V

-

polimer nümunəsinin şişmədən  əvvəlki kütləsi və həcmidir.



 

Şişmə sürəti müəyyən zaman müddəti üçün polimer nümunəsinin kütlə artımı və ya şişmə 

dərəcəsi ilə müəyyən olunur.

 

t



m

t

t

m

m

V

k





1

2



1

2

  



 

t

Q

t

t

Q

Q

V

Q





1

2



1

2

 



Şişmə sürəti həlledicinin polimerə diffuziyası sürətindən aslıdır. Polyar qruplar saxlayan 

polimerlərin polyar həlledicilərdə şişməsi zamanı nümunənin həcminin artması ümumi sistemin 

həcminin (həlledici və polimerin həcmləri cəmi) azalması ilə müşayət olunur, yəni  V

ş

o

+V

n



 (V

n

 - 



şişmiş polimerə keçən həlledicinin həcmidir). Ümumi sistem həcminin belə azalması  kontraksiya 

(sıxılma) adlanır. Bu solvatasiya nəticəsində həlledici molekullarının polimerin makromolekulları 

səthində nizamlanması və sıx yerləşməsi, eləcə də polimerın amorf sahələrindən olan 

mikroməsamələrin həlledici molekulları ilə dolması ilə əlaqədardır. Deyilənləri yekunlaşdıraraq belə 

bir nəticəyə gəlmək olar ki, polimerlərin şişmə ilə müşayət olunan həll olması aşağıdakı ardıcıl 

mərhələlərdən keçir: 1) həlledici molekullarının polimer nümunəsinə diffuziyası, 2) makromolekulların 

həlledici molekulları ilə solvatlaşması, 3) makromolekullar arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvələrinin 

z

əifləməsi nəticəsində müxtəlif morfoloji quruluşların pozulması, 4) solvatlaşmış makromolekulların 




Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



şişmiş polimer səthindən ayrılması, 5) makromolekulların həlledici molekullar arasında yayılması.

 

Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, polimerlərin həll olması o zaman mümkün olur ki, 



özbaşına gedən həll olma prosesi nəticəsində termodinamik cəhətdən davamlı olan homogen 

(birfazalı) sistem yaransın. 

 

2.4. Polimerlərin həll olmasına təsir edən amillər

 

Polimerlərin həll olmasına müxtəlif  amillər təsir göstərir.

 

Polimer və həlledicinin təbiəti



makromolekulun çevikliyi, polimerin orta molekul kütləsi, makromolekulun həndəsi quruluşu və 

temperatur polimerlərin həll olmasına təsir göstərən əsas amillərdir. 

 

Kiçik molekullu birləşmələr üçün mövcud olan ‹‹oxşar



-

oxşarda həll olur›› prinsipi polimerlər üçün 

də xarakterikdir. Bu ‹‹oxşarlıq›› birinci növbədə həlledici ilə polimer makromolekulunun polyarlıq 

dərəcəsini nəzərdə tutur. Əgər həlledici molekulları və makromolekul zvenolarının polyarlığı 

yaxındırsa onda polimer həlledicidə şişir və həllolma baş verir. Polyarlıq arasında fərq artdıqca 

polimerin həlledici ilə qarışması çətinləşir və həllolma məhdudlaşır. 

 

Məsələn, polyar polimerlər olan sellüloza, polivinil spirti suda, spirtdə şişib həll olduğu halda, 



qeyri-polyar 

həlledicilərlə (benzin, karbohidrogenlər) qarışmırlar. Qeyri

-

polyar polimerlər (poliizopren, 



polibutadien) polyar həlledicilərdə həll olmayıb, qeyri

-

polyar həlledicilərdə şişir və həll olurlar. 



 

Makromolekulun çevikliyi polimerin həll olmasına təsir edən əsas amillərdəndir. Asanlıqla bir

-

birindən ayrılan çevik makromolekullar böyük sürətlə həlledici molekulları arasına diffuziya edir. 



 

Böyük çevikliye malik olan qeyri

-

polyar polimerlərin qeyri polyar həlledicilərdə asan şişməsi və 



həll olması məhz makromolekulların böyük mütəhərrikliyi ilə əlaqədardır. 

 

Polimerin molekul kütləsi artdıqca onun daha uzun olan makromolekulları arasında qarşılıqlı 



təsir qüvvələri artır və bu qüvvələrin həlledici molekulları tərəfindən dəf olması çətinləşir. Müxtəlif 

molekul kütləli polimer

-

homoloqların müxtəlif həllolma dərəcəsi polimerlərin molekul kütləyə görə 



fraksiyalaşdırılmasının əsasını təşkil edir. 

 

Makromolekulun həndəsi quruluşu polimerin həll olmasını müəyyən edən əsas amildir. Belə ki, 



xətt polimerlər qeyri

-

məhdud şişərək həll olduqları halda, torvari polimerin həll olması məhdud şişmə 



mərhələsi ilə başa çatır, yeni şişmə həllolmaya keçmir. Makromolekullar arsında olan eninə 

istiqamətdə rabitələrin sıxlığı artdıqca polimerin məhdud şişmə dərəcəsi azalır. Məsələn, tərkibində 

32% kükürd olan ebonitdə torlar o qədər sıxdır ki, o heç bir həlledicidə şişmir. Əksər polimerlərin həll 

olması temperaturun yüksəlməsi ilə artır, lakin bu qanunauyğunluğa tabe olmayan hallar da vardır. 

 

Çoxlu sayda polimer məhlullarının öyrənilməsi



 

göstərir ki, kiçik molekullu birləşmələrin 

məhlullarına oxşar olaraq yüksək molekullu birləşmələrin məhlulları həqiqi məhlullardır. Bir çox 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



fərqləndirici əlamətlərin, məsələn, çox duru məhlulların böyük özlülüyə malik olması, kimyəvi 

reaksiyaların məhlullarda yavaş sürətlə getməsi və s. olmasına baxmayaraq, polimer məhlulları 

əsasən kiçikmolekullu birləşmələrin məhlulları üçün mövcud olan qanunlara tabe olur. Məsələn, 

polimer məhlullarında da adi məhlullara oxşar assosiatların əmələ gəlməsi münkündür, polimerlər də 

məhlulda ionlara dissosiya edə bilərlər, polimer məhlulları işiğı uda, yaxud səpə bilərlər və s. Polimer 

məhlulların  bu qanunauyğunluqlarından polimerlərin quruluşunu, molekul kütləsini, 

makromolekullarının forma  və ölçülərini təyin etmək və başqa xassələrini öyrənmək üçün geniş 

miqyasda istifadə olunur.

 

Qeyd etmək lazımdır ki, polimer məhlullarının bir çox xassələri onların qatlığından xeyli 



dərəcədə asılı olur. Lakin nəzərdə tutulmalıdır ki, burada «duru» və «qatı» məhlul anlayışları miqdarı 

göstəricilər deyildir, çünki, polimer məhlulları  qatlığın eyni istiqamətində həm duru, həm də qatı 

məhlullarının xassələrini göstərə bilər. Bu makromolekulun ölçülərindən, formasından, çevikliyindən, 

polimer-


həlledici qarşılıqlı təsirin xarakterindən və s. asılıdır. Adətən polimerlər üçün duru məhlullar 

dedikdə elə məhlullar nəzərdə tutulur ki, məhlulda olan makromolekullarının arasındakı məsafə 

ölçülərindən böyük olsun və makromolekullar qarşılıqlı təsirdə olmasın. Polimerlərin qatı 

məhlullarında isə makromolekullar asasındakı məsafə öz ölçüləri tərtibindən az olur və nəticədə 

makromolekullar arasında qarşılıqlı təsir baş verir.

 

Praktikum / 



Sərbəst araşdırma

 

 



Polimerlərin aqreqat halları və molekuldüzümlü quruluşları haqqında ətraflı məlumat

 

Testlər



 

1. 

Polimerlər üçün qaz halının xarakterik olmamasının səbəbi nədir?

 

A) Molekullararası qarşılıqlı təsir qüvvələrinin böyük olması



 

B) Molekullararası qarşılıqlı təsir qüvvələrinin kiçik olması

 

C) Molekullararası qarşılıqlı təsir qüvvəsinin olmaması



 

D) Molekul

ların ölçüsüz olması

 

E) Molekulların kiçik ölçülü olması



 

2. 

Kristal rüşeymlərin yaranması hansı xarakterlidir və hansı şəraitdə əmələ gəlir? 

 

A) 


Homogen, heterogen; yüksək dərəcədə soyudulma zamanı homogen, zəif soyudulma 

zamanı heterogen

 

B) 


Heterogen; yüksək dərəcədə soyudulma zamanı

 

C) 



Homogen; zəif soyudulma zamanı

 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



10 

D) 


Qarışıq xarakterli olub soyudulma zamanı

 

E) 



Heç biri

 

3. 

Heterogen rüşeymlərin əmələ gəlməsi nə zaman baş verir?

 

A) Zəif dərəcədə soyudulma və yaxud kristallaşma mərkəzi yaratmaqla



 

B) Yüksək

 

dərəcədə qızdırma və yaxud yüksək dərəcədə soyudulma



 

C) Yüksək dərəcədə soyudulma və qarışdırmaqla

 

D) Zəif dərəcədə qızdırma və qarışdırmaqla



 

E) Qaynadılma və qarışdırmaqla

 

4. 

Kristallaşmanın ikinci mərhələsində hansı proses gedir?

 

A) İlkin rüşeymlərin ərintinin bütün həcmində yayılması



 

B) Rüşeymlərin əmələ gəlməsi və bütün həcmində yayılması

 

C) İlkin rüşeymlərin kiçilməsi



 

D) İlkin rüşeymlərin bölünməsi

 

E) Heç biri



 

5. 

Hansı polimerlərin fiziki quruluşları müxtəlifdir və hansı tezliklə rəqs edirlər?

 

A) Ktistal, 1012-1013 Hs 



B) Amorf , 105-106 Hs 

C) Kristal və amorf 102

-1020 Hs 

D) Maye 103-107 Hs 

E) Qaz 1011-1013Hs 

6. 

Amorf polimerlərdə nizamlı quruluş mövcuddurmu və hansı molekuldüzümlü quruluşa 

malikdirlər? 

 

A) 



Kristal polimerlərə nisbətən çox azdır, uzaq tərtibdəndir; şüşəvarı, elastiki və özülüaxıcı

 

B) 



Xeyli dərəcədə çoxdur; şüşəvarı

 

C) 



Eyni dərəcədə yaranır; elastiki

 

D) 



Yaranmır

 

E) 



Heç biri

 

7. 

Polimerin maye haldan bərk amorf hala keçməsi polimerin hansı halıdır?

 



Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



11 

A) 


Şüşəvari

 

B) 



Yüksək elastiki

 

C) 



Özülü axıcı

 

D) 



Zəif elastiki 

 

E) 



Yüksək plastiki

 

8. Qeyri- 

məhdud şişmə hansı polimerlər üçün xaraterikdir? 

 

A) 



Molekul kütləsi nisbətən aşağı olan xətti polimerlər üçün

 

B) 



Molekul kütləsi nisbətən yüksək olan xətti polimerlər üçün

 

C) 



Molekul kütləsi yüksək olan fibril şəkilli polimerlər üçün

 

D) 



Polimer monokristallar üçün

 

E) 



Çevik zəncirli polimerlər üçün

 

9. 

Məhdud şişmə nədir və hansı polimerlər üçün xarakterikdir?

 

A) 



Həllolmaya keçməyən şişmə məhdud şişmədir və tikilmiş torvari polimerlər üçün 

xarakterikdir 

B) 

Həllolmaya keçən şişmə məhdud şişmədir və tikilmiş torvari polimerlər üçün xarak



terikdir 

C) 


Həllolmaya keçməyən şişmə məhdud şişmədir və xətti polimerlər üçün xarakterikdir

 

D) 



Həllolmaya keçməyən şişmə məhdud şişmədir və eninə rabitəli olm

aya


n polimerlər üçün 

xarakterikdir 

E) Heç biri

 

10. 

Hansı fikir doğrudur? 

 

1- 



polimer məhlulları işığı uda bilir

 

2- 



polimer məhlulları işığı uda bilmir

 

3- 



polimer məhlulları işığı səpələyir

 

A) 1,3 



B) 2,3 

C) 3 


D) 1,2 

E) 1,2,3 




Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i



stinad vacibdir. 

 

 



12 

Ədəbiyyat

 

1. 


Əkbərov O.H., Əzizov A.Ə., Əkbərov E.O. Yüksək molekullu birləşmələr kimyası. Bakı, 

Universitet nəşr., 2004



 

2. 


Əkbərov O.H., Əzizov A.Ə. Yüksək molekullu birləşmələr kimyası, Bakı, Universitet nəşr., 

2007 

Yüklə 122,11 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə