Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari



Yüklə 7,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/128
tarix31.08.2018
ölçüsü7,78 Mb.
#65846
növüMühazirə
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128


FƏNN: Bank işi 
Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov 
MÖVZU1.   BANK SİSTEMİNİN TƏŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN     ƏSASLARI 
                              PLAN 
1.BANKIN MAHĠYYƏTĠ HAQQINDA MÜASĠR TƏSƏVVÜRLƏR 
2.BANK ĠġĠNĠN ƏHƏMĠYYƏTĠ 
3.BANK FƏALĠĠYƏTĠNĠN MƏZMUNU 
4.MƏRKƏZĠ BANK FƏALĠYYƏTĠNĠN ƏSAS ĠSTĠQAMƏTLƏRĠ 
5.KOMMERSĠYA BANK ĠNFRASTRUKTURU 
6.BANKIN ĠDARƏ OLUNMASININ TƏġKĠLĠ 
7.MƏRKƏZĠ BANKIN KOMMERSĠYA BANKLARI ĠLƏ QARġILIQLI MÜNASĠBƏTĠ 
8.MÜASĠR BANK QANUNVERĠCĠLĠYĠ SĠSTEMĠ 
9.BANK QANUNVERĠCĠLĠYĠNĠN ƏHƏMĠYYƏTĠ 
10.MÜASĠR BANK FƏALĠYYƏTĠNĠN QANUNVERĠCĠ ƏSASLARI 
11.KREDĠT TƏġKĠLATLARININ MALĠYYƏ BAXIMINDAN SAGLAMLAġDIRILMASI 
12.PROBLEMLĠ BANKLARI ĠDENTĠFĠKASĠYASI 
13.KREDĠT TƏġKĠLATLARININ YENĠDƏN TƏġKĠLĠ 
14.BANKLARIN LƏĞV OLUNMASI 
                 1. BANKIN MAHİYYƏTİ HAQQINDA MÜASİR TƏSƏVVÜRLƏR
 
Bankın mənĢəyi haqqında toplanan materialların nəzərdən keçi rilməsi Ģübhəsiz olaraq təhlil üçün 
böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə ki məhz bu materiallar bizi bankın mahiyyətinin açıqlanmasına 
yaxınlaĢ dırsa da, yenə də bu sahədə qaranlıq məqamlar hələ də qalmaqdadır.
 
Bank idarələrinin fəaliyyəti müxtəlifdir. Müasir cəmiyyətdə banklar əməliyyatların müxtəlif növləri 
ilə məĢğul olur. Onlar nəinki pul döv riyyəsini və kredit münasibətlərini təĢkil edir, eləcə də xalq 
təsərrüffatmı maliyyələĢdirir, qiymətli kağızların alqı-satqısını həyata keçirir, bəzi hal- larda isə 
vasitəçi sövdələĢmələr qurur və əmlakm idarə olunması ilə məĢğul olurlar. Kredit idarələri 
qanunverici və xalq təsərrüffatı pro qramlarının müzakirəsində iĢtirak edir, məsləhətləĢmələr aparır, 
statisti kanı tərtib edir, əlavə müəssisələrə malik olur. Lakin bu amillərə əsasən banklarm səciyyəvi 
xüsusiyyətləri barədə deyil, onlarm çox funksiyalılığı barədə yekun nəticəyə gəlmək mümkündür. 
Çünki onların fəaliyyətinin bəzi növlərini digər təĢkilatlar da yerinə yetirir.
 
Bankın mahiyyətinin açıqlanmasma iki tərəfdən: hüquqi və iqtisadi tərəfdən yanaĢmaq 
mümkündür. Birinci halda «funksiyalar» və «bank əməliyyatları» anlayıĢları ilkin əhəmiyyətə malik 
olur. Burada söhbət qanunvericiliyə müvafıq olaraq müstəsna bank fəaliyyətinə aidiyyatı olan 
funksiyalardan və əməliyyatlardan gedir.
 
Hüquqi tərəfin büttin vacibliyi ilə yanaĢı bankm mahiyyəti pro- blemi açıq olaraq qalır. Çünki, 
bankm mahiyyəti ilk növbədə nə qanun- lar, nə normativ aktlar, nə də bankm yerinə yetirməli olduğu 
əməliyyat- lar ilə müəyyən olunmur. Bankm mahiyyətini müəyyən edən yalnız iĢin iqtisadi tərəfidir.
Bankm mahiyyətinin təhlili prosesində tarixi qanunuuyğunluqları, sabit ənənəvi sövdələĢmələri 
(əməliyyatları, valyuta mübadiləsini, kre- ditləĢdirməni, hesablaĢmaları qoruyaraq) nəzərə almaq 
lazımdır. Həm- çinin, iqtisadi konyuktura, ictimai infikiĢafın müəyyən mərhələsinin xüsusiyyətləri 
ilə ĢərtləĢdirilən cəhətləri ayırd etmək vacibdir. Ümumi- likdə bankm mahiyyətinin istənilən digər 
təzahür kimi qavranması üçün, ilk növbədə bankm nə ilə məĢğul olması, onun əvvəl və sonra han- sı 
əməliyyatları yerinə yetirməsi, hansı keyfiyyətlərə malik olması kimi suallara cavab tapmaq lazımdır.
Bankm mahiyyəti barədə məsələnin açıqlanması bank fəaliyyətinin xarakteristikasmm təsadüfi 
toplumunun təhlilini deyil, metodoloji tə- rəfdən qarĢıya qoyulan konkret suallara cavab tələb edir. 
Bu tələblərə riayət etmədən bankın mahiyyətinə dair tərif məqsədli təmayülünü itirir, bütün vacibliyi 
ilə bankın əsl mahiyyətini gizlədən mərkəzi problemləri açıqlamayan və bank tərəfindən yerinə 
yetirilən əməliyyatlarm növləri- nin təsviri zamanı təhlili baĢa çatdırır.
 
KitabYurdu.az 
1
 


Bankırı mahiyyətinə qarşı irəli siirülən metodoloji tələblər.
 
Bankm mahiyyətinin nədən ibarət olduğunu açıqlayarkən bir sıra metoloji tələblərə riayət etmək daha 
vacibdir.
 
1.)Hər bir ayrıca bankm bu və ya digər müĢtəri üçün yerinə yetir- diyi əməliyyatları nəzərdən 
keçirərək mahiyyətini anlamaq çətindir. Bank hər hansı bir məqamda bəzi bank əməliyyatlarmı 
yerinə yetirməyə də bilər. Hər bir müĢtəri xidmətlərin yalnız məhdud kəmiyyətindən isti- fadə etmək 
hüququna malik olsa da, bank bununla bank kimi fəaliyyə- tini dayandırmır. Təhlil zamanı ayrıca 
götürülmüĢ bankın əməliyyatla- rından təcrid olunma vacibdir. Onun bu mənada mahiyyəti 
mücərrəddir və o ümumilikdə bankm real fəaliyyətinin xarakteristikasmı ifadə edir. Buna görə də, 
mahiyyəti makrosəviyyədə, yəni konkret banklarm real fəaliyyətinin bütün növlərini daxil etməklə 
iqtisadiyyatla əlaqədar münasibətdə nəzərdən keçirmək məqsədəuyğundur. 
2)Bankm mahiyyəti onun növündən, yəni nəzərdən keçirilən bankdan: onun kommersiya və ya 
emissiya, ixtisaslaĢmıĢ və ya univer- sal, fərdi və ya dövlət, beynəlxalq, regionlararası və ya yerli 
bank olub - olmamasmdan, asılı olmayaraq vahiddir. Lakin bu bütün banklarm təc- rübədə eyni 
olmaları demək deyildir. Əksinə onlardan hər biri fərdi xüsusiyyətlərinə malik olsalar da, bütün bu 
xüsusiyyətlər ümumilikdə banklarm rəngarəngliyini, müxtəlifliyini əks etdirir. 
3)Bankm mahiyyəti onu digər iqtisadi təsisatlardan fərqləndirən xüsusiyyətlərin, səciyyəvi cəhətlərin 
açıqlanmasmı tələb edir. 
Bank ilk növbədə xüsusi məhsul istehsal edən müəssisədir. Bank sə- ciyyəvi müəssisə kimi maddi 
istehsalat sahəsinin məhsulundan əhə- miyyətli Ģəkildə fərqlənən məhsul, ödəniĢ vasitəsi Ģəklində 
xüsusi bir mal, yəni pul istehsal edir. Pul istehsal mərhələsidir. Ġstehsal subyektlə- rinin ümumi 
kütləsində yeganə inhisarçı kimi fəaliyyət göstərən bank tərəfindən buraxılan nağd pullar həm 
istehsal sahəsinə, həm də yenidən- bölgü, mübadilə və istehlak sahəsinə xidmət edir. Bu məhsuldan 
savayı, banklar əsas etibarilə pul xarakterli müxtəlif mənĢəli xidmətləri təqdim edir.
 
Sənaye müəssisəsindən fərqli olaraq xidmət sahəsində bankm əsas məhsulu kirni malların, istehak 
predmetlərinin istehsalı deyil, məhz kredi- tin təqdimatı çıxış edir. Bank kreditinin səciyyəvi 
xüsusiyyəti isə onun hər hansı bir pul məbləği kimi deyil, kapital kimi təqdim olunmasmdan 
ibarətdir. Yəni borc verilən pul vasitələri nəinki borc alan Ģəxsin tə- sərrüffatmda dövr etməli, eləcə 
də yenicə yaradılmıĢ dəyərin bir hissəsi kimi kredit faizi Ģəklində çoxaldılmaqla ilkin nöqtəyə 
qayıtmalıdır.
 
Əgər bank əsas etibarilə qaytarılmaq şərtilə toplanmış özgə pullar ilə işləyirsə, o zaman müəsssisə 
fəaliyyətini Ģəxsi ehtiyatları hesabma həyata keçirir.
 
Bank sənaye müəssisəsindən qiymətli kağızlar emissiya etmək xüsu- siyyəti ilə də fərqlənir. O nəinki 
səhmlər və digər qiymətli kağızlar bura- xır, eləcə də digər emitetntlərin qiymətli kağızlarmm 
qeydiyyatı və qo- runması üzrə əməliyyatları da həyata keçirir.
 
Bankda xüsusi əməkdaĢlar - əsas etibarilə fəhlələr deyil, qulluqçu- lar: fiziki iĢlə məĢğul olan 
insanlar deyil, pul əməliyyatları, rəqəmlərin, informasiyanm iĢlənməsi, iqtisadi təhlil, qeydiyyatm 
təĢkili, müəssisələr arasmda aparılan hesablaĢmalar ilə məĢğul olan insanlar çalıĢır.
 
Bank - sənaye müəssisəsi deyil, vasitəçi, ticarət müəssisəsidir. Ban- kın ticarətlə əlaqəsi təsadüfi 
deyildir. Bank həqiqətən də ehtiyatlar «alır», onları «satır», ehtiyatların yenidən bölüĢdiırülməsi 
sahəsində fəa- liyyət göstərir, mallarm mübadiləsinə yardım edir. O «satıcılarma», an- barlarma, 
«xüsusi əmtəə ehtiyatlarma» malikdir və onun fəaliyyəti bir çox hallarda dövriyyədən asılı olur.
 
Ticarət müəssisəsi də öz növbəsində bəzi bcınk xidmətləri göstərmək iqtidarında olması ilə banka 
bənzərdir. Məsələn, iri ticarət müəssisəsi bank kimi əhəmiyyətli məbləğdə pul krediti verə bilər. 
Ticarət isə daha çox xüsusi kapital ilə deyil, borc kimi alınan kapital əsasmda iĢləyə bilər.
 
Ən nəhayət ticarətdə olduğu kimi bank fəaliyyətində də əksər hal- lardcı dəyərin qarşılıqlı hərəkəti 
baş verir. Bank xidmətlərini təqdim edir, onun əmtəə malının dəyəri itir; eyni zamanda onun 
məhsulunu alan Ģəx- sdən məhsulun ekvivalent ödəniĢi daxil olur. Məsələn, hesablaĢma əmə- 
liyyatlarmm, kassa, məsləhət və digər xidmətlərə görə komisyon ödəniĢ- lər.
 
Bank ilə ticarət sahəsi arasmdakı oxĢarlıq bununla da baĢa çatır. Bcınkın ticarət müəssisəsindən 
fundamental fərqi bankın əsasını təşkil edir. Bankm əsasları dedikdə onun əsas keyfiyyəti - kredit iĢi 
- yəni fəaliyyə- tin digər növləri arasmda xüsusi təĢkil etmə tələb edən miqyaslarda əsasverici 
məĢğuliyyət kimi banka tarixən təhkim olunan fəaliyyət baĢa düĢülür.
 
KitabYurdu.az 
2
 


Yüklə 7,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə